Մենք այս ափում սպասեցինք,
Թե այն ափը սեր է տալու,
Մենք այս ափում զու՜ր հուսացինք,
Թե այն ափում ենք ապրելու։
Մենք այս ափում՝ երազի մեջ,
Կյանքը դեմի ափով անցավ…
Զուր է՝ երկու ափն էլ խաբող,
Կյանքն իր համար ծափով անցավ։
Լիլիա, Անունս սեր է, Երեվան, 2003
FOR ARMENIAN ORPHANS
Suffer little children to come unto me . . . .
O Christ, they come,
Suffering nakedly,
Starved and dumb.
Feebly they crawl across the earth's green breast
Seeking her grass,
Till all is brown and bleak
Where they pass.
(Earth, kind Earth, must your breasts run dry?
How can you bear
To feel the mouths close-pressing
In despair?)
Of such it the kingdom of heaven ....
And yet they lie
Piled in the sterile fields,
Glad to die,
Glad to die.
Poetry, Volume XV, A Magazine of Verses, Chicago, IL, 1919-1920
J'ai mordu l'univers de mes dents enivrées
Et dans ma bouche reste une odeur de printemps
Et sur ma langue ingrate amoureux de vins blancs
Perdurent les parfums des splendeurs ignorées
J'ai étreint le soleil des mes mains encrassées
Et brûlent sur mes doigts des éclats rutilants
Et ma peau misérable embrasée de sangs
Exhale des senteurs exquisement parées
J'ai fait surgir en moi l'écho de mes amours
Et mon coeur a bondi vers des cîmes nouvelles
Pour tâter aussitôt la soie et le velours
J'ai quitté l'univers vers ces mers éternelles
Emportant avec moi des souvenirs brouillés
Et surtout le nectar des rêves étranglés
extrait de La chair et le sang
Click to hear the audio clip In Loneliness read by Lola Koundakjian.
Ամայութեան մէջ փողոցի՝
Անցնում եմ լուռ երկու ըստուեր--
Չէ խօսում մին՝ որ չը խոցի
Միւսի խոնարհ սիրտը աւեր…
Զերդ ոգիներ մունջ ու մոլար,
Ուրուականներ մեռած սիրոյ… --
Տանջւում է մին՝ որ պիտի լայ,
Կը մըռնայ միւսն մինչ երեկոյ…։
Չէ խօսում մին՝ որ չը խոցի
Միւսի խոնարհ սիրտը աւեր…
Ամայութեան մէջ փողոցի՝
Անցնում եմ լուռ երկու ըստուեր…։
Յարութ Կոստանդեան
ԱՐԴԻ ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ (Ժողովածու), Բ. Հատոր, Արտասահմանի Գրողներ, ՀԱՅ ԳՐԱԳԷՏՆԵՐՈՒ ԲԱՐԵԿԱՄՆԵՐ Մատենաշար 12, Փարիզ 1941
You are sitting in Mrs. Caldera’s kitchen,
you are sipping a glass of lemonade
and trying not to be too curious about
the box of plastic hummingbirds behind you,
the tray of tineless forks at your elbow.
You have heard about the backroom
where no one else has ever gone
and whatever enters, remains,
refrigerator doors, fused coils,
mower blades, milk bottles, pistons, gears.
“You never know,” she says, rummaging
through a cedar chest of recipes,
“when something will come of use.”
There is a vase of pencil tips on the table,
a bowl full of miniature wheels and axles.
Upstairs, where her children slept,
the doors will not close,
the stacks of magazines are burgeoning,
there are snow shoes and lampshades,
bedsprings and picture tubes,
and boxes and boxes of irreducibles!
You imagine the headline in the Literalist Express:
House Founders Under Weight Of Past.
But Mrs Caldera is baking cookies,
she is humming a song from childhood,
her arms are heavy and strong,
they have held babies, a husband,
tractor parts and gas tanks,
what have they not found a place for?
It is getting dark, you have sat for a long time.
If you move, you feel something will be disturbed,
there is room enough only for your body.
“Stay awhile,” Mrs. Caldera says,
and never have you felt so valuable.
Gregory Djanikian, “Mrs. Caldera’s House of Things” from About Distance. Copyright © 1995 by Gregory Djanikian. Used by permission of Carnegie Mellon University Press. Gregory Djanikian’s collections include So I Will Till the Ground (2007), Years Later (2000), Falling Deeply . . .
Քանի անգամ տոհմածառդ յօտեցին,
Այն մեծատուն ու μազմանդամ,
Եղբայրներդ՝
Ոմն Եդուարդ,
Որ հաւերուն ջուրը կու տար,
Որ հաւերուն կերը կ՚ուտէր,
Ղազարենց բակին մէջ,
Վերջին անգամ:
Գարեգինը՝ միակ եղμայրդ
Տոհմածառի վերջին մորճը,
Դեռ այն ատեն,
Ակռայ կը փոխէր Հալէպ, մօրդ հետ,
Քիւրտիստանէն վերադարձիդ,
Վերագտած Փայլածուի՝ քրոջդ հետ,
Առաւօտ մը, ու ձեռք ձեռքի սրսփուն,
Փակ աչքերով աղօթքի
Բաց աչքերու ազատութեան,
Պաշտամունքէն խուսափուկ,
Ձեր ինքնութիւնը փնտռեցիք վերստին
Տիգրանակերտ-Տէր Զօր-Հալէպ:
Աքսորական Մեծն Տիգրան.
Հա՛յրս ես դուն,
Եւ հայր նաեւ ընտանիքիդ վերագտած
Եղար հիւսն, եղար ջուլհակ,
Զերթ խաչակիր երրորդ անգամ:
Ունեցար կայք մը ապերջանիկ,
Չորս տարիներու խաշնարածութիւն,
Ցամքած ստամոքսով եւ ուռած
Փորով մանկական, ոչխարներուն վերապահուած
Հանապազօրեայ կերը կերար,
Գարի կամ վարսակ
Տրամադրուած արեւներէն օրհնաμեր:
Հա՛յր,
Եղար վսեմ ու արի,
Նոր ինքնութեան որոնումի ծիրին վրայ,
Կրկնակիօրէն ու վերջնական կորսնցուցիր
Անունը Նահապետին՝ իμրեւ վրիպակ տմարդութեան,
Խաչուած որդի Նազար-ի ընդ Ղազար-ի ջնջուած...
Ղազար կամ Նազար
Քսակ մը ոսկի զետեղելով մէջքիդ
Ըսաւ փախիր,
Տէր եղիր մօրդ ու մնացեալին.
Զիս թուրքերուն թող, իμրեւ կախմանկէտ...
Տէրը կորսուա՜ծ էր այն ժամանակ...
Ըսիր կայծակնամաքուր
Ա՛լ կը բաւէ խճանկար պատմութիւն
Կեանքիս քարտէսը գծէ գիրով,-
Որ կեանքին քարտէսն է դժխեմ,-
Ես Տոհմածա՜ռս կ՚ուզեմ.
Եւ այն քիչով որ կը մնայ
Զաւակներէս թոռներուս,
Զորս չճանչնամ ես գուցէ,
Զորս կը ճանչնաս դուն գուցէ,
Ի Լիμանան կամ ... այլուր:
Երեք տասնամեակ անցած է արդէն
Կամ երեք րոպէ
Սուրբ Յակոբայ այն գիշերէն
Երբ՝
Պուրճ Համուտի մէջ խմելու ջուր չկար,
Պարապութեան մէջ կրակոց կար.
Միակ որդիդ՝ կար ու չկար.
Աւանդեցիր հոգիդ արագ.
Անոր տուն դարձին ակնկոր, անգիտակ
Ակումμէն՝ զինեալ պաշտպան μոլորին,
Որ չհասաւ քու վերջին շունչին շշնջոցին:
Այդպէս ալ դուն չիմացար Ղազար հօրդ թուականը վերջին։
Զլացուած՝ հօր մը համար աղօթելու իրաւունքէն,
Զրկուա՛ծ իբր հայր միակ զաւկին վերջին մտերմութենէն,
Որ մնաց մինակ,
Քեզ գրկելով ափերուս մէջ
Իբրեւ նշխար, իբրեւ կտակ:
Առաւօտեան`
Քու ձեռքով լարած զարթուցիչը,
Մահազանգիդ հետ անդադրում,
Կը յիշեցնէր հանապազօրեայ ժամը գործի:
Հայրս էիր դուն,
Հայրս ես հիմա՛ ալ,
Այսօր ծննդեան ամեակդ է հարիւր:
Քու գերեզմանին եւ այս գիշերին,
Մոմ ու խունկ չունիմ
Որ երթամ այցի,
Այն պարզ խաչքարի
Դուստր Խաչիկի ես Սարաճեանի:
... Եւ փոխան սեւի, գրիչ մը կանաչ
Եւ խոնաւ լուցկի:
Օգոստոս, 2009
ԲԱԳԻՆ
The September 2009 issue of Pakin has just appeared in Beirut, Lebanon. I am humbled that my work was published in it.
- Lola Koundakjian
I am desert heat
sand
thrown upon paper
medz mayrik
dusty film on
a rose
red grows darkness
my days
below your gravestone
treading moonlit
pages of water
I do not wake
This poem has appeared in Ararat, Autumn 1991.
Ռէալ Փոլիթիք հրամցնողներուն
Ձայներ կուգան ականջիս, բացարձակ լռութեան մէջ։
Ահարկու ձայներ,
Լուսանկարներուն, թերթի սիւնակներուն, ձայնասփւռի եւ հեռատեսիլին Պաստառներուն...
Ահարկու վնասող ձայներ, որ կը զառնուին ականջիս, զօրեղ ալիքներու պէս...
Ու ես այս խուժանին մէջ,
Ընկերներս, ձաւերս մոռցած,
Մոռցած ամէն ինչ,
Մոռցած քէներս ու դաւերս
Ահա ձայներուն ետեւէն կը վազեմ։
Պիտի յօրանջեն երեսիս
Առաւօտեան սառ ժամերուն երբ պատշգամբի սիրուն բազրիքին դնեմ
Ձեռքերս, հանգիստ շնչելու
Ձայները պիտի հալածեն զիս
Լռիւ անբանաստեղծ անկենդան օրերուս,
Յոգնած ոտքերուս ու վիրաւորուած եսիս հետ
Ձայները պիտի գրոհեն վրաս...
Նստած գարեջուին հետ,
Հին ծրագրերս,
Ու թուղթի թէզերս նորոգելու յիմար փորձերուս հետ,
Թերթեր —թերթեր թէզ մը թերթեր,
Ծրագրեր,դեռ չգրուած նամակներ
Կապեր լայն ու բարակ...
Կէս մնացած ահագին զրոյցներ աշխարհին հետ,
Իմ աշխարհիս..
Պահեր մեծ ու երանական
Սակայն ձայները թոյլ չեն տար...
Պիտի դառնամ նոյն հոգեխառնութեան.
Նոյն պատուհանին ու վարայգոյրին
Որ բանաստաեղծութեան վերջին ումպը կլլեմ
Ու բացականգչեմ
— Օրս յագեցած էր այսօր
Ինչ փոյթ որ ոտքիս տակ եղողը աւազ է, ոչ ապառաժ
Ես ապառաժի լեզուն գիտեմ
Աչքերու ու սէրէրու լեզուն գիտեմ,
Բայց ինչ փոյթ այս որոգայթերը։
Պաղեստինեան դատը իմս է կարծես ու այսօր այդ ձայներուն մեղայ կը կանչեմ։
Այդ ձայներուն,
Տեղ մը մէկը սխալ ճիչ կ՚արձակէ,
Կը կատղին տառերը պաստառին վրայ,
Տեղ մը մէկը տանուլ կուտայ ներքին կռիւներս,
Ես մեխակ կրող Հայրենասէր չեմ,
Ես սուտ չեմ,
Ես աստղ չեմ որ անխօս մարիմ ու լռեմ.
Տեսէք տեղ մը, մէկը բոցերուն մէջ տանուլ կուտայ..
Մէկը կը պարտուի.
Բոլոր յղի կանայք պիտի սառչին,
Բոլոր յոյսերը պիտի մարին,
Մեխակներոը ու մեխակ կրողները պիտի քարանան,
Կիրակի հոտող Սուտ խոստումները պիտ իյնան...
Ո՞ւր կը տանիք մեզ,
Ետ բերէք...
