Դանիէլ Վարուժան: ԿԱՐՄԻՐ ՀՈՂԸ

Գրասեղանիս վրայ, սա
Սկաւառակին մէջ կայ բուռ մ ' հող , բերուած հոն
Հայրենիքի դաշտերէն:
Նուէր է ան . - Զայն ինձ ձօնողը կարծեց
Սիրտն իր տրուած, առանց երբեք գիտնալու
Թէ կու տար իր պապերունն ալ միասին:
Զայն կը դիտեմ . - մերթ ժամեր
Բիբերս անոր վրայ յառած կը մնամ
Լո՜ւռ եւ թախծո՜տ, իբր այդ հողին մէջ յուռթի
Նայուածքս արմատ արձակէր : -
Կը մտածեմ . - Գուցէ իր գոյնը բոսոր
Չէ պարգեւուած բնութեան ներհուն օրէնքէն .
Վէրքերու սպունգ մ ' ըլլալով
Խմած է մաս մը կեանքի, մաս մ ' արեւու .
Եւ իբր տարր անպաշտպան
Կարմիր հող մ ' է եղած, հայ հող մ ' ըլլալուն:
Գուցէ իր մէջ կը բաբախեն տակաւին
Դարերը հին-հին փառքին,
Կայծն ամրակուռ սմբակներու որոնց գոռ
Արշաւանքն օր մը ծածկեց
Հայկեան վաշտերն յաղթութեան տաք փոշիով:
Կ'ըսեմ . - Իր մէջ դեռ կ'ապրի
Ինքնատիպ ուժն այն որ կազմեց շունչ առ շունչ,
Կեանքս իմ , քու կեանքդ , ու տուաւ ,
Կարծես ձեռքով գիտակից ,
Նոյն թուխ աչուին նոյն եւ նման հոգիով
Կիրք մ ' Եփրատէն առնուած,
Սիրտ մը կամշոտ , թաքստոց
Ըմբոստանքի ու նաեւ բո՛ւռըն սիրոյ:
Իր մէջ, իր մէջ կը կայծկլտայ հոգի մ ' հին ՝
Հին դիւցազնի եղած փսոր մը գուցէ ՝
Կոյսի մ ' աղուոր արցունքով .
Հիւլէ մը կայ Հայկէն , փոշի մ ' Արամէն,
Անանիայէն բիբ մը դէտ ՝
Դեռ աստղերու ճաճանչներով թաթաղուն.
Ա՜զգ մը կայ հոն, սեղանիս վրայ ազգ մը հին,
Որ այսօր իր վերաշողշող այգուն մէջ,
Հողի բնատուր մարմնոյն տակ ինձ կը խօսի,
Կ՚ոգեզինէ - եւ աստղերու ինչպէս ցանն
Անհունութեան մէջ կապոյտ -
Փոշիներովն իր հրաբորբ
Հոգիս քաղցրիկ փայլակներով կ'ոռոգէ :
Ու այն ատեն լարը ջղերուս կը դողայ
Սարսուռով մ ' յորդ , ա՛յն սարսուռով ՝ որ մտքին
Հերկերուն վրայ աւելի՛
Ըստեղծիչ է քան գարնան հովն արփագաղջ:
Ու կը զգամ անցքն ուղեղէս
Նոր յուշերո՜ւ, հոգիներո՜ւ դեռ կարմիր
Խոր վէրքերովն իրենց, վրէժի՛ շրթունքներ.
Եւ այդ հողն, այդ փոշին, զոր ես կը պահեմ
Այնքա՜ն սիրով՝ որքան հոգիս պիտ՚ չընէր
Եթէ մարմնոյս աճիւններն
Օր մը մահէն վերջ հովերուն մէջ գտնար.
Այդ պանդուխտ մասն Հայաստանի, մասունքն այդ
Մնացած մեր յաղթ պապերէն,
Բժժանքն ու ձօնն այդ կարմիր,
Սիրտս սեղմած մագիլներով անծանօթ,
Երկինքն ի վեր, գըրքի մը վրայ, թանկագին
Ժամու մը մէջ ժպիտներու, սէրերու,
Կամ քերթուածի մը ծնած վեհ վայրկեանին
Զիս հապըշտապ կը մղէ
Մերթ լալու, մերթ մռնչելու,
Եւ զինելու բռունցքս, հոգիս բռունցքիս մէջ:

TERRE ROUGE

J’ai là, sur ma table, dans une coupe,

un peu de terre d’Arménie.

