ՌԱՖԱՅԷԼ ՊԱՏԿԱՆԵԱՆ: Հայերուս Թուքը

Դուն խելօք հաշուով վաճառական ես,

Միւլք, փող ու ապրանք, կ՛ասեն շատ ունես,
Բայց թէ փողէդ շահ չունի Հայաստան,
Թըքել ենք քու ալ, փողիդ ալ վրան:

Քաջ ես, լըսել ենք, ինքդ մեծաւոր,
Անուն յաղթողի ունիս փառաւոր,
Բայց թէ թըրէդ շահ չունի Հայաստան,
Թըքել ենք քու ալ, թըրիդ ալ վրան:

Ի վերուստ քանքար քեզի տուած է,
Հեղինակ անունդ աշխարհ փըռուած է,
Բայց թէ գըրչէդ շահ չունի Հայաստան,
Թըքել ենք քու ալ, գըրչիդ ալ վրան:

Հեռատես մըտքով դուն զարդարեցիր,
Հըզօր իշխանի սիրելի դարձար,
Բայց թէ մըտքէդ շահ չունի Հայաստան,
Թըքել ենք քու ալ, մըտքիդ ալ վրան:

Բանուկ ու ճարտար դուն ունիս ձեռքեր,
Շատ կը յօրինես թանկագին բաներ,
Բայց թէ ձեռքէդ Շահ չունի Հայաստան,
Թըքել ենք քու ալ, ձեռքիդ ալ վրան:

Մեծ ուսում առիր, եղար գիտնական,
Գովքովդ լըցուած է մարդոց բերան,
Թէ ուսումէդ շահ չունի Հայաստան,
Թքել ենք քու ալ, ուսմանդ ալ վըրան:

Կու տամ քեզ պատիւ, կ՛ունենաս դու յարգ
Ու կը դնեմ քեզ ազնիւ մարդոց կարգ,
Երբ օրօրանէդ մինչ ի գերեզման,
Միակ ձըգտմունքըդ լինի Հայաստան:

Ռափայէլ Պատկանեան։ Հայերուս Բաղցանքը

Ա՜խ, ինչպէ՜ս կ՝ուզեմ տեսնել մեր հային

Ազատ, ապահով, կրթեալ, ինքնագոհ,

Ամէն հայի տուն՝ դրախտ երկնային ,,,

Լոկ այդ բանն ինձնից չունզենար մէկ զոհ:

Ա՜խ, ինչպէ՜ս կ՝ուզեմ տեսնել Հայաստան

Մի որ ազատուած թշնամու ձեռքէն,

Հայի երկիր, հայի սեփական ,,, 

Լոկ այդ չի բաժաներ ինձ իմ կոպէկէն:

Ա՜խ, ինչպէ՜ս կ՝ուզեմ, որ մեր հայերուս

Արծարծուէր սէրը ուսման, գիտութեան,

Հայի մէջ չի մնար մի հատիկ անուս ,,,

Լոկ հեռի ինձնից թուղթ ստորագրութեան:

Ա՜խ, ինչպէ՜ս կ՝ուզեմ, որ հաձ պատանիք

Դէպ համալսարան խմբով վազէին,

Եւ Զուիցերիա երթար հայ աղջիկ ,,,

Լոկ ինձնից նոքա կոպէկ չուզէին:

Ա՜խ, ինչպէ՜ս կ՝ուզեմ, որ մեր Զէյթունցին

Միթռայլեոզ, շասպոյ, ռմբկէն ունենար,

Ջարդ ու բուրդ անէր Քուրթ ու Չերքեզին ,,,

Լոկ ինձնից զէնքի նա փող չունենար:

Երբ մեր հայրենիք հրաշքով ազատուէր,

Մերոնք էլ ազատ կեանք-օր վարէին,

Ա՜խ, ինչպէ՜ս, ինչպէ՜ս լաւ բան կլիներ,

Երբ Հայք ինձ իրանց իշխան ընտրէին:

Ռափայէլ Պատկանեան (1830-1892Օ

                     Our Desire   

By Raphael Badganian   (1830-1892)

Translated By Kevork Kalayjian

                                   

Oh, how I would love to see Armenians

Free, safe, educated, and self-sufficient

Every Armenian’s home, paradise on earth should be …

But this shouldn’t require a sacrifice from me.  