Կիրակի կէսօրուան խաղերէն
Ետ բերէք մեզ հին գինովութիւններէն.
Ետ բերէք, Տուն բերէք
Տուն բերէք մեզ։
Մեր օրհասը, մեր ձաւը մեր քրտինքը ետ բերէք,
Պարպեցէ՛ք Իրաքը,
Տուէք Պաղեստինին իսկական դրօշակ...
Սուտ բարեկամութեան եղունգները,
Որոնց վրայ դեռ արեան կաթիլներ կան,
Հանեցէք մեր մորթէն։
....
Սխալ ահարակու ձայներ կը հալածեն զիս
Մութին,
Ես պիտի պոռաա՜՜՜՜աամ
Պիտի պոռամ...
Չեմ մոռնար,
Մի մոռնաք,
Որ ես սպիտակ մեխակ կախող
Ու կիրակի օրուան յիմար հայրենասէր չեմ...
.......
Ահարկու ձայներ կը պատռեն լեղիս
Ահարկու ձայներ,
Ո՞ւր են տղերքը ....
Ահարակու ձայներ
Kind Reader:
The Armenian Poetry Project will be taking a one week break starting September 13, 2009.
During this period, I encourage you to read through the Project's archives by clicking on the Author or Monthly links found on the right side of the page.
I look forward to hearing from you.
Best regards,
ձ՝
Լօլա Գունտաքճեան/Lola Koundakjian
ArmenianPoetryProject[at]gmail[dom]com
Դեռ երկար կշարունակվի այս հուշախռով լռությունը,
Որը կլցնի բաժակները,
Որը կսահի պատերով,
Որը կմնա քեզ հետ:
Անիմաստ է հակաճառելը,
Ես կփորձեմ հիշել ամեն ինչ,
Չի ստացվի,
Լուռ է…
ուսանող էի
այն տարիներուն
երբ կարագի հերթը
Եր¢անի
մայթերն ու փողոցները
կը լիզէր.
երբ Եր¢անի մէջ
մէ՛կ
երկո՛ւ
կամ երե՛ք սրճարան
գոյութիւն ունէր.
մի քանի ատամով
մատուցող պառաւ կինը
մաղձը երեսին
կը բերէր սուրճը
մատները գաւաթներուն մէջ մխրճած
շրխկոցով կը տեղաւորէր
սեղանին վրայ
թափելով
թափթփելով
գաւաթներու պարունակութեան կէսը
¢ երեսին մաղձը.
մէկ գաւաթը ճեղքուած
ուրիշ մը կոթը կոտրուած
միւսներն ալ
գրեթէ նո՛յն ճակատագրին ենթարկուած.
գաւաթին մէջ մնացած
անախորժ պատկերներ ներշնչող
թափանցիկ հեղուկը
պէտք էր ցմրուր խմել
¢
մեծ-մեծ աղացած
սուրճի կտորները
լեզուին վրայէն հանել
հաւատալու համար
թէ
մի քանի ատամով պառաւին մատուցածը
իսկապէս սուրճ էր.
կոտրած էր
թափած էր
սուրճի նման չէր
կար¢որ չէր.
երջանիկ էինք:
երջանիկ իշխանուհի
ուսանողուհի
Հայաստանէն վերջին դարձիս
Օդանաւին մէջ
իշխանական տեղ ունէի:
ճիշդ Արարատի կողքին....
բարձրացայ, բարձրացայ,
գրեթէ հասայ Արարատին,
յետոյ կամաց-կամաց
գրեթէ շոշափելի Արարատէն
հեռացայ, հեռացայ,
որբացայ....
չեմ գիտէր թէ ո՞վ որբ է,
ե՞ս թէ Արարատը....
Քիթս ապակիին փակցուցած
յոնգուր-յոնգուր լացի:
արտասուքով
աքսորուած իշխանուհի
04.11.2003
They are
of the divided day,
Their dreams, still fresh, plastered on walls,
Hardened, opulent, a rolling frieze
Of the turning pocket
In certified largesse,
Until the train stirs
And the visions seeded, scatter
Among creeping grass.
This poem appeared in Ararat, Summer 1966
Վերցրի բահն ու փողոց դուրս եկա,
Ամենքին հետաքրքրեց` ի՛նչ եմ անելու,
Սկսեցի փորել,
Հետո,
Չգիտես որտեղ ծնունդ առած մի ծառ տնկեցի,
Ջրեցի,
Սկսեցի խոսել հետը,
Հարեւանն ասաց`
Հերի՛ք է,
Անցի՛ր տուն,
Ես խեթ-խեթ նայեցի…
Առավոտյան արթնացա ծանր գլխով,
Սուրճը չօգնեց,
Չէի հիշում ոչինչ,
Երբ դուրս եկա,
Աչքովս ընկան բարալիկ մի ծառ
Ու ախտորոշող հայացքներ,
Ասացին տարօրինակ է...
Lucine Amara sings
the song of the crane,
her voice haunting as "Taps"
played by an open grave.
An exile leaves Armenia.
For the last time he sees
Ararat cast shadows
on the tableland below,
In tears he begs a crane
for news of the mother country.
He tells his children
tales of their grandparents
in some foreign land.
I listen to this melody
and I though Irish feel
the pain of roots torn up,
and wonder who I am.
Bernard Rogers has taught at Dearborn Community College in Michigan. This poem was published in Ararat, Spring 1983.
Editor -- Lucine Amara is a retired Armenian-American operatic soprano, prima donna of the Metropolitan Opera in New York.
Երբ վերջալոյսն է մխրճում ամպրերի մէջ՝
սանտրի նման,
Ու հոտոտող բարակ քամին, շնիկի պէս,
կանգ է առնում,
Ամէն թփի, ծառի, գուղձի եւ ամէն
մի մարդու առաջ,
Ու երբ ցուրտը երիտասարդ ցոյց է տալիս
իր ուժն արդէն՝
Ստիպելով շապիկ կոճկել ու մրմնջալ
խօսքեր դժգոհ,
Ու իբր մթան թաշի վրայ օրուայ
հաջողն է խլանում,
Իսկ հատ ու կէնտ լոյսերն ասես դառնում
են հին զարդանկար,
Միամիտ եմ դառնում նորից,
Հաւատում եմ արդարութեան,
Ու թւում է, թէ ես պիտի եմ… բնական
մահով մեռնեմ։
«Եղիցի Լոյս»
In Passing
by Baruir Sevag
When twilight sinks among the clouds
like a fine comb,
And the sniffing light wind stands still
like a puppy,
Before each bush, each tree or clod,
and each person,
And when youthful cold starts to show
its real force
Obliging us to button shirts and mutter words
of displeasure,
And when against velvety dark the day's uproar
hushes itself,
And here and there the lights that show seem to become
an old painting.
I have again become naive,
I believe in right and justice,
And it does seem to me that I
Shall die my own... natural death.
Translated by Alice Ezegelyan. Ararat, Spring 1983.
Click here for the audio segment Pursuit read by Lola Koundakjian.
I feel as if I were the residue of a stranger's life,
that I should pursue you...
A long silk scarf
drapes over the dining room chair.
Before we begin this supper
I see you grandfather
as if I had never known that sense before.
You wrap that scarf
around your waist
many times, secure it
behind a buttoned jacket
and disappear.
My mother, your last child, now sits
where the scarf had been.
She tells me to "take some of that, eat some of this."
It was she who told me of the bullet wound;
of the lead which bored its way through your torso,
clear through the other end
like a warfare maggot.
I had never known
of your pain, until the sight of you now,
had never thought of winter
as the chill that swept through your wound,
leaving you to cringe on the floor.
Should I have felt that pain?
Knowing it to be the result of pride,
your love for your family,
our Armenian descent?
Or did you realize the strength you had found
would survive decades --
secure a life for me?
I have no wounds:
you, who I can only imagine,
have bequeathed to me just that.
This poem was published in Ararat, Spring 1983.
ա
Ե՛ս սփիւռքահայ
իսկ դո՛ւն
հայաստանցի
կը հարցնես ինծի.
- Ո՞ր տեղացի.
Դո՛ւն հայաստանցի
իսկ ե՛ս
քիչ մը հալէպցի ¢ քէսապցի,
քիչ մը այնթապցի ¢ պէյրութցի,
քիչ մը,
քիչ մը,
¢ տակաւին
եգիպտացի ¢ ֆրանսացի:
բ
Ե՛ս սփիւռքահայ
իսկ դո՛ւն
հայաստանցի
կը հարցնես ինծի.
- Ո՞րտեղն է նախընտրելի.
այստե՞ղ,
այնտե՞ղ,
թէ՞ այդտեղ:
Ե՛ս
ինքզինքս հռչակած իշխանուհի
առա՛նց թագի
առա՛նց գահի
որ
փոխանակ բերդի մը մէջ ապրի
երազ բերդ շալկած
անվե՛րջ կը թափառի
այդտե՛ղ,
այնտե՛ղ,
¢ այստե՛ղ:
գ
Դո՛ւն հայաստանցի:
իսկ ե՛ս կիլիկեցի,
դուն տեղացի
իսկ ես
անտեղ
թափառական
մի ոմն
իշխանուհի:
This poem has previously appeared in Bnagir Number 8.
«...Եկեալքս ի մտանել արեգականն
Տեսաք զլոյս երեկոյիս...»
Յուշիկ փախչող իրիկուան ծիրանի լոյսն է զըւարթ...
Ոսկի թելեր՝ պլլըւած խունկի թաւիշ մըշուշին.
Կապոյտ ծոպեր, ծիածան, ծըփուն ձայներ, միստի՜ք վարդ
Լոյսէ արցունք մոմերու՝ որոնք հանդարտ կը մաշին։
Խունկի ծարաւ իմ հոգիս կը ծըծէ պահն այս հանդարտ,
Ոսկեկըրակ աչքերով բուրվառներ երբ կը ճօճին.
Պակուցում մը հոգեգրաւ հոն կը թողու զիս անթարթ,
Կը զգամ համբոյրն իմ հոգիս պարուրող բիլ մարմաշին։
Մեղեսիկի երանգներ կ'օծեն պարոյրը խունկին.
Խորհուրդին եմ ծնրադիր բազուկներըս խաչանիշ՝
Ու կը սպասեմ որ ծագի հոգւոյս պայծառ կիրակին...։
Ջահերն հիմակ կ'երազե՜ն համակ զիւմրիւթ ու թարշիշ...
Կամարներէն, խորանէն կը ծագին լոյս ու ծիծաղ.
Հոգիս քիչ քիչ կը թաղուի անուրջին մէջ այս չքնաղ։
Յուշիկ փախչող իրիկուան ծիրանի լոյսն է զըըւարթ...։
In night's light
we sit
eye to eye
eye to eye
eye to eyes
unfolding the wings
to the universal poem
drinking the wine
sharing the bread.
This poem has appeared in Ararat Literary Quarterly, Autumn 1966.
Երկիր իմ, դեղին ժանիքդ փտած
արդեն կոկորդիս մեջ է մխրճվում,
սեղմիր կամ հանիր, հերիք թպրտամ
ասեղով գամված թիթեռի հանգույն։
Երկիր իմ, կրկես-հրաձգարան,
բեմահարթակիդ՝ ես-քո թիրախը,
բաց աչքերիս դեմ՝ փողն հրացանիդ,
ձգանի վրա՝ իմ ցուցամատն է։
Եվ հովհարաձև, փյունիկի ռիթմով,
մեռնում-հառնում եմ ես՝ քո կենվորը,
մերթ հանց մսեղիք դրոշիդ ներքո,
մերթ իբրև տզրուկ երակիդ վրա։
Եվ ջորի որպես՝ տանում եմ խոնարհ
ժանգոտ անցյալդ - սիրելի թափոն,
բայց բզկտվում է մարմինս միակ,
մինուճար կյանքս չես խնայում դու։
Էլ չեմ սակարկի, ի՞նչ ունեմ ծախու,
կշեռքիդ թաթին կյանքս չնչին է,
մինուճար կյանքս տվեցի տանուլ,
բայց քեզ ներում եմ, մինուճար երկիր։
1992թ.
My homeland, your rotten fang
goes into my throat
Enough! Push it through or take it out,
I flounder like a butterfly pinned.
My homeland, in this shooting race,
for which you are the circus ring,
I am the siding duck staring into your gun,
waiting for my forefinger to release the spring.