L’ami qui m’en a fait cadeau croyait

m’offrir son coeur — bien loin de se douter

qu’il me donnait en même temps celui

de ses aïeux.

Je n’en puis détacher mes yeux

— comme s’ils y prenaient racine…

Terre rouge. Je m’interroge :

d’où tient-elle cette rougeur ?

Mais s’abreuvant tout ensemble de vie

et de soleil, épongeant toutes les blessures,

pouvait-elle ne pas rougir ?

Couleur de sang, me dis-je,

terre rouge, bien sûr, car elle est arménienne !

Peut-être y frémissent encore des vestiges

de brasiers millénaires,

les fulgurances des sabots

qui naguère couvrirent d’ardente poussière

les armées d’Arménie…

Y subsiste peut-être un peu de la semence

qui me donna la vie, un reflet de l’aurore

à laquelle je dois ce regard sombre,

ce coeur que hante un feu surgi

des sources mêmes de l’Euphrate,

ce coeur couvrant l’amour non moins que la révolte…

Y scintillent peut-être

quelques paillettes, quelques bribes

de notre livre d’or : un atome de Haïk,

une particule d’Aram, un éclat chu

de l’oeil cosmique d’Anania…

Oui, devant moi, sur ma table, emplissant

à peine une coupe, cette poignée de terre

pourpre résume tout un peuple,

un pays mémorable aujourd’hui revêtu

d’une éclatante chrysalide ;

oui, par le truchement de ce corps minuscule

un pays tout entier me parle, m’interpelle

— comme les astres qui fécondent

les bleus labours de l’infini,

sa poussière de feu illumine mon âme …

Tressaille alors la lyre

de mon impatience et mon désert

soudain verdoie comme sous les caresses

d’un souffle printanier ;

des visages meurtris traversent ma mémoire,

des bouches vengeresses – mon coeur est la proie

de griffes inconnues …

Cette poignée de terre, cet amas de poudre,

je le conserve avec bien plus d’amour

que n’en aurait après la mort mon âme

en recueillant les cendres de mon corps

dispersées par le vent …

Terre rouge, exilée – héritage, relique,

offrande, talisman – alors

même que sous ma plume un poème

est en train de naître, souvent je pleure

à la vue de cet infime lambeau

d’Arménie, je rugis — me rivant l’âme

dans le creux de la main,

j’arme mon poing !

Traduit par Vahé Godel, La poésie arménienne du Ve siècle à nos jours. Anthologie, La Différence, 2006, p. 154-155

Դանիէլ Վարուժան։ ԲԱՆՈՒՈՐՈՒՀԻՆ

Click to hear the audio clip of Daniel Varoujan's The working girl read by Yeraz Markarian.

 Պատուհանիս տակէն, ամէն առաւօտ,

Ուրուականի պէս կ'անցնիս.

Եւ կուսագեղ գըլուխիդ վրայ կ'արտասուէ

Տերևաթափ վարդենիս:

Լուռ թաղին մեջ կը լըսեմ քայլդ, ու զարթնող

Շունն` որ վըրադ կը հաչէ՜.

Կամ կը լըսեմ քունիս մէջէն ձայնն հազիդ`

Որ ծոցդ աղուոր` կը տանջէ:

Եւ կը խորհիմ՝ թէ քընատ ես և նօթի.

Իրանդ հովէն կը դողայ.

Եւ կը նըստի գանգուրներուդ վըրայ, քո'յր,

Եղեամն իբրև շափիւղայ:

Կամ մուճակներդ են պատըռտած, փողոցին

Ջուրն անոնց մեջ կը ճողփայ.