Oh, how I would loved for Armenia to be

Freed from the hands of the enemy, 

Armenian rulers governing the Armenian country … 

As long as this aim doesn’t cost me a penny.

Oh, how I wish for all Armenian to be

Rekindled with the love of science, and discovery

For once and for all eliminate illiteracy

Onley if, no commitment is required of me.

Oh, how I wish to see, Armenian teens,

Heading to colleges and universities

Women … traveling to Switzerland for higher education;

As long as, no body expects a penny from me.

Oh, how I wished that our brave freedom fighters

Were equipped with all the advanced weaponry,

To defend the homeland against the enemy … but

To buy those arms, they shouldn’t ask for my money!

Finally, when our country is miraculously freed

Our people are independent, and self-sufficient

Oh, how wonderful and benevolent it would prove to be

For all Armenians, as their ruler … to elect me!

Ռափայէլ Պատկանեան։ ՎԱՐԴԱՆԻ ԵՐԳԸ

Հիմի է՞լ լըռենք, եղբարք, հիմի է՞լ,
Երբ մեր թշնամին իր սուրն է դրել,
Իր օրհասական սուրը մեր կրծքին,
Ականջ չի դընում մեր լաց ու կոծին.
Ասացէ՛ք, եղբարք հայեր, ի՞նչ անենք, —
Հիմի է՞լ լռենք:

Հիմի է՞լ լըռենք երբ մեր թշնամին,
Դաւով, հրապուրանքով տիրեց մեր երկրին,
Ջնջեց աշխարհքից Հայկայ անունը,
Հիմքից կործանեց Թորգոմայ տունը,
Խլեց մեզանից թագ, ե՛ւ խօսք, ե՛ւ զէնք, —
Հիմի է՞լ լռենք:

Հիմի է՞լ լռենք, երբ մեր թշնամին
Խլեց մեր սուրը — պաշտպան մեր անձին,
Մշակի ձեռքիցն էլ խոփը խլեց,
Այդ սուր ու խոփից մեր շղթան կռեց,
Վա՛յ մեզ, շղթայով կապած գերի ենք, —
Հիմի է՞լ լռենք:

Հիմի է՞լ ըռենք, երբ մեր թըշնամին`
Սոսկալի զէնքը բռնած մեր գլխին,
Կուլ տալ է տալիս արտասուք առատ,
Աղեխարշ բողոք վարուց ապիրատ.
Մեր գլուխ լալու Եփրատ ու՞ր պտռենք, —
Հիմի է՞լ լռենք:

Հիմի է՞լ լռենք, երբ մեր թշնամին
Լիրբ գոռոզութեամբ լցրած իր հոգին,
Արդարութեան ձայնն հանած իր սրտից
Արտաքսում է մեզ մեր բնիկ երկրից,
Պանդու՛խտ հալածեա՛լ, եղբարք, ո՞ւր դիմենք, —
Հիմի է՞լ լռենք:
Հիմի է՞լ լըռենք, երբ մեր թըշնամին,
Անհոգ մեր բերած ծանր զոհերին,
Յուր լիրբ նըզոված ձեռքը կարկառեց,
Ազգության վերջին կապը պատառեց.
Հայի կորուստը մոտ է, ի՞նչ անենք, —
Հիմի է՞լ լըռենք:
Հիմի է՞լ լըռենք, երբ մեր թըշնամին,
Արհամարհելով մեր փառքն ազգային,
Մեր եկեղեցուն ձեռնամերձ եղավ,
Գառնազգեստ գայլին մեզ գըլուխ դըրավ,
Սուրբ խորան չունինք, արդ ու՞ր աղոթենք, —
Հիմի է՞լ լըռենք:
Հիմի է՞լ լըռենք, մարդիկ ի՞նչ կասեն,
Երբ մեր տեղ քարինք, ապառաժք խոսեն.
Չե՞ն ասիլ, որ հայք արժանի էին
Այդ ըստրկական անարգ վիճակին.
Մեր սուրբ քաջ նախնյաց գործերը գիտենք, —
Մինչև ե՞րբ լըռենք:
Թո՛ղ լռե մունջը, անդամալույծը,
Կամ` որոց քաղցր է թշնամու լուծը.
Բայց մենք, որ ունինք հոգի ու սիրտ քաջ,
Ե՛կ անվախ ելնենք թըշնամու առաջ,
Գոնե մեր փառքը մահով ետ խըլենք —
Ու այնպես լըռենք:


SHALL we be silent, brothers?
Shall we be silent still?
Our foe has set against our breasts
His sword, that thirsts to kill;
His ears are deaf to cries and groans.
O brothers, make avow !
What shall we do ? What is our part ?
Shall we keep silence now ?
Our foe has seized our fatherland
By guile and treachery ;
Has blotted out the name of Haig,
And ruined utterly
The house of Thorkom, to the ground ;
Has reft from us, to boot,
Our crown, our arms, our right of speech —
And shall we still be mute ?
Our foe has seized our guardian swords,
Our ploughs that tilled the plain,
And from the ploughshare and the sword
Has welded us a chain.
Alas for us ! for we are slaves,
And fettered hand and foot
With bonds and manacles of iron —
And shall we still be mute?
Our foeman, holding o’er our heads
His weapon fierce and strong,
Makes us devour our bitter tears,
Our protests against wrong.
So many woes are heaped on us,
To weep our sorrows’ sum
We need the broad Euphrates’ flood -
And shall we still be dumb?
Our foe, with overweening pride,
Treads justice under foot,
And drives us from our native soil —
And shall we still be mute ?
Like strangers in our fatherland,
Pursued o’er plain and hill,
O brothers, where shall we appeal?
Shall we be silent still?
Not yet content with all the ills
That he has made us bear,
His insolent and cursed hand
He stretches forth, to tear
The last bond of our nation’s life —
And, if he have his will,
Complete destruction waits for us ;
Shall we be silent still?
Scorning the glory of our land,
Our foe, with malice deep,
Invades our church, and makes the wolf
The shepherd of the sheep.
We have no sacred altars now;
In valley or on hill
No place of prayer is left to us;
Shall we be silent still?
If we keep silence, even now,
When stones have found a voice,
Will not men say that slavery
Is our desert and choice ?
The sons of brave and holy sires,
Sprung from a sacred root,
We know the deeds our fathers did —
How long shall we be mute ?
Mute be the dumb, the paralyzed,
Those that hold slavery dear !
But we, brave hearts, let us march forth
To battle, without fear;
And, if the worst befall us,
Facing the foe like men,
Win back in death our glory,
And sleep in silence then !

[Translation from Armeniahouse.org]

Ռաֆայէլ Պատկանեան: Արաքսի արտասուքը

Մայր Արաքսի ափերով
Քայլամոլոր գնում եմ,
Հին հին դարուց յիշատակ,
Ալեաց մէջը պըտրում եմ։

Բայց նոքա միշտ յեղյեղուկ,
Պղտոր ջրով եզերքին
Դարիւ-դարիւ խփելով
Փախչում էին լալագին։

«Արաքս, ինչո՞ւ ձկանց հետ
Պար չես բռնում մանկական,
Դու դեռ ծովը չհասած՝
Սըգաւոր ես ինձ նըման։

Ինչու՞ արցունք ցայտում են
Քու սէգ, հըպարտ աչերից.
Ինչու՞ արագ փախչում են
Այդ հարազատ ափերից»։

Մէջքը ուռցուց Արաքսը,
Փրփուր հանեց իւր տակից,
Ամպի նման գոռալով
Այսպէս խօսեց հատակից։

«Խիզա՜խ, անմի՜տ պատանի,
Նիրհս ինչու՞ դարեւոր
Վրդովում ես, նորոգում
Իմ ցաւերը բիւրաւոր։