And fan-like, as the phoenix do,
I die, next I rise from the dead -
now I’m cannon fodder under your flag,
now I’m a bloodsucker stuck on your vein.
Like a mule I carry on my back
the dear waste of your fossil yore,
this my life is a losing game
and I will have a chance no more.
I stop this haggling I’ve got nothing to do a deal,
my only life weighs zero on your scales,
surely it is a losing game.
Yet I pardon you, my homeland dear.
© Violet Grigorian
This poem has recently appeared in the Poetry International website.
On the road to Der-Zor
I would have given my
wedding ring
for one of these
yet they sit waiting
frozen in time
pungent garlic
permeating my kitchen
My thoughts turn to
Kunjular
the dusty path
through the village
Anatolian hills
recalling better days
of simple joys
simple food
simple life
simple faith
So I celebrate the memory
of my lost generation
I indulge myself
this one last time
the oven reveals
my secret ...
aromas mingle and merge
garlic, spices, lamb
tomato, green pepper
Steaming hot
I hold them in my hands
with reverence
giving thanks
for my heritage
for my people
for my land
for...
lahmajoun
This poem has appeared in Ararat Literary Quarterly, Summer 1998. The author's grandparents, Souren and Seran Terzian were from Kunjular, and the author had dedicated this poem to them.
… Ամէն մի սէր մի առանձին առասպել է՝ անկրկնելի եւ հետեւաբար եւ եզակի։ Սիրոյ չափ ու խորհութիւն գոյութիւն չունի։
… Առանց սիրոյ կանք կ՛առնէր քաղաքակրթութիւնը, անշարժութեան կը դատապարտուէր մարդկութիւնը, եւ աւելի լայն առումով, կը ցամաքէր արուեստի ու մշակոյթի յուռթի պարտէզը։
... Թերեւս կեանքի գերագոյն երջանկութիւնն այն է որ սիրում ենք։ Որ սիրւում ենք ծնողների կողմից, քոյրերի ու եղբայրների կողմից, զաւակների կողմից, հարազատների ու ընկերների կողմից։ Որ սիրւում ենք մի այլ էակի կողմից։ Մարդիկ կան, որ սիրում են երբ նոյնիսկ սիրող անձ չկայ, երբ սպասում ու հեւք չկայ։ Այդպիսիները սիրում են սէրը յանուն սիրոյ։ Կամ մեծ սէր են ունեցել եւ այդ սիրոյ արեւը շարունակում է ճառագել։ Կամ գիտեն որ մի օր սէրը պիտի գայ հեռաւոր ճամբաներից եւ բացի իր անթառամ ծաղիկը։ Ամէն պարագայի, այդպիսիները շարունակ սէր են սնուցում իրենց հոգեղէն այգում՝ մի օր քաղելու հազուագիւտ պտուղը։
… Ոմանք կարծում են, թէ սէրը կայծակնային փայլատակումով … որոտումով պիտի աւետի իր գալուստը եւ որ երկիր եւ երկինք իրար պիտի խառնուեն շեփորելու սիրոյ մուտքը, երբ փաստօրէն ճշմարիտ սէրը գալիս է անաղմուկ եւ թառում սրտերի եւ հոգիների վրայ՝ կաթիլ առ կաթիլ լեցնելու սիրոյ աւազանը։
… Ճշմարիտ սէրը համակ նուիրում է ու զոհողութիւն, երբեմն մի հայեացք, մերթ մի շշնջիւն… ինչպէս ամպի ու լեռան հանդիպումը կամ զուլալ աղբիւրի հոսքը դէպի տապակ հովիտի սիրտը։ Սիրոյ մէջ շատ խօսք չպէտք է լինի, խոստում ու չափազանցութիւն պէտք չէ լինի…
Միայն խորապէս սիրելը բաւական չէ։ Պէտք է նաեւ հասկանալ դիմացինին, նրա հոգին ու ներաշխարհը, նրա նախասիրութիւններն ու սրբութիւնները։ Առանց յարգանիքի սէր չի կարող լինել։ Իսկ յարգանք նշանակում է ի նկատի ունենալ նրա մարդկային իրաւունքները։
…Ամէն ոք չգրուած սիրոյ մի վէպ ունի։ Ամէն ոք իր ուրոյն սէրն ունի։ Այս բազմազան սէրէրից է գոյացել աշխարհը։
«ՄԻ ՔԻՉ ԵԼ ՍԻՐՈՅ ՄԱՍԻՆ» լոյս տեսած է ՆՈՐ ԿԵԱՆՔ օրաթերթին մէջ Մարտ 1994-ին։
… Ճշմարիտ սէրը համակ նուիրում է ու զոհողութիւն, երբեմն մի հայեացք, մերթ մի շշնջիւն… ինչպէս ամպի ու լեռան հանդիպումը կամ զուլալ աղբիւրի հոսքը դէպի տապակ հովիտի սիրտը։
Յակոբ Կարապենց "ՄԻ ՔԻՉ ԵԼ ՍԻՐՈՅ ՄԱՍԻՆ" 1994
Click here for the audio clip of the poem On Death read by Lola Koundakjian.
a few days ago
at dinner
you confessed your uncertainties
your fear
the doubts you still have
the feeling that erodes your face
that look you get when your eyes tremble
as if someone
has tried to murder the air
by stepping on it
by spitting at the sun
as if to put it out
you wonder if poets know anything
about dying
you would like to know
what it’s like
how to approach it
carefully you think
because you want this event
this transaction
(that you believe proves
the contingency of the world)
you want it to be like
a slow brushing of your teeth
something you are accustomed to doing
something you can finish with easily
like dinner
that will have a definitive end
so you can get up from the table
or leave the restaurant
something you can renounce
or nullify at will
something definable
under your control
like a poem
because you believe
poems are made like houses
where each word is not any more miraculous
than a brick or a piece of plywood
& that all it takes
is to put the stones & wood together
& is a poem
you wonder —
the building of it —
any different
or anyone’s life
any different than
stones or wood or glue
isn’t it,
what you call life,
a putting together of winters & spring
this is what you believe
you want death to be the same
you want to be able to spit at it
to compress it
to lock it inside your baggy pants
to crush it
with your heavy wallet
you think now
that death
ought to be asking
you for permission
making at least
an appointment to see you
on a Saturday morning
you will be ready
you will have all the arguments
typed memorized
ready to shout them if need be
you’ll begin with mountains
& then move on to literature
pretend to philosophize
as professors still do
demonstrate that death could not exist
because it is only the bad dreams we have
still it might be well
just in case
To see what poets know—
“what is death really like
have you any information for me?
a booklet perhaps
a sketch of what to expect
anything will do—
but I must have something
something that tells me
what to expect
you see—
I have an important appointment
soon
& I must be prepared
I must show
what I know”
This poem has previously appeared in the 2008 issue of Ginosko Literary Journal
www.GinoskoLiteraryJournal.com
Kosrof Chantikian is the author of two earlier works of poems – Prophecies &
Transformations and Imaginations & Self-Discoveries. He is editor of Octavio Paz:
Homage to the Poet, and The Other Shore: 100 Poems by Rafael Alberti. In 1979-80,
1980-81, and 1981-82 he was poet-in-residence at the San Francisco Public Library.
He edited KOSMOS: A Journal of Poetry from 1976-1983, and from 1980 to 2001, was
general editor of the KOSMOS Modern Poets in Translation Series. He has received
grants from the National Endowment for the Arts, the California Arts Council, and the
San Francisco Foundation. His poems and prose have appeared in Amerus, Ararat,
Arete, Bleb, Blue Unicorn, California Quarterly, Green House, KOSMOS, and Margins.
He lives in Larkspur, CA with his family.
Աստղերն ազատ երկընքին վրայ
Ծաղիկի պէս բացուեցան,
Կարօտն ունի հոգիս հիմա
Նոր կրքի մը մոգական.
Մազերս արձակ պիտի ձըգեմ
Ուսերուս վրայ տաղտընած,
Պիտի փախչիմ ես միս մինակ՝
Օրէնքներէ զերծ, անսանձ:
Հոգիս սաստիկ ճըզմուեցաւ
Տառապանքէն մարդկային,
Ձգած ետիս լաց, հոգ ու ցաւ՝
Երջանկութեան ճամբային
Ետեւէն ես պիտի վազեմ,
Զայն գըտնելու տենդովը վառ:
Ազատութեան շունչով վըսեմ
Կուրծքըս ուռած, սիրավառ՝
Պիտի անցնիմ անտառներէն
Տըղու մը պէս նոր, թեթեւ,
Մարմինիս մէջ պիտի երգեն
Վայրի երգեր հեւ ի հեւ:
Ամենէն բարձր սարին վրայ
Պիտի հասնիմ աննընկուն,
Մարմինս թեթեւ պիտի դողայ
Երջանկութեան յոյսերէն,
Ու երբ ցգամ թէ մօտեցայ
Ու ձեռքերովս կը բռնեմ
Անհունութիւնը հեռակայ
Եւ երկինքը լուսադէմ,
Մազիս ամէն մէկ թելէն
Կանթեղի պէս շողափայլ՝
Աստղեր պիտի կախեմ վար
Երջանկութեամբ անայլայլ։
Շուրջպար պիտի դառնամ ես
Մոլուցքովը հուրեան,
Ու այդ տարերքին մէջ ուժգին
Աննիւթացած, մոլորուն,
Պիտի մոռնամ երգն հողին,
Երկիրն՝ ուրկէ շատ պըժգանքով
Կոխկըռտեցի ու անցայ։
Զարուհի Գալէմքեարեան Օրեր ու Դէմքեր, Տպարան Սուրբ Յակոբեանց, Երուսաղէմ 1965
Many thanks to Lucyn Djirdjirian for bringing this poem to the attention of APP. -- the editor
Clipping spearmint and grape leaves
of a conscious green,
soil dripping from my fingers
in fingerprints,
the pith of the ritual of
Armenian women
preserving the leaves
like old customs,
the frail stems
a planthood
cast like the pattern
of puns in a letter,
washing my hands of green
and my mind of pollen,
seasonal dust
for my conscience
sup the trees
that try to sleep,
washing my eyes of summer
and wiping them
with a towel
but not apology,
pouring tea made
from such dried conversations.
This poem has appeared in the prize-winning book At Quarter Past Reality
I have come alone
have nothing in my hands
to destroy you
only my eyes to see you
I want to learn
to know
how you exist
the old woman in the square
near the fountain
said you talk only
about the past & the future
that you believe the present
is an illusion, a dream we have
when our eyes fall asleep
she said the present died years ago —
that you had killed her
after an argument
I want to know if this is true
& then Time spoke:
sometime ago
What you call the past & the future
decided that the present
was no longer needed
not wanted by anyone
no longer of proper use
and so had to be abolished
disassembled annihilated forbidden
erased from our memory
I answered:
Time, how can you exist then
with only the past & future?
you would be incomplete
whatever happens to us
must happen in the world, not outside of it
therefore, an event such as death
must also happen
in some age, a century, say,
a year, a season, a month, a day, even a moment
how can we live or die except on a certain day
a particular hour?
how can I die except in the present?
the death of the present, then
is your illusion, Time
— you need the present
it is part of your existence
without it nothing
is possible
without it even you are dead
futile inadequate
you are the impostor
then Time spoke:
you believe I am made of three indivisible threads
but you have been misled
the present is a phantom thread
to attempt to touch it is to make it disappear
even to imagine it exists
is to prove it cannot
to speak it
is to cause it to vanish
the old woman was wrong
I did not kill the present
I killed only this phantom —
A false notion of myself
or rather — I abolished it
prohibited its existence
I, therefore, did not kill the present —
as you call it —
as much as the idea of it
the idea — which others insist on seeing
when there’s nothing actually there —
like looking at the sea
pretending to understand its motions
why it moves the way it does
why it exists
why the waves tear away from the sea
only to return to the sea
to itself
so you know now
that if others insist on
seeing or speaking of—
not what’s there
but of what they imagine is there —
what thej want to be there —
then I am not to blame
do you think
believing in something passionately
is reason enough
for it to exist in the world?
I shook my head
on hearing what Time had said
but before I could say anything more
I awoke from my dream.
in the late autumn afternoon of September
I looked at the trees outside my window
the sky was mostly a cool pastel
with thin patches
of clouds
a light wind moved the thin green
and brown clumps of needles
hanging from the pine
a squirrel ran across the branches of the oak
not to play
but looking for food
it was a good time
to be alive
as good a time as I could
remember
to be
alive
now
here
with you
This poem has previously appeared in the 2008 issue of Ginosko Literary Journal
www.GinoskoLiteraryJournal.com
And when the woman
very beautiful
came home
came home from the moon
from the stars
the lost holy places
what could I say?