Կամ ետևէդ շըւայտօրէն կը սուլէ

Թուրք սըրիկայ մ՛անոպայ:

Եւ կը խորհիմ՝ թէ, տան մեջ, մայրդ է հիւանդ.

Ցամքած է ձէթն ալ ճրագին.

Ու դուն կ'երթաս գործատան մէջ աշխատիլ

Լոյսին համար ու կեանքին:

Ես կը խորհի՜մ - և խենթի պես կը բաղձամ

Վար իջնել, քո'յր դալկադէմ,

Քո'վդ իջնել, համբուրել ձեռքըդ նիհար,

Եւ հըծծել. - "Քեզ կը սիրեմ:" -

Կը սիրեմ վիշտդ` որ իմ վիշտս է գերագոյն,

Կը սիրեմ կուրծքըդ քանդուած`

Որուն մեջ դեռ կը յամառի Սէրդ երգել

Արտոյտի պէս սըրարբած:

Կը սիրեմ՝ քու անօթութիւնդ ու ծարաւդ,

Եւ ոսկորներդ ուժասպառ.

Ես կը սիրեմ՝ կոյս աղիքներըդ ցամքած,

Մազերուդ սուգն` ուսէդ վար:

Եւ ես կ'ուզեմ ամփոփել քեզ սըրտի՜ս վրա

Տատրակի պէս տարագիր,

Տալ ուժըս քեզ, մըրցանակներըս փառքի,

Եւ ազգանունս անբասիր.

Կուրծքըս վահան ընել կուրծքիդ նըշաւակ,

Եւ քօղն ըլլալ պատիւիդ,

Կրանիտէ բազուկիս տակ պաշտպանել

Սեռըդ ու գեղըդ անժըպիտ:

Կ'ուզեմ քեզ տալ ինչ որ պայքարն ինձ տըւավ,

Ինչ որ խլեցի մարտերով.

Քեզ պըսակել արիւնիս գոյնն ունեցող

Յաղթանակիս վարդերով:

Միայն թէ դուն չըլլաս տըժգույն ու քաղցած,

Արևուն տակ չըհազաս.

Մօրըդ վերև չըմարի ճրագն, ու, ո'վ քոյր,

Դուն գործատուն ա'լ չերթաս:

ԴԱՆԻԷԼ ՎԱՐՈՒԺԱՆ: Առկայծ Ճրագ

Click the link to hear the audio clip of Daniel Varoujan's Առկայծ Ճրագ read by the Yeraz Markarian.

Յաղթանակի գիշերն է այս տօնական . -
Հա՛րս, եղ լեցո՛ւր ճրագին ։
Պիտի դառնայ կռիւէն տղաս յաղթական . -
Հա՛րս, քիթը ա՛ռ պատրոյգին.

Սայլ մը կեցաւ դրան առջեւ, հորին քով . -
Հա՛րս, վառէ՛ լոյսը ճրագին ։
Տղաս կու գայ ճակատն հպարտ դափնիով . -
Հա՛րս, բեր ճրագը շեմին ։

Բայց… սայլին վրայ արի՞ւն եւ սո՞ւգ բեռցեր են…
Հա՛րս, ճրագը ասդի՛ն երկարէ ։
Հերոս տղաս հոն զարնուա՜ծ է սրտէն . -
Ա՜խ, հա՛րս, ճրագըդ մարէ՜…

Daniel Varoujan/ԴԱՆԻԵԼ ՎԱՐՈՒԺԱՆ (1884-1915)



LA LAMPE


C'est aujourd'hui nuit de fête et de victoire,
- Ma bru, remplis d'huile la lampe!
Mon fils va venir de guerre couvert de gloire,
- Ma bru, racle le bec de la lampe!


Un char s'arrête sous le portail, près du puits,
- Ma bru, allume voir la lampe!
Il rentre couronné de lauriers, c'est lui,
- Ma bru, approche vite la lampe!


Mais ... le char est chargé de sang et de deuil...?!
- Ma bru, allonge donc ta lampe!
Mon fils est là, frappé au cœur, sur le seuil,
- Oh! ma bru, éteins ta lampe...

Traduit par
Benjamin TCHAVOUCHIAN