Սիրելիի մահից յետ
Ե՞րբ ես տեսել, որ այրին,
Ոտքից գըլուխ պըճնուի
Իր զարդերով թանկագին։

Կար ժամանակ, որ ես էլ,
Շքեղազարդ հարսի պէս,
Հազար ու բյուր պըչրանքով
Փախչում էի ափերէս։

Ի՞նչըս մընաց էն օրից,
Ո՞ր ջըրամօտ գեղերըս,
Ո՞րը իմ շէն քաղաքից,
Ո՞ր բերկրալի տեղերըս։

Մինչ իմ որդիք, ո՜վ գիտէ,

Ծարաւ, նօթի, անտերունչ

Օտար աշխարհ յածում են

Թոյլ ոտքերով, կիսաշունչ․․․

Քանի որ իմ զաւակունք
Այսպէս կը մնան պանդուխտ, -
Ինձ միշտ սգուոր կը տեսնէք.
Այս է անխաբ իմ սուրբ ուխտ․․․»

Էլ չխօսեց Արաքսը,
Յորձանք տուեց ահագին,
Օղակ օղակ, օձի պէս,
Առաջ սողաց մոլեգին։

Գամառ Քաթիպա (Ռափայէլ Պատկանեան)։ [Երնէկ, թէ այս նոր տարին...]

Երնէկ, թէ այս նոր տարին
Վերջ տար հայի ցաւերին,
Չարը կորչէր ու բարին
Բուն դնէր մեր սրտերին:

Երնէկ, թէ այս նոր տարին
Ազատ շնչէր Հայաստան,
Եւ շուրջ Մասիս մեր սարին
Փայլէին վարդ-անդաստան:

Երնէկ, թէ այս նոր տարին
Հայ ազգ ի մի գումարուէր,
Ի գլուխ Կարնոյ հայ ամրին
Հայի դրօշակ ծածանէր:

Երնէկ, թէ այս նոր տարին
Ոտքի կանգնէր Հայաստան,
Եւ կիսաքանդ մեր Կարին
Լինէր քաղաք մեր ոստան:

Հայեր, երբեք չերկմտիք,
Կը կատարուի այդ ամէն,
Եթէ իսպառ մենք հանենք
Փոքրոգութիւն մեր սրտէն:


Գամառ Քաթիպա



Qu'heureuse soit cette nouvelle année …

Qu'heureuse soit cette nouvelle année,
Qu'elle mette fin aux douleurs des Arméniens
Que les méchants disparaissent et que les bons
Fassent leur nid dans nos cœurs

Qu'heureuse soit cette nouvelle année,
Que l'Arménie respire librement
Et qu'autour de notre Mont Massis
Resplendissent les roses champêtres

Qu'heureuse soit cette nouvelle année,
Que la nation arménienne se rassemble
Solidement à la tête de Garin l'arménienne
Et que flotte notre drapeau national.

Qu'heureuse soit cette nouvelle année,
Que l'Arménie se dresse debout,
Et que notre Garin à demi démolie,
Devienne notre capitale.

Arméniens, n'hésitez jamais,
Tout cela se réalisera,
Si nous ôtons entièrement,
La petitesse de notre cœur.

Kamar Katiba
Traduction Louise Kiffer

New Year 

Translated by Rupen Janbazian  

If only this New Year

Would bring an end to our sorrows,

Evil would fade and good

Would live in our hearts.

If only this New Year

Armenia would be free

And fields of roses would gleam

Around our Mount Masis.

If only this New Year

The Armenian people would unite

And our flag would wave atop

Our fortress at Karin.

If only this New Year

Armenia would stand on its feet

And our half-ruined Karin

Would become our capital.

Armenians, never doubt

That all this will be realized

If we free ourselves

Of small-mindedness, once and for all.

Ռաֆայել Պատկանեան։ ՕՐՈՐՈՑԻ ԵՐԳ

Click here to view the award winning video by Irina Patkanian, great-great-granddaughter of the poet Rafayel Patkanian, aka Kamar-Katiba.