O! your face of love
your hand wrapped in the wind
the tree of water began to cry
the crows were dressed
the rivers stopped to greet you
the sky came down to
meet the singing branches
the trees
where the birds sat talking
full of fire
full of hunger
& love
arrived
at home
here
with me
This poem has previously appeared in the 2008 issue of Ginosko Literary Journal
www.GinoskoLiteraryJournal.com
Et lorsqu’elle rentra
Très belle
Rentra chez moi
De la lune
Des lieux sacrés et secrets
Que pouvais-je dire ?
O –toi, ton visage passionné
Ta main repliée sous le vent -
L’arbre d’eau était en larmes
Les corbeaux étaient en deuil
Les rivières avaient cessé
De fêter ton arrivée
Le ciel pesait sur les branches
Qui chantaient
Les arbres où les oiseaux perchés
S’entretenaient
Etaient de feu
Et de passion
Et l’amour
Est de retour
Auprès de moi
Dans ma maison
French tranlation by Sylvie M. Miller
Սո՞ւրս է ելած արշաւի
թէ արշաւս է սրածայր
Արշաւասոյր այս կեանքին
Ուր օրերս չունին հաշիւ
Ոչ այսօրուան
Ոչ գալիքին
Բայց սուր մը կայ տեղ մը կախուած
Ճօճական
Չ-արշաւական
Սուրը մահուան հրեշտակիս
Գոյութիւնս է արմատաւոր
Պինդ ու ամուր
Դարերուն հետ հաշուի նստող
Երկայնամիտ
Գետնին տակէն նոր գետիններ յայտնաբերող
Տիեզերքին սրտին վազող
Տէրունական աղօթքին պէս քաղցր ու հեզիկ
Մարդեղէն գոյ-ն արմատիս
20 Մայիս 2009
Պէյրութ
This poem has appeared in PAKIN literary quarterly in 2009
Click here for this week's audio clip read by Lola Koundakjian.
Ըսէ՛, ի՞նչպէս, սանձել ի՞նչպէս
Երակներուս արիւնը բոց.
Դիմացն աչքիս՝ բորբ արեւին,
Դու՛ն, իբր բագին արեւելքի,
Ուր աստուածներ՝ իջած ծունկի
Արդ կ՛արբենան հէտն աղօթքի
Շնորհներուդ սկիհէն շէն…։
Ըսէ՛, ի՞նչպէս, մարել ի՞նչպէս
Այս նոր սիրոյ հրդեհն անսանձ
Սրտէ ի սիրտ կամրջած մեզ,
Գեղեցկութեան ուռկան որպէս
Սիրոյ ափին մենք ողջակէզ։
Մահուան ակէն թէ իսկ խմենք…։
Ըսէ՛, ի՞նչպէս, քակել ի՞նչպէս
Ծրարն անգին սա հեքիաթին
Անել սիրոյ պատարագին
Պատարագիչ է մեր հոգին.
Կեանքի լոյսին՝ մեր սէրն ոսկի
Արբեցումի նշխարք բարի,
Ողկոյց հասուն, անխառն գինի…։
Մենք պատարագ, պատարագիչ,
Ողկոյց հասուն, անխառն գինի,
Սիրոյ հրթիռ անջրպետի,
Աստուածներու չար նախանձին
Մենք ողջակէզ մայր տաճարին.
Ըսէ՛, կանչել ի՞նչպէս
Յարալէզներ՝ այս խոր վէրքին…։
«Գարուն Ամրան Մէջ», Տպարան Սեւան, Պէյրութ 1975
Կրծքերդ`ասես խաղողի որթ ափերիս մեջ
Մաշկդ թավիշ է շլացնող
Ճակատդ`նազանքի աղոթատուն
Ծիծաղդ`ազատում
Իսկ լռությունդ անբիծ վերարկուն է իրերի
Բացում եմ ազդրերդ որպես Երգ Երգոցի գիրք
Ուր, իր` Վառվող Մորենու տակ
Ջուրն է, որ ծարավ է խմվելու:
Լեզուս որոնում է այնտեղ
Կենսահյութը, որն հարություն է տալու
Տղամարդուն` հոգ¨արք ապրող:
Donabed Gochavanktsi (1542-1609)
Tes seins sont du raisin dans mes paumes
Ta peau est un velours vibrant de confusion
Ton front un tabernacle de grâce
Ton rire une délivrance
Et tes silences le manteau immaculé des choses
J’ouvre tes cuisses comme un livre du cantique
Où vit sous son Buisson ardent
L’eau qui a soif d’être bue
Ma langue y quête
Le suc qui doit ressusciter
L’homme en son agonie
Donabed Gochavanktsi (1542-1609. Texte traduit de l'arménien par Denis Donikian
Your breasts are grapes in the palms of my hands,
Your skin velvet, vibrant with confusion,
Your forehead a tabernacle of grace,
Your laughter a deliverance,
And your silence the spotless coat of things.
I spread your thighs like pages from the Song of Songs,
Where beneath its Burning Bush,
The water is thirsty for drinking
There my tongue seeks
The sap that will revive
Man in his dying throes.
English translation by Christopher Atamian
Ես քեզ փնտռեցի
Մաղուող անձրեւին կաթիլներուն մէջ
Նայուածքներուն մէջ լուռ անցորդներուն
Կապոյտին փռած վեհ հմայքին մէջ
Լոյսերուն մէջ սուրացող օթօներուն
Նիրհող քաղաքին մութ ստուերին մէջ
Խուլ աղմուկին մէջ Պըրկըր Քինկին
Երիտասարդ զոյգի համբոյրներուն մէջ
Վտիտ մոմին մէջ վառուած խորանին...
Ես քեզ գտայ իմ հոգիիս մէջ...
Սենեակս կը հեւայ ստուերիդ շունչով
Ու սարսուռներ կը զգենու հոգիս
Որ կը նուաղի
Առջի համբոյրիդ հեշտութիւնը սրսփալէն…
Կ’այրի մարմինս հպումներուդ պապակէն
Եւ կայլակներ ճակտիս վրայ կը կնճռոտի՜ն…
Կը մերկանա՜մ
Արիւնիդ ջերմութիւնը անրջելէն…
Պարապին մէջ
Ձեռքերս քեզ քանդակել կը տենչան
Բայց միջոցը կը փշրուի մատներուս ծայրին…
Երակներուս մէջ կը մսին կակաչնե՜ր…
Եկո՛ւր, աղուոր,
Մեղաւոր
Սիրողներու կանթեղով
Գիշերն ընենք արշալոյս…։
Դո՛ւն իմ կեանքի
Արօտներուն մէջ բերրի,
Խրտնող եղնիկ մ՛ես վայրի,
Որուն լանջին, տե՛ս կ՛այրի
Կուրծքէս ինչպէս մորենի…։
Ուշ գիշերին՝
Շրթներուդ լայն ակօսին,
Բոցէ համբոյրը վերջին,
Դարձաւ գինին հեշտանքի
Սրտիս դատարկ կարասին…։
Եկո՛ւր, աղուոր,
Մեղաւոր
Սիրողներու բոցերով
Գիշերն ընենք արշալոյս…։
«Գարուն Ամրան Մէջ», Տպարան Սեւան, Պէյրութ 1975
Vahe Oshagan. Portrait by his son, Ara Oshagan, 1997
Click here for the audio segment of Vahe Oshagan's poem read by Lola Koundakjian.
Սեպուհ Օշականին
Բարի եկար համակարգիչ աշխարհի
լոյսին ջուրին շունչին հեւքին՝
որոնց շքեղ համատարած ու անհեթեթ հանդէսին
հիմա դուն ալ կը մասնակցիս
առանց երբեք հասկնալու
ոչ պատճառը ոչ արդիւնքը
ոչ այս վայրկեան ոչ ալ վերջը
երբ շուք ձգես մոլորակի երեսին։
Ու կը նայիմ
գոց աչքերուդ ու բերանիդ
Աստուած գիտէ պայուսակիդ խորերը
վտանգաւոր եւ արգիլուած ինչե՜ր կային
մաքսատունը երբ անցար ու սահմանը կտրեցիր,
միսի պզտիկ կոկիկ տոպրակ՝
բայց ի՜նչ գանց ես -
ուղեղիդ մէջ՝ մղեղներով բառի հունտեր
որ կը սպառնան աշխարհ քանդել ու շինել,
աչքիդ ետին՝ գոյնի գիծի արհեստավարժ քանի՜ վարպետ,
մտածումի մեծադղորդ նոփ-նոր անբիծ մեքենաներ,
գիտակցութեան հորդաներու քանի քանի զօրակայան,
խղճմտանքի անգութ բարի ըմբիշներու քանի՜ խումբ,
զգացումի խելառ տաք-գլուխ ու միամիտ ասպետներ,
մկաններուդ հանգոյցներուն՝
ի՜նչ մարզիչներ թեւեր սոթտեր կը սպասեն…։
Հիմա Սփիւռք ես -
օտարութեան աշխարհին մէջ
դուն ես միակ վաւերական օտարը,
ոչ նախագահ ոչ թագաւոր
ոչ անձնագիր դրոշմաթուղթ կամ դրամ
քու հայկական ինքնութեանդ երաշխաւոր պիտի ըլլան
բացի քեզմէ
եւ քու մէջդ ապաստանած ու յամեցող
յիշողութեան արուարձանը բնակող
գոռ գուրշի պէս հեռուներէն արձագանգող՝
պատգա՛մ մը,
քու պապերուդ ընկերներուդ լեզուով ըսուած
որ ամէն հայ իր սրտովը պիտի լսէ ու հասկնայ,
իր կեանքովը ապրեցնէ։
Փորձէ ճանչնալ ու սիրել, այդ Սփիւռքը,
ու ապրելի, ստեղծագործ դարձնել զայն
նոյնիսկ եթէ անտէր, անձեւ, անհրապոյր թուի ան։
Հիմա նաեւ Հայաստան ես -
սերունդներու դրօշարշաւին վերջին կայան,
օտարութեան, մինակութեան սպեղանի,
վերջիվերջոյ արտօնելի, շօշափելի հայրենիքդ
որուն արբշիռ երազովը, կարօտովը անթիւ սերունդ
կենաց ճնկեց, ճառ խօսեցաւ, պարեց, լացաւ։
Այսօր սակայն եղերախառն այդ հրճուանքէն
քեզի միայն սաքան ըսեմ -
հայ ըլլալը ճակատագիր է ու կոչում,
արուեստ մըն է։
Մնացեալը դուն կը գտնես
քու ծնողքէդ ու կեանքէն։
Բարի գալուստ կանդ կանթ թոռնիկ,
երկինքներէն նոր փայլ մը բերիր մայրամուտի լոյսերուն,
ընտանիքին արմէն ծլած թարմ բարունակ՝
ապրէ ազնիւ անունիդ պէս, արի, մաքուր
ու երջանիկ։
24 Ապրիլ 1999
Ռէտնըր
Vahe Oshagan 1922-2000
Ed: This poem was read on stage during the APP's Third anniversary celebrations, Spring 2009.
The Armenian Poetry Project's hardware is getting upgraded. We will resume very shortly.
Thanks for your patience
Lola Koundakjian
Producer and Curator
To all readers in Romania, or followers of the Romanian-Armenian community, APP seeks information on the poet-minister Varujan Vosganian.
The Minister of Economy and Finances, Varujan Vosganian, confesses he considers himself an economist-poet, who “goes to church on Sunday putting on the poetry “clothing” and during the week goes to work, putting on the minister “clothing". "If until 1990, I used to be a poet and economy was my hobby, now, very often I am an economist and poetry is my hobby", Vosganian said.
Literatură
Şamanul Albastru Bucureşti, Ed. Ararat, 1994 - poezii;
Statuia Comandorului Bucureşti, Ed. Ararat,1994 - proză, Premiul Asociaţiei Scriitorilor din Bucureşti;
Ochiul alb al reginei Bucureşti, Ed. Cartea Românească, 2001 - poezii, volum selectat pentru Jubileul Asociaţiei Traducătorilor de Literatură Americană, Chicago, 2002;
Iisus cu o mie de braţe Cluj-Napoca, Ed. Dacia, 2004 - poezii.
Cartea şoaptelor (Editura Polirom, Iaşi, 2009)
Any poems in the original language and translations to Armenian, English and French will be considered for publication in this blog.
Many thanks, Lola Koundakjian
It was the moment of longing that
brought currents back,
the gleam of your shoulders and
arms in sunlight, the thrilling lave
of early fall; I did not look
far beyond you and this,
our settling place, was a den of magic
much larger than your dreams
of me. When desire is burdened with light
there is no solace in the isolating
moment, the cooler daybreaks by which
time is marked as it thins out fast
in the streets around us, mirrors
of traffic that flag opaque currents,
lost years. I always see you
in late afternoon. Your hands
draw me to the merge of sky and tides
and I stay alert to the sweetness
between us, the ridge above swift-running
water and the sun holding you
PATRICIA GIRAGOSIAN is the author of two collections of poetry, and is currently working on a third. She has taught writing at several New England colleges, and has a poem appearing this winter in The Classical Outlook.
Patricia Giragosian's chapbook, Closer to Home, was published this year by Concord River Press. Her poems are published or forthcoming in Harvard Review, The Boston Globe, The Connecticut Review, Sojourners, The New Hampshire Review, Euphony, The Notre Dame Review, and other literary journals. She is the recipient of the 2005 Poetry Chapbook Finalist Award of Bright Hill Press, supported by the New York State Council on the Arts. Several of her published poems are collected in the archives of The Boston Athenaeum. Currently she is preparing her first book of poems for publication in Boston and is at work on a local history and a novel.
"The Shape of Water" is the recipient of the Gretchen Warren Award, given by The New England Poetry Club for the best printed poem of the previous year.
The poems are a jazz sonnet cycle; commemorating the Armenian Genocide Day (which was April 24th). They are based on the music of the torch song singer Datevik Hovanesian and use phrases in Armenian within the poems (though since the translations are part of the title I hope it doesn't cause too much confusion). I myself am not Armenian, though I had the honor of living in the country for two years as a Peace Corps volunteer.
[The Light, The Moonlight / Es Gisher, Lusniak Gisher]
Something is burning through these dry desert
streams. A thing – glowing, grating, fluoresce.
A storm is burning through these dreams. The dirt
from these cattle cars. It is a cloudless
night, I can see – no. I cannot speak this
language. These dreams. A scream. I cannot speak.
Things are burning. This sight is both a bliss
and a curse. Sight is a curse. I am weak,
moonlight, lusniak gisher; blind these screams
from me. Blind me. I loved you – now farewell.
I loved you, once, now you twist and deform,
moonlight, lusniak gisher – all my dreams;
this sound of flesh, light and firestorm; this smell
of fat melting and consuming firestorm.
[The Breeze / Hov Arek]
I am ill from waiting for you — too long –
waited for you all — waited for you all.
I am ill with change. Daylong and nightlong;
changing unchanging, all restless. I crawl.
I stand. I faint. I – ill with signs. Sweating
in your breeze, hov arek. All so cold, shawl
cast down, eyes cast down. So ill. Shivering
desert. In all the cattle cars. Each wall
blocks you, little breeze, hov arek. Who pleads
for me? Who pleads? Listen to this dreadful
song I would sing. I would. My throat, bloody,
gags. I am ill. That is all. My throat bleeds.
My throat bleeds. That is all. Now my little
ill breeze, hov arek, you must sing for me.
[I am Burning / Ervum Em']
Skim by these holes, sink holes, a crust covered
in skin. A crust, the foulest of – dust. Skim
the long ladle pool. Dust from skin – the word
for skin I've forgotten. Teach me the hymn
of your grandmother. Teach me how to burn.
Blackened pools long dried. Cattle cars now grim
rust burnt from your hymns – bodies all iron,
all bone, now rust. The right tongue can teach you
to fight, moonlight. The right door can open
everything. Sing that hymn, “I am burning,”
ervum em'. Not this crust skin; hymn about
your tongues ripped out and no one would listen.
Door shuts; voices on a record, skipping,
skimming, hissing – No way out. No way out.
[I Love You / Yes Kez Sirum'em]
Dawn comes. “A Love Supreme” scratching, swinging,
bluing, singing. One lone moonbeam – my scream
cools. Love redeemed when you taught me to sing.
To speak. Your words. Your words. My dream. My dream.
My scream still burns – desert cattle cars rang
through the moonlight and the breeze and partridge
sang and all the world's crusted burned skin sang
with this — Language of memory. Language
against forgetting. Against the mayhem
of this past. Cut out my scream, redeem my
vast love, lover. You who loves me. You who
taught me to love again. Yes kez sirum
'em. I love you. Yes kez sirum 'em. I
love you. Yes kez sirum 'em. I love you.
©Zachary Chartkoff 2009
This cycle has previously appeared in
Spine (Volume 1, issue 4) .
Click here for the audio clip read by Lola Koundakjian.
Փողոցներուն մէջ մութ թէ լուսեղէն,
Մենք ամէն տեղ ենք, բացի մեր տեղէն։
Մեր ականջն՝ արար-աշխարհի ձայնին,
Կ՛երգենք ամէն երգ, բացի մեր երգէն։
Մեկնիչն ենք՝ հանուն վիշտ ու բաղձանաց,
Գիտենք լեզուներ, բացի մեր լեզուէն։
Ցեղական անմահ ոգին մեզի հետ,
Տուներ կը շինենք, բացի մեր տունէն։
Կ՛երթանք հովէ հով, կ՛երթանք բովէ բով,
Ծովէ ծով կ՛երթանք, բացի մեր ծովէն։
Ու այնպէս կ՛անցնինք դարձի, ետ դարձի
Ամէն ճամբայէ, բացի մեր ճամբէն։
Փողոցներուն մէջ մութ թէ լուսեղէն,
Մենք ամէն տեղ ենք, բացի մեր տեղէն։
Մանուէլ Քէօսէեան, ՇԱՂԱՒՕՏ, Մոնթրէալ 1989
I said to myself: Sir, fold
Your sorrows, open the deep hidden shades of your grief
And wash the pale affliction of your hands.
In the night ghosts prowl
At your shoulders
And your eyes cage the darkness.
Someone came to the door
And said: I am the night,
Deep and silent,
I am submerged in your body, heaped up in your brain,
In your muscles, in your blood
As light of the light,
As the beginning of the beginning,
As that which never ends.
So - you remember Sir - I began to carve the darkness
And sparks fluttered their wings
And Vision walked and met me
On the pathway of the rising thought
Where self becomes
And grows in the arms of coming days.
Once more I had been.
* * *
We count the hours of passing life on our fingers
And then we discover a gate -
Hole in a wall - and visions
Submerged in the shivering steps of the night.
Oh, heart, be silent and wise.
The wingless adventure will rise
Upon the horizon
And a horseman with a light feather in his hat
Will approach and knock at the door
While the morning star will discover
Our becoming in the future.
Tomorrow is here, pressed in our hands
Of tenderness and anxiety,
Like a child whose early crying
Shakes the map of Morning and Noon
And beats your blood against your will
Against your heart
Neither silent nor wise.
I.
(March 1950)
Our body is the life
Through which all shapeless time
passes into eternity.
I say: Drink my blood.
There will arise from you
a deep, rosy morning
and horizon will shimmer upon the abyss.
I say: here are the visions
of my blind flesh,
and you do well to cast down your head
and look through the infinity of my eyes.
Let us be together. Heaven hangs its open sail
at our side,
and our hands feverishly search
the embrace of the earth
to the singleness of dune and desert.
II.
I am the arch under which flows
the growing tide of the days
to come.
Where, messenger, is your boat and your heart’s sail
upon
the infinity of stars?
Because our departure has been delayed
by the haze of dreams
don’t think the road is washed out
by images
and your steps will resound the eternity.
We have to close our eyes and be magnificently
blind
about things
that will extend themselves
into forms of man.
We have to close our eyes
and hark to the breaking of buds from dim trees
and the breaking of stars from the universe.
Oh, do understand:
Put your delicate hand
on my shoulder and side by side
let us be the growing tide
of the days to come.
III.
We went down together through the vineyards.
The paths were narrow
and the sea crashed about its blue
in utter silence.
Here and there we picked some flowers.
They were graceful and transitory
as your intelligent lips
and they commit your eyes to my sight.
This was peace.
Through the green, the pink, the red,
through the stumbling hills of our ascension
and the presence of the immensity of the sea
in our hearts.
Ah, feverishly we took in our hands
this breath of the earth,
this opening into Time and Space,
this resurrection of the shadows of the past
and this presence
of the blooming passion for the incipient love.
IV.
This evening, at the cemetery, near a new grave,
I went to visit the bellowing wind.
The iron crowns rustled like dry bones,
the sighs cracked their oscillating crosses,
and the dead, under the rain,
were these decomposing rainy nights.
I said to myself
that one must accept everything
of this October, steeped in the Lagoon,
that death in the gondola, a rythmic coffin,
will drown in the moonlight,
while a star falls into the pit of the well.
I said to myself,
"My soul, don’t lie! Bend to the immensity.
Since the All goes into the All -
since appearance is nothing, and the dream is cruel.
There above the narrow streets,
we will always find some mutilated statue
that gestures before the Unknown
with its broken arms.
Life, first of all, is Totality.
Love includes all death;
and the ram on the zodiac
awaits before eternity
the dusty passage of the worlds,
beaten by waves of ether.
And there, high up somewhere,
rustle immense crowns of iron
above the gravestones of whole universes,
buried in the wet Unknown;
and All goes into All.
Space coils itself wholly in me
and the wind touches my hair.
V.
There are days when the hiding presence
of a mood
is like a raft roving the seas of the heart.
It is cold. Weatherbeaten walls
surround us
and thoughts are vessels at the pier
waiting for the voyage.
But where can we go?
Who will lean and pour the wine and say:
Farewell, brother, go and remember?
The frothy mist is pressed against our eyes,
its absent,
fathomless stare
and nobody and nowhere is waiting for us.
It is cold. It is raining.
The typescripts of these poems are held at UCLA's Miscellaneous Manuscripts, Collection 100, Dept. of Special Collections, Young Research Library. Many thanks to Vartan Matiossian and his SAS article published in volume 14, 2005, which mention the poems and to Artsvi Bakhchinyan for his translations.
ԻՆՔՍ ԻՆՁ ԱՍԱՑԻ
Ինքս ինձ ասացի՝
պարոն, ծալի՛ր քո վշտերը, բա՛ց արա քո սգի խոր թաքնված ստվերները
— լվա՛ ձեռքերիդ դժգույն տրտմությունը:
Մթության մեջ ուրուներն են գաղտնի մոտենում
քո ուսերին,
— աչքերդ վանդակում են խավարը:
Ինչ-որ մեկը մոտեցավ դռանը
— ասաց՝ ես գիշերն եմ,
խորը — լուռ,
ես սուզված եմ քո մարմնի մեջ, թանձրացած քո ուղեղում,
քո մկանների մեջ, քո արյան մեջ,
որպես լույսի լույս,
որպես սկզբի սկիզբ,
որպես այն, որ երբեք չի վերջանում:
Այնպես որ (հիշո՞ւմ ես, պարո՛ն) ես սկսեցի կտրատել խավարը,
— կայծերը ցնցեցին իրենց թ—երը,
— Տեսիլքը քայլեց ու հանդիպեց ինձ
բարձրացող մտքի արահետին,
որտեղ իմ եսը դառնում
— աճում է եկող օրվա թ—երին:
Եվս մեկ անգամ ես եղա՛:
***
Մենք հաշվում ենք անցնող կյանքի ժամերը մատներով
— ապա հայտնաբերում դարպասը.
մի անցք պատի մեջ, — տեսիլքները
սուզված գիշերվա դողացող քայլերի մեջ:
Ա՛հ, սի՛րտ, լո՛ւռ եղիր — իմաստուն:
Անթ— արկածը կբարձրանա
հորիզոնի վրա,
— ձիավորը՝ գլխարկի վրա լուսե մի փետուր,
կմոտենա — կթակի դուռը,
մինչ լուսաստղը կհայտնաբերի
մեր կայացումն ապագայում:
Վաղն այստեղ է, մեր քնքշության — հուզմունքի
ձեռքերում սեղմված:
Մանկան պես, որի առաջին ճիչը
ցնցել է Առավոտվա — Կեսօրվա քարտեզը
— ծեծում է արյունդ՝ քո կամքին հակառակ,
ընդդեմ քո սրտի,
որը ո՛չ լուռ է, ո՛չ իմաստուն:
Ա.