Արի՛, ի՛մ սոխակ, թո՛ղ պարտէզ մերին,
Տաղերով քուն բե՛ր տղիս աչերին.
Բայց նա լալիս է. դու, սոխակ, մի՛ գալ.
Իմ որդին չ՛ուզէ տիրացու դառնալ։


Ե՛կ, աբեղաձա՛գ, թո՛ղ արտ ու արօտ,
Օրորէ՛ տղիս, քնի է կարօտ.
Բայց նա լալիս է. դու, ձագուկ, մի՛ գալ,
Իմ որդին չ՛ուզէ աբեղայ դառնալ։


Թո՛ղ դու, տատրակի՛կ, քու ձագն ու բունը,
Վուվուով տղիս բե՛ր անուշ քունը.
Բայց նա լալիս է, տատրակի՛կ, մի՜ գալ,
Իմ որդին չ՛ուզէ սգաւոր դառնալ։


Կաչաղա՛կ ճարպիկ, գո՛ղ, արծաթասէր,
Շահի զրուցով որդուս քունը բեր.
Բայց նա լալիս է, կաչաղա՛կ, մի՛ գալ.
Իմ որդին չ՛ուզէ սովդաքար դառնալ։


Թո՛ղ որսըդ, արի՛, քաջասի՛րտ բազէ,
Քու երգը գուցէ իմ որդին կ՛ուզէ․․․
Բազէն որ եկաւ` որդիս լռեցաւ,
Ռազմի երգերի ձայնով քնեցաւ։


Ռաֆայել Պատկանեան


CRADLE SONG


Come, nightingale, leave our garden,
With your songs bring sleep to my son's eyes;
But now he cries, don't come, nightingale,
My child doesn't wish to be a deacon.


Come, monk-child, let hill and valley
Rock my son, he's in need of sleep;
But now he cries, don't come, O monk-child,
My child doesn't with to be a monk.


Turtledove, leave your young and your nest,
And with your cooing bring gentle sleep to my son;
But now he cries, don't come, O turtledove,
My son doesn't wish to be a mourner.


Magpie, silver-loving, thieving, clever one,
Bring sleep to my son with a story of profit;
But now he cries, don't come, magpie,
My son doesn't wish to be a dealer.


Come, brave falcon, quit your prey,
Maybe my son will favor your song...
When the falcon appeared my son fell still,
And slept to the sound of battle songs.


Rafael Patkanian


Armenian poetry, old and new : a bilingual anthology / compiled and translated with an introd. by Aram Tolegian.

Detroit :  Wayne State University Press , 1979. 

Ռաֆայել Պատկանեան: ԳԻՆԻ ԵՒ ՋՈԻՐ

Երեկ բժիշկ կանչեցի, գլխիս մեկ դեղ խնդրեցի,
Նա ինձ դեղ տալ չուզելով, ասաց մի' խմիր գինի,
Արյունս գլխիս տվեց, բերնումս խոսքս սառեց.
Ասի՝ ի՞նչ է պատճառը, որ ինձ գինին պաս դրվեց.
Բժիշկն ասաց, պատվելի, պատճառն այս է իսկ հայտնի,
Որ միշտ գլուխդ կպտտի, երբ էլ որ խմես գինի.
Ասի՝ բժիշկ, դու սուտ ես, դու լավ մարդ չես, բժիշկ չես,
Գինին ինչպե՞ս է կարող գլուխս շրջել անվի պես.
Այն ջուրն է որ անդադար, շարժման մեջ կա դիվաբար,
Գնա ու տես աղորին, ջո՞ւրն է շարժում, թե գինին։
Եղբայրք, բերեք շուշեքը, լցրեցեք բաժակը,
Խմենք ու առողջանանք, ասենք սուտ է բժիշկը.
Մեզ գինին չի հարբեցնիր, նաև չի հիվանդացնիր,
Խմենք կարմիր նեկտարը, մեզ մարդ հիվանդ չի տեսնիր։

Ռաֆայել Պատկանեան
1878