(մարտ, 1950)
Մեր մարմինը կյանքն է,
որի միջով ողջ անձ— ժամանակը
անցնում է դեպի հավերժություն:
Ես ասում եմ՝ խմի՛ր արյունս:
Քեզնից կբարձրանա
մի խորունկ, վարդագույն առավոտ,
— հորիզոնը կառկայծի անդունդի վրա:
Ես ասում եմ՝ ահա՛ տեսիլքները
իմ կույր մարմնի,
— դու ջանա՛ հակել գլուխդ
— նայել իմ աչքերի անհունության միջով:
Եկ լինենք միասին: Երկինքը մեր կողքին պարզել է
իր բաց առագաստը,
— մեր ձեռքերը տենդորեն փնտրում են
հողի գրկախառնումը
ավազաբլրի — անապատի մենությանը:
Բ.
Ես մի կամար եմ, որի տակով
անցնում է գալիք օրերի աճող հոսքը:
Սուրհանդա՛կ, որտե՞ղ է քո նավը
— որտե՞ղ է քո սրտի առագաստը
աստղերի անհունության վրայով:
Քանի որ մեր մեկնումն ուշացավ
մշուշոտ երազների պատճառով,
մի՛ կարծիր, որ ճանապարհը լվացված է
պատկերներով
— որ քայլերդ կարձագանքեն հավերժությանը:
Մենք պետք է փակենք մեր աչքերը — լինենք հրաշալիորեն
կույր
այն բաների համար,
որոնք հասնում են
մարդու ձ—երին:
Մենք պետք է փակենք մեր աչքերը
— լսենք, թե ինչպես են պայթում գունատ ծառերի բողբոջները
— ինչպես են փշրվում աստղերը տիեզերքում:
Ահ, հասկացի՛ր,
դի՛ր քո նուրբ ձեռքն ուսիս — կողք-կողքի
թող մենք լինենք
գալիք օրերի աճող հոսքը:
Գ.
Մենք ներք— գնացինք խաղողի այգիների միջով:
Արահետները նեղ էին,
— ծովն աղմկում էր իր կապույտը
բացարձակ լռության մեջ:
Այստեղ-այնտեղ մենք ծաղիկներ հավաքեցինք:
Նրանք նազելի էին — անցողիկ՝
քո խելացի շուրթերի պես,
— նրանք քո աչքերը դարձնում էին դեպ իմ հայացքը:
Խաղաղությունն էր:
Կանաչի, վարդագույնի, կարմիրի միջով,
մեր վերելքի արգելող բլուրների
— մեր սրտում առկա ծովի անհուն
ներկայության միջով:
Ա՛հ, մենք մեր ձեռքերի մեջ առանք տենդագին
այս հողի շունչը,
այս բացումն առ Ժամանակ — Տարածություն,
անցյալի ստվերների այս հարությունը
— այս ներկայությունը ծաղկող կրքի՝
վասն բողբոջող սիրո:
Դ.
Այս երեկո, գերեզմանոցում, մի թարմ շիրիմի մոտ
գնացի այցի ոռնացող քամուն:
Երկաթե պսակները խշրտացին չոր ոսկորների պես,
հոգոցները բեկեցին իրենց ճոճվող խաչերը,
— մեռյալները, անձր—ի տակ,
մասնատում էին այս անձր—ոտ գիշերները:
Ես ասացի ինձ,
որ պետք է ընդունել ամեն ինչն
այս հոկտեմբերի, ներծծված Լագունայի մեջ,
որ մահը գոնդոլում՝ ռիթմիկ դագաղի մեջ
խեղդելու է լուսնալույսը,
մինչդեռ մի աստղ է ընկնում ջրհորի մեջ:
Ես ասացի ինձ.
«Հոգիս, մի՛ խաբիր: Խոնարհվի՛ր անհունությանը:
Քանզի Ամենայն ինչ գնում է առ Ամենայն,
քանզի տեսքը ոչինչ է, իսկ երազը՝ դաժան:
Այնտեղ՝ նեղ փողոցների վերեւում,
մենք միշտ կգտնենք մի ջարդոտված արձան,
որը շարժումներով խոսում է Անիմանալիի առջ—
իր ջարդված թեւերով:
Կյանքն, ամենից առաջ, Ամբողջություն է:
Կյանքը ներառում է ողջ մահը,
— կենդանակերպի Խոյը
սպասում է հավերժության առջ—
աշխարհների փոշոտ անցումներին՝
ծեծված եթերի ալիքներից:
Եվ այնտեղ, ինչ-որ բարձունքներում
երկաթե հսկայական պսակներ են՝
ողջ տիեզերքների շիրմաքարերի վրա,
թաղված խոնավ Անիմանալիի մեջ,
— Ամենայն ինչ գնում է առ Ամենայն:
Տիեզերքն ամբողջովին կծկվում է իմ մեջ,
— քամին դիպչում է մազերիս:
Ե
Կան օրեր, երբ տրամադրության
թաքնված ներկայությունը
նման է լաստի, որ նավարկում է սրտի ծովերում:
Ցուրտ է: Հողմածեծ բլուրները
շրջապատում են մեզ,
— մտքերը նման են նավերի՝ քարափում,
որ սպասում են ճանապարհվելուն:
Բայց ո՞ւր գնանք:
Ո՞վ կհակի, կլցնի գինին ու կասի.
«Գնաս բարով, եղբայր, գնա — հիշի՛ր»:
Փրփուրե մշուշը մեր աչքերի դեմ
սեղմել է իր բացակա,
անքնին հայացքը,
— ոչ ոք ու ոչ մի տեղ չի սպասում մեզ:
Ցուրտ է:
Անձր— է գալիս:
Անգլերենից թարգմանեց
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆԸ
The flower that is dying is traveller:
a traveller
from the gloomy garden of Time
to a dreaming legend of a world to be discovered.
The flower that is dying presses on its sick heart
the secret pain
the chanting agony of the autumn
and the cold, the shivering light from the tears of the stars.
You see: in its petals crouched death is faded.
The wine of life is spilt. Its chalice is drying;
the fire of perfumes is no more burning.
Its head bent -
like an adventure asking meaning from the abyss of the Unknown.
Let us delicately take the cup of its heart
not yet silenced
and let us drink the fever of its blood,
the last flame of its emotion,
the last light of its heaven.
And then definitive death will come.
The mysteries of the harmonies will bring
a yellow morning to the transmutation.
This planet will change its look in our minds forever.
The typescripts of these poems are held at UCLA's Miscellaneous Manuscripts, Collection 100, Dept. of Special Collections, Young Research Library. Many thanks to Vartan Matiossian and his SAS article published in volume 14, 2005, which mention the poems and to Artsvi Bakhchinyan for his translations.
ՄԵՌՆՈՂ ԾԱՂԻԿԸ
Ծաղիկը, որ մեռնում է, ճամփորդ է,
մի ճամփորդ
Ժամանակի մռայլ պարտեզից
դեպի աշխարհի երազող առասպելը,
դեպի երազող առասպելը մի աշխարհի,
որ պետք է հայտնագործվի:
Ծաղիկը, որ մեռնում է, սեղմում է իր հիվանդ սրտին
գաղտնի ցավը,
աշնան երգող հոգեվարքը
— սառը, դողդոջուն լույսը՝ աստղերի արցունքներից:
Գիտե՞ս, նրա թերթիկներում կծկված մահն է դժգունում:
Կյանքի գինին հոսել է: Գավաթը ցամաքում է,
անուշաբույրի կրակն այլ—ս չի վառվում:
Նրա գլուխը հակված է,
նման արկածի, որ իմաստն է հայցում Անհայտի անդունդից:
Եկ զգուշորեն վերցնենք նրա սրտի գավաթը,
որը չի լռել դեռ,
— թող խմենք նրա արյան տենդը՝
նրա զգացմունքի վերջին բոցը,
նրա դրախտի վերջին լույսը:
Եվ հետո վերջնական մահը կգա:
Ներդաշնակության խորհուրդները կբերեն
փոխարկման մի դեղին առավոտ:
Այս մոլորակը հավերժ կփոխի
իր հայացքը մեր մտքերում:
Անգլերենից թարգմանեց
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆԸ
Երեքով էինք` ես էի ու դու,
Եվ սերը անդեմ` սուրբ երորդություն,
Ի՜նչ անփութություն տեսնես պատահեց,
Որ եռյակը այս հանկարծ տրոհվեց,
Ու չորսը դարձանք, բայց` երկու-երկու,
Ես` իմ սիրո հետ, քո սիրո հետ` դու,
Ու երկու-երկու այս տրոհման մեջ
Կոպիտ, ահարկու, չենք դավաճանվել
Ոչ ես, ոչ էլ դու, ոչ սերը անդեմ.
Սո*ւրբ երորդություն, անհեթեթության
Տագնապը մի օր հատու մկրատով
Մի չմտածված, կտրուկ շարժումով
Հատեց եռանկյան սիրո անկյունից,
Սերն ավելացավ ու դարձավ երկու…
Բայց թե ո*ւմ ենք պետք, մենք` երկու-երկու,
Ինքս` առանց քեզ, քո սիրո հետ` դու,
Չգիտեմ ինչպես, չգիտեմ որտեղ,
Ապրում ես զատված եռանկյունուց դուրս,
Ես` ես էլ ի8նչ, խռիվ խոհերիս ընթացքից էլ դուրս,
Ուզում եմ նորից անկյունն ագուցել
Եվ այն երկու սերն անկյունահատված
Հենց այն նույն կետում բերել ու կցել
Իրար, ուր մենք երեքով էինք`
Սերը մեր անդեմ, ես էի ու դու,
Սո*ւրբ երորդություն, ի′նչ անփութություն…
Վեր կաց իմ անգին ,
Եվ լուսաբացի կապույտ կոհակով
Երեսդ լվա:
Ափ- ափ հավաքիր շողերն առաջին,
Շաղախիր նրան մշուշը հոգուդ ՝
Հավերժ անհանգիստ ու ստեղծարար,
Առ կարոտների մի անհուն ծարավ
Ու դիր երգիդ մեջ...
Իմաստավորիր քո հաղորդումով
Այս մեծ պարգեվը
Բնության տված:
Վեր կաց իմ անգին ,
Եվ լուսաբացի կապույտ կոհակով
Երեսդ լվա
Աղջամուղջը ահա ձուլվեց
Անվերջ քաղցած երազներիս,
Որ ապաստան դեռ չեն գտնում,
Այդ պատառով երազելիս
Ես գծուծ եմ գուցե դարձել,
Չերազել դեռ չեմ կարող.
Մարդի′կ, եկեք, երազ վարձեք`
Դրա դիմաց ինձ խոսք տալով,
Ոչ կիսկատար ամեն երազ
Կհասցնեք իր ավարտին,
Այդժամ աշխարհն երազահյուս
Կվերածվի մի դրախտի:
ԱՐՈՒՍՅԱԿ ՕՀԱՆՅԱՆ
Հովը փոթորկի,
Տարերքը գոռայ՝
Դուն հոն ես որդի հողի ու քարի։
Կայծակը զարնէ,
Կարկուտը տեղայ՝
Դուն հոն ես որդի ջուրի ու ծառի։
Յոյսին յանդիման՝
Երկինքը փուլ գայ՝
Դուն հոն ես որդի լեռի ու պարի։
Տուն, շէն ու աւան
Անապատանայ՝
Դուն հոն ես որդի ցանքի ու վարի։
Վէրքը ճենճերի,
Վիշտն աւելանայ՝
Դուն հոն ես որդի դեղի ու ճարի։
Թէ հայրենիքը
Հուր-գեհեն դառնայ՝
Դուն հոս ես որդի երգի ու բառի։
Երգս՝ երկիւղած
Համբոյր ու ընծայ՝
Մեծ Առօրեայիդ արդար ու արի։
27 Դեկտեմբեր 1988
Մանուէլ Քէօսէեան, ՇԱՂԱՒՕՏ, Մոնթրէալ 1989
Click here for the audio clip read by Lola Koundakjian.
Քայլերուս տակ
Ձիւնը կը փոխակերպուի ցեխի
Ոտքերս -տե՛ս- մաքուր են
Բայց կօշիկներս իմս չեն
Անոնք օտարութիւնն են
Պէյրութէն Երեւան
Օքլանտ-Լոս Անճելըս-Թորոնթօ
Ներկայիս ալ կը թափառին Մոնթրէալի մէջ
Դեռ չաւարտած երգի մը պէս…
Կօշիկներս կը փոխեմ երկրէ երկիր
Բայց ոտքերս կը մնան նոյնը
Մաքուր ինչպէս հեքիաթային մեղեդի
Ուրկէ կը լսուի երգ մ’այլուրային
Մերթ իգութեամբ թաթաւուն
Մերթ ալ խրոխտ
Վիրաւոր
Գտնելու համար կայքն այն հին ու վեհ
Ուր հոգիները չեն սառիր երբեք…
***
Այսպէս կը քալեմ
Ու կը քալեմ ես
Ոտքերս մաքուր են
Բայց կօշիկներս իմս չեն
Անոնք շրջագիծն են թափառումներուս
Գիշերները
Անթափանց երազներուս
Որ մերթ կը փշրուին սալայատակին
Անմեղ մանկան արցունքին պէս
Մերթ ալ կը սեւեն խտութիւնը լոյսին
Կը ճռճռան
Կը հեւան
Չաղացքարի տակ ճմլուող
Կենսաբեր հատիկին նման…
***
Կօշիկներս իմս չեն
Բայց ոտքերս մաքուր են
Ու կը քալեմ դեռ
Հաւատքով անմեռ
Կոյսի հեզութեամբ
Լոյսը կը փնտռեմ քայլերուս ներքեւ
Արեւի բոցին ձեռքս կ’երկարեմ
Ճամբաս կ’որոնեմ
Վերէն թէ վարէն
Որ ուղղահայեաց մնայ հասակս
Երկնուղէշ ու ձիգ
Ինչպէս Լեառն Արի
Հասնելու համար կայքն այն նոր ու սէգ
Ուր հոգիները չեն հալիր երբեք…
Օգոստոս
Մոնթրէալ
Les rhododendrons
Poèmes
Esther Heboyan
ISBN : 978-2-35614-013-5
13 x 19,5
12 €
68 pages
Extrait
sur les photos
d’Ara Güler
d’autrefois l’automne
ou serait-ce l’hiver
j’ai cherché
le visage de mon père
cherché obstinément
ses yeux rieurs
son sourire triste…
Auteur
Esther Heboyan a vécu à Istanbul, à Stuttgart, à Paris, dans le Buckinghamshire et dans le Midwest. Sa jeunesse passée en banlieue parisienne dans les années soixante-dix lui a inspiré «Les Rhododendrons». Ses allers-retours entre Paris et l'Université d'Artois où elle enseigne la littérature américaine depuis 1996 ont donné «Gare du Nord». Quant aux «Impressions d'hier & d'aujourd'hui», elles évoquent l'attente et l'absence.
Esther Heboyan est l'auteur d'un recueil de nouvelles, Les Passagers d'Istanbul, Parenthèses, Marseille, 2006.
Au sein d’une culture et d’une civilisation entièrement fondées sur le paraître, régies par les seules lois du Nombre, du Marché, du Pouvoir, et donc de la Publicité, “ la place de la poésie ” ne saurait être que souterraine, plus clandestine que jamais : insituable…, c’est à dire en fin de compte, imprenable !
vannak vidékek hova már utat
csak romos templom s régi név mutat
örmény-kert zsidó-sor magyar-telek
örmények zsidók lakták székelyek
s akad még itt-ott ki a néhai
honosokról tud ezt-azt mondani
vannak vidékek ahol csak a hant
tudhatja már hogy ki nyugszik alant
régen kikorhadt fejtől a kereszt
a zsidók hamvát meg ne itt keresd
s ki érti már a megmohosodott
márványon az örmény föliratot
vannak vidékek hol a sírlapok
négy sarkában finoman faragott
négylevelű lóhere mélyed és
századok óta nincs egy repedés
esőcsöppöt és harmatcsöppöket
gyűjtögetnek az örmény sírkövek
vannak vidékek hol a madarak
a temetőben oltják szomjukat
ha szárazság van vagy éppen aszály
a gaz-felverte mohos sírra száll
iszik s hálából mikor égre kel
a holtakért a madár énekel
1982
Sándor Kányádi: Armenian Gravestones
there is a land where in the countryside
a crumbling church an old name is your guide
armenian garden jew's lane magyar square
armenian people used to live down there
the jews' and szeklers' tales are still retold
about these local residents of old
there is a land where only grasses know
the names of those who slumber down below
the crosses have decayed without a trace
for jewish ashes try another place
and who can read today the mossy chipped
embossments of the old armenian script
there is a land its tombs are marble-paved
with every corner gracefully engraved
into the figure of a clover leaf
carved centuries ago in low relief
they gather dewdrops and soak up the rains
those marble-topped armenian remains
there is a land where when the drought is hard
the birds fly to the cemetery yard
to land on gravestones rank with moss and dock
and quench their thirst upon a marble block
then soaring once again wings widely spread
they sing a grateful chorus for the dead
Translated by: Peter Zollman, Surrey, England
Խեղդվելու չափ պետք ունեմ ես
Լավ ընկերոջ ու լավ մարդկանց.
Ոչ մի թավիշ շող ու շքեղ ,
Ոչ մի գունեղ մետաղ ու գանձ .
Ոչ մի թռիչք ՝ երկինք հասնող,
Փառքի կատար ամենախանձ,
Ու պարտադիր սուտ սերերի ,
Ոչ մի կպչուն սոսինձ ու սանձ:
Մաքուր, մաքուր ու լուսնատես,
Լուսաբացի ցուրտ օդի պես.
Ես հոգնել եմ, հոգնել եմ ես
Ձեվացնելով ու ձգելով,
Չեղած լավը սուտ փքելով,
Հույս տալով ինձ, սպասելով,
Ու մեղաներ ինձ ասելով:
Տարիները եկել դիզվել՝
Ծանրացել են թռիչք ու թափ,
Լավ սրտերի պետք ունեմ ես
Խեղդվելու չափ,
Խեղդվելու չափ:
Նորից մի անգամ ինձ ապտակեցին,
Հավատի համար իմ այս մանկամիտ,
Որ մնացել է դեռ նյարդերիս մեջ
Երազանքների այս հիմար քամին:
Եվ ծիծաղում են,
Ծիծաղում վրաս
Մարդիկ անարեվ,
Մարդիկ աներազ:
Որ դեռ լույսեր ու հույզեր են հորդում
Հոգուս հատակից,
Առանց կատակի.
Եվ ես սրտնեղաց ինձ հարց եմ տալիս…
Այս որ անգամն ես դեմ առնում պատին…
Այսօր անզիջում վերջ ու վերջակետ:
Անգին օրերի վատնումին իզուր ,
Խենթ քամիների մատնումին իզուր,
Այսօր անզիջում վերջ ու վերջակետ:
Խստախոս եղիր նախ ինքդ քեզ հետ,
Ջուրը մի թափի քիչ ունեցածդ.
Մի քանի քայլ է մնում քեզ հազիվ,
Անհուր, անիմաստ հատնումին իզուր՝
Այսօր անզիջում վերջ ու վերջակետ:
Ձիւնաապատ լեռներ ու կապոյտ լճեր:
Երկինքներ, որպէս երազներ հոգու:
Երկինքներ, որպես մանկական աչեր:
Մենակ էի ես: Ինձ հետ էիր դու:
Երբ լսում էի մրմունջը լճի
Ու նայում էի թափանցիկ հեռուն-
Զարթնում էր իմ մէջ քո սուրբ անուրջի
Կարօտը այն հին, աստղայի՜ն, անհո՜ւն:
Կանչում էր, կանչում ձիւնոտ լեռներում
Մէկը կարօտի իրիկնամուտին:
Իսկ գիշերն իջնում, ծածկում էր հեռուն,
Խառնելով հոգիս աստղային մութին...
Fatherland
Snow-wrapped mountains and blue lakes,
Skies like dreams of the soul,
Skies like children's eyes.
I was alone. You were with me.
When I heard the whispers of the lake,
And looked unceasingly into the distance,
There rose in me that old longing
For you, that dream, holy, star-filled, infinite.
In the clear evocative sunset
I called, called to the snow covered mountains;
Night fell, darkening the distance,
Mingling my soul with the starry dark.
Yeghishe Charents
TERRE ANCESTRALE
Terre ancestrale
Des lacs bleus et des montagnes
Ourlées de neige
Le ciel : une invention de l'âme
L'azur : un regard d’enfant
J’étais tout seul. Tu étais là.
Lorsque le lac a chuchoté
J’ai scruté tout l’horizon
Et ce désir ancien de toi
Est remonté,
Rêve béni, bourré d’étoiles,
Infini
Dans la lumière évocatrice du soleil qui se couchait
J’ai appelé, crié ton nom vers les montagnes enneigées,
Et la nuit tombant au loin
S’étendit
Mêlant mon âme
Aux ténèbres
Etoilées
Poème de Yeghishe Charents
traduit par Sylvie M. Miller
Աշունը սենեակս բերի
Ու ոսկրացած ճիւղերն անոր
Արիւնիս ջերմին թաթխեցի
Տերեւներուն
Չոր ու ոսին
Գո՜յն փչեցի
Լո՜յս ցօղեցի
Եւ աշունը սենեակիս
Առաստաղէն կախեցի…
Աշունը ԳԱՐՈՒՆ հագաւ…
The early morning light
Shattered the flower-pot.
Blood a perfume.
I throw my arm;
The branch pulls my hand
And the tree trembles.
That is because the clouds
Are running much too fast
And the arch upon the sky
Follows my looks
And pencils out my eyebrows.
I step barefoot upon the pure dawn-marble
And enter daylight, holding
White snow at every fingertip.
The typescripts of these poems are held at UCLA's Miscellaneous Manuscripts, Collection 100, Dept. of Special Collections, Young Research Library. Many thanks to Vartan Matiossian and his SAS article published in volume 14, 2005, which mention the poems and to Artsvi Bakhchinyan for his translations.
ԱՌԱՎՈՏ
Վաղորդյան լույսը
ջարդեց ծաղկամանը:
Անուշահոտություն արյունահոսեց:
Ես պարզում եմ ձեռքս:
Ճյուղը քաշում է իմ ձեռքը,
— ծառը դողում:
Քանի որ ամպերը
շատ արագ են վազում,
— կամարը երկնքի վրա
հետ—ում է իմ հայացքներին
— գծագրում իմ հոնքերը:
Ես բոբիկ քայլում եմ մաքուր մարմարի վրայով
— մտնում ցերեկվա լույսի մեջ՝
ամեն մատիս ծայրին ճերմակ ձյուն բռնած:
Անգլերենից թարգմանեց
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆԸ
Le pot de fleurs
Pulvérisé
Par la lumière de l’aurore
Le sang devenu parfum
J’élance un bras ;
La branche attire à elle mes mains
L’arbre frémit
C’est que les nuages courent
Beaucoup trop vite
Que l’arche du ciel
Suit mes yeux
Et souligne mes sourcils
Nu-pieds, j’avance sur le marbre
Parfait de l’aube
Et m’engage dans l’aurore
La neige vierge
Au bout des doigts
texte original de Kostan Zaryan
traduit par Sylvie Miller
The sea heaps its waves under my footsteps
And the day
Anxiously hovers around expectation.
The wind blows;
Its thousand silver sickles mow the roaring
Of the land,
While sky is lightening.
Where is my steed, where is my steed?
O hungry heart, the
East is submerged in the darkness,
The West is torn
And listen, the shores resound to all
The crackling of vessels near the rocks.
Come wind, my winging horse
Let us careen upon the lands and seas
Of all the dreams we conquer
We are exiles,-
We know nothing and nothing
Acknowledges us, is our familiar.
The essential is the speed, the line
That circumscribes our Destiny,
The Vision digging its footsteps here
Among the images of fierce life,
The highest summits of the human soul.
The soul of planets we have surrendered up
To the Universe.
Say, are we not the Givers,
The unfortunate donors of everything
That makes life into life
And the stars shine here,
Upon Nothingness?
O heart of hunger, O heart of hunger...
* * *
The twisted hands of a fig tree
Fasten up the strips of the wind.
The old grey horse of this winter day
Knocks its hoofs
And the silence neighs.
What am I waiting for?
The night has been nailed upon my fingers.
A lonely voice
Digs its shaft upon the darkness
And I walk upon the edge of an abyss.
And then -
I know now what I am waiting for -
The dawn streams down
And I unlock and open up the street:
The sky falls softly like a fruit.
The typescripts of these poems are held at UCLA's Miscellaneous Manuscripts, Collection 100, Dept. of Special Collections, Young Research Library. Many thanks to Vartan Matiossian and his SAS article published in volume 14, 2005, which mention the poems and to Artsvi Bakhchinyan for his translations.
ԱԿՆԿԱԼԻՔ
Ծովն իր ալիքներն է ընծայում իմ ոտնահետքերին,
— օրը
հուզված ճախրում է ակնկալիքի շուրջը:
Քամին փչում է,
նրա հազարավոր արծաթե մանգաղները
հնձում են երկրի աղմուկը,
մինչ երկնքում կայծակ է խփում:
Որտե՞ղ է նժույգս, որտե՞ղ է նժույգս:
Ահ, քաղցած սիրտ,
ար—ելքը սուզված է խավարի մեջ,
ար—մուտքը կիսված է,
—, լսի՛ր, ծովափերն արձագանքում են
ժայռերի կողքի նավերի ճարճատելուն:
Արի, քամի՛, իմ թ—ածող նժո՛ւյգ,
թող օրորվենք մեր նվաճած բոլոր երազների
ցամաքի — ծովերի վրա,
մենք աքսորեալներ ենք,
մենք գիտենք, որ ոչինչ — ոչինչ,
ոչ մի ծանոթ բան,
չի ընդունում մեզ:
Էականն արագությունն է, այն գիծը,
որ սահմանների մեջ է դնում մեր Ճակատագիրը,
Տեսիլքը, որ իր հետքերն է փորում այստեղ
մոլեգին կյանքի պատկերների մեջ,
մարդկային հոգու բարձրագույն գագաթները,
մոլորակների հոգին, որ մենք հանձնել ենք
Տիեզերքին:
Ասա, մի՞թե մենք Տվողները չենք,
դժբախտ նվիրատուներն ամեն ինչի,
որը կյանքը դարձնում է կյանք,
իսկ աստղերը փայլում են այստեղ
Անգոյության վրա:
Ա՜հ, քաղցի սի՛րտ, ա՜հ, քաղցի սի՛րտ…
***
Թզենու ոլորված ձեռքերը
ամրացնում են քամու շերտերը:
Այս ձմեռային օրվա ծեր գորշ ձին
դոփում է իր սմբակը
— լռությունն է խրխնջում:
Ինչի՞ եմ ես սպասում:
Գիշերը մեխվել է իմ մատներին:
Միայնակ մի ձայն
իր նետերն է արձակում մթության մեջ,
— ես քայլում եմ անդունդի եզրով:
Եվ հետո
(այժմ ես գիտեմ՝ ինչի՛ եմ սպասում),
արշալույսը հոսում է ցած,
— ես հանում եմ կողպեքը ու բացում եմ փողոցը:
Երկինքը մեղմ ընկնում է մրգի նման:
Անգլերենից թարգմանեց
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆԸ
Սիրտս խոնաւ է այնպէս։
Անձրեւ է մաղում…
Մշոյ դաշտի ծաղիկներ,
Ձեզ ո՞վ է քաղում։
Ախ, դուք նորից արթնացել,
Բացուել էք հանդին
Եւ ձեր բուրմունքն էք հիւսում,
Եօթ սարից անդին։
Լացակումաց էք հիմա
Մօրս աչքի պէս,
Ինչպէս սրբեմ ձեր վճիտ
Արցունքը ես։
Ո՞ր զեփիւռն է ձեր կողքից
Անցնում երգելով,
Մօրս ջահել օրերի
Ոտնահետքերով։
Ո՞ւմ ճամփին էք դուք թափում,
Արցունքների պէս,
Մշոյ դաշտի ծաղիկներ,
Ձեր թերթերը հեզ։
Ո՞վ է այնպէս ծիծաղում
Ձեր լացի վրայ
Ձեր արցունքնեով լուանում
Ձեռքերն անլուայ։
Մշոյ դաշտի ծաղիկներ,
Ձեզ ո՞վ է քաղում։
Սիրտս խռով է այնպէս։
Անձրեւ է մաղում…
«Գեղարդ»
Ա. տարի
1975
Հալէպ Սուրիա
Mother is stirring soup.
Says she smells the Mediterranean.
A Monarch butterfly appears from behind the rack
on her way to Mexico or San Simeon.
Glides from faucet to shoulder to ladle.
Together, they listen to the bubbling of the ocean.
This poem has appeared on Groong and is reproduced here by kind permission of the author.
ԿՐԱԿԸ ԴԺՈՒԱՐԻՆ, երբ կը վառես գլանիկը
Անզօրութեան պահերուն
Տիեզերքի խենթ,հզօր ալիքներուն դիմաց
Եւ քաղաքին դիմաց
Որ պատուած է դեղին մշուշով
Հիմա քանի գրիչներ
Իրենց տառերը կը զարդարեն թուղթին վրայ։
Հիմա կրնաս առանց ձայնի ու աներկիւղ Կաթուածահար ըլլալ,
Կամ յարութիւն առնել երկար ու հիւանդ գիշերէներէն յետոյ
Նորէն յիշեցնելու կարգով քու ականջիդ պիտի ըսեն
Թէ ինչքան դժուար ես
Աւարտ չունի Յուլիսի տապը.
Քոյրդ կրնայ քեզ պատառ մը հաց զլանալ
Ցամաք մը հաց
Հոգիի հաց ու դուն գլուխդ ծռելով
Հին ‘նտռտուքներուն
Ու հին ձայներուն մէջ պիտի վերագտնես քու ձայնդ
Այդքան վաւերական ու անշառ ձայնդ.
Որովհետեւ,
Յուլիսը պիտի նետէ քեզ «Սէֆիր»—ի խորագիրներուն մէջ.
Ամէն տեղ Ստրուկ ճերմակ— մահ
Ամէն տեղ Գաղթական ու ողբ
Ամէն տեղ Պատերազմի ահ։
Ես պատերազմի ընկերն եմ,
Ես պատերազմի գիրն եմ,
Ներողութիւն ըսելու եկայ
Դուռը բացէ՛ք.
Քաղաքները սուտ վկայարաններ են ճերմակ դագաղներուն առջեւ,
Ես խնձորեսկ նստած թթի արաղ կը կոնծեմ.
Դիմացս պաստառին վրայ
Շիահ կամ նապաթիէ,
Պզտլիկ երեխաներ ճերմակ կը հագնին....
Հիմա ինչպէս պատմեմ աշխարհին
Որ ես բարանոյիք վիճակներու մէջ էի,
Երբ մահ էր,
Ամէն դի
Ինչպէս պատմեմ մարդկանց
Որ ով էր հրէշը եւ ով էր զոհը այդ ժամուն...
Չէր բաւեր կարծես Էմիլ Սիորանի վատ, շատ վատ թարգամանութիւնը,
Կամ ՀրանտԻ ծանր մէկ էսսէն
Ուր գրականոբթիւն ճերմակ աղաւնիի պէս
Կը թեւածէր,
Ճերմակ մինակ աղաւնի...
Ու մօրուքիս մէջ գիրի տաղաւարներ կը թա’ռտէին,
Երբ երկուսով ես ու կինս «Հայաստանի Հանրապետութիւն» թերթի շէնքին,
Ամէնէն բարձր յարկը ելլանք,
Ամուր սեղմած եմ ձեռքը,
Ա’ին մէջ երեխաներուս կապոյտ հլունը կայ պահ դրուած ...
Կը բարձրանանք...
Խմբագրին հետ պիվա խմելու....
.....
Անտուն մահը զիս կը հալածէր...
Տանդ դուռը գոցեր գացեր ես կ՚ըսէր ....
Բայց մոմը կը մնար վառուած
Մինակութիւն հէրն անիծեցի,
Այլեւս մինակս հացի չեմ նստիր ըսի
Կասկածներու շապիկը պատշգամբի նետեցի
Ու հոգս չէր որ ընկերներ չմնացին
Ոչ ալ բարեւ տուին....
Ծօ թքա՛ծ....
Յուլիսեան պատերազմը մոռցանք,
Մոռցաք ամէն ինչ,
Ես չեմ մոռնար Յուլիսեան կարմիր օրագիրս
Գիտեմ ով է նեռը,
Սուրճի բաժակները բերի,
Բերի սառը ջուր,
Կապոյտ կոնեաք բերի
Վառեցի մոմը յաւերժական հոգիներուն...
Լեզուս կտրեցէք
Հոգս չէ,
Պատեանի մէչջ դրէք զիս,
Պահարանի,
Բանտի նկուղ Եթէ կ՚ուզէք,
Մինակ սեւ ամրոցի
Ինչ կարեւոր են այս բոլորը.
Կրնաք խաչել զիս,
Հողածին հողս, աւազս
Մարմինս որ աւազ է...
Կրնաք պատեանէս դուրս հանել
Երեւակայութիւնս
Կրնաք գողնալ բառերս...
Կրնաք զէրօ դնել անունիս առջեւ,
Այս բոլորը սակայն յիմարութիւններ են.
Որով պիտի մնայ սիրտս
Սիրտս որուն մէջ յուլիսեան արիւնը
Կաթիլ— կաթիլ պիտի հոսի.
Ու վառէ յաւերժութեան մոմն այս...
Այս հորիզոնական երազներու անկրկնելի բառը...
Այս ճզմուած սիրտը պիտի մնայ
Մի խոնարհիք ....
Ես եկած եմ ներողութիւն խնդրելու,
Բոլոր մահերուն համար,
Բոլոր սպանդներուն,
Բոլոր աւարտին չճհասած սէրէուն,
Բոլոր մարած աստղերուն համար,
Ես եկած եմ ‘ակ դռները բանալու,
Ծայր աստիճան ինքնավստահ,
Ծայր աստիճան մաքուր,
Մաքրութիւն....
Որ պահուած է սրտիս մէջ
Կարմիր երակներուս...
Ես եկած եմ մտնելու մայր դարպասէն
Չնետէք անցեալս
Զգոյշ չխօսիք յանձանքներուս մասին,
Մեղքերուս եւ հայհոյանքներուս մասին....
Ես պատերազմի մանչուկն եմ
—Վարպետիս գործածած բառով, Մանչուկ—
...Եւ հիմա
Կանգնած եմ
Յուլիսեան պատերազմը վկայելու
Վկայելու այդ շէներուն
Ու մարդոց մասին
Որ մեռնիլ չեն գիտեր....
Հարաւին մասին
Որ էր սուրբ եւ անաղարտ օրէն,
Վաղ օրէն,
Եկած եմ բարի կարասին մէջ ձէթ պահելու...
Եկած եմ
Որովհետեւ դարձի ճաբան նետեց զիս հոն ուր պատերազմը կ՚աւարտի...
Ես կ՚ատեմ պատերազմները, կ՚ատեմ պատերազմները
Կ՚ատեմ բոլոր պատերազմները...
....
Կը դառնամ հիմա
Ներողութիւն խնդրելու աշխարհէն ...
Խնդրելու ....
Խնդրելու երրորդ “ՇԱ ՊՍԱԿՍ,
ԴՐԷՔ ԳԼԽՈՒՍ “ՇԱՊՍԱԿ ՅԱՆՈՒՆ ՅուլիսԵԱՆ ԶՈՀԵՐՈՒՆ ....
Կամաց —կամաց ելլենք վեր
Կամաց— կամաց
Լռենք կամաց— կամաց
Բառը թող լռէ,
Շունչ որ մեզմէ դուրս պիտի գայ ...
Իբրեւ յաւիտենութեան աստղա’ոշի
Տեղ մը ուր
Պիտի լռեն բոլոր պատերազմները .....
Պիտի լռեն բոլոր պատերազմները ...
Պիտի լռեն ....
Սագօ Արեան
Յուլիս 2009
APP and its producer, Lola Koundakjian, retain the right to accept or reject any poetry submission(s) based on the criteria provided by the project description.
Send your comments to armenianpoetryproject[at]gmail[dot]comFollow us on Twitter: @armenianpoetry
Click here for our 15th anniversary clip on youtube.com
