ARMENIAN POETRY PROJECT: March 2009

Tuesday, March 31, 2009

Quote for the month of March

Ով մարդկային արդարութիւն,
Թող ես թքեմ քո ճակատին:

Սիամանթօ

Monday, March 30, 2009

Abovian,
Nalbantian,
Hanrapetutyan,
Tumanyan,
They all end in Yan.

Said one woman who was there
for the first time.

She had no notion what they meant,
But added,
At least they are names…
Not numbers like 46th, 50th, 8th, 4th and fist.

© copyright: Nora Armani 2007

Sunday, March 29, 2009

Կարիկ Պասմաճեան։ Հսկում

Click here for the audio clip Հսկում read by Lola Koundakjian.

Ինչ լաւ է, որ դու քնել ես արդէն
եւ մի խաղաղ ժպիտ միացնում է շուրթերդ.
անպայման բարի երազ ես տեսնում,
անապատի ծիծեռնակներին
հաց ու ջուր ես տալիս
եւ յանկարծ թռչում ես երամի հետ։

Երանի ձեզ

1972

Կարիկ Պասմաճեան, Անաւարտ Խաղ, 1980

Saturday, March 28, 2009

Սոնիա Թաշչյան։ ԱՄԱՅՈՒԹՅՈՒՆ

Երբ ուզում եմ պատկերացնել քեզ,Անի,
Փակում եմ կոպերս,
Եւ ահա,
Ամայի և չոր տարածությունները
Հագնում են գույնզգույն բնություն,
Կառուցվում`փարթամ տներ,
Լայն փողոցներ և ժխոր,
Խայտաբղետ մարդիկ,
Ցոփ և անհոգ կիրակի...

* * *
Կուզեի,որ լինեիր ինձ հետ
Հեռո~ւ,հեռավոր այս փոքրիկ հողում,
Ուր արևելքի միջակությունները
Չգիտես ինչու,
Պղծեր են հինավուրց քաղաքը:

Դու մերժեցիր ինձ,
Եւ քաղաքն ամբողջ
Այժմ անհրապույր է թվում.

Մինչդեռ այն քաղաքում,
Ամայությունը այնքա~ն հարիր էր հոգուս,
Որ ես նույնիսկ ... սիրեցի այն:
2008

Friday, March 27, 2009

Nora Armani: CALIFORNIA 2009

The waitress is under age
Says she can’t serve me
wine herself.
I ask if she has sex
She smiles, through a blush
and says yes!

Impaired judgments
That destroyed nations
Or sometimes built them
Could be blamed equally on sex
Not as often on wine!

A world gone awry about
Not serving wine till you’re 21!
But killing, at any age, seems fine.
© copyright: Nora Armani 2009

Tuesday, March 24, 2009

Անահիտ Սարգիսեան: Ոտքերդ վերմակին համեմատ

Անահիտ ճան
խնդրում եմ ուղարկիր
մի լուսանկար
եւ քո մասին
մի քանի տող...
պահանջողը
Վիոլէ՛թն է...

եթէ մէկ
կամ երկու տարի առաջ ըլլար
այս խնդրանքը
պիտի սարսափէի՜
փախչէի՜
ծակիս մէջ
պահուըտէի՜...

իմ մասիս
ես ի՞նչ ըսեմ
պիտի ըսէի...
կարեւորը
մարդուս գործն է
որ կը գլորի
ու կը պատմէ
ինչ որ պէտք է
երեւի...

սակայն այսօր
այս խնդրանքին դիմաց
ո՛չ կը սարսափիմ
ոչ կը փախչիմ
ոչ ալ կը պահուըտիմ...

եթէ
ո՛չ կը սարսափիմ
ոչ կը փախչիմ
ոչ ալ կը պահուըտիմ
ուրեմն ստիպուած եմ
սա քանի մը տողը
քով քովի փակցնել
եւ լուսանկար մըն ալ
ճարել ու ղրկել...

սիրտ չունի՜մ...

ի՞նչ ըսեմ...
հո՛ն ծնած եմ
հո՛դ գացած եմ
յետոյ հոն հոդ
գացած եկած եմ

վերջը
չեմ գիտեր ինչպէս
հո՛ս հասած եմ
եւ բախտով
գրող մրողներու մէջ ինկած եմ...

բայց ինչո՞ւ այսօր
ո՛չ կը սարսափիմ
ոչ կը փախչիմ
ոչ ալ կը պահուըտիմ...
արդեօք ե՞ս ալ
վերջ ի վերջոյ
գրող մրող դարձեր եմ
եւ լուր չունիմ...

մտահոգուի՞մ...

տողերը լաւ
թուքով մուքով
կը փակցնեմ
սակայն
սա լուսանկարը
ինչպէ՞ս պիտի ընեմ...
ինչո՞ւ կþուզեն
անպայման
սա երեսս տեսնել...

ճերմակերես
սեւերես
եւ թերեւս
աներես...

եկէք
ծուռ նստինք
շիտակ խօսինք
իրարմէ չնեղուինք
երկու բառով ես ըսեմ
դուք հասկցէք
եւ սա խնդիրը
մենք վերջացնենք
ես ալ երթամ
ընելիքներս շարունակեմ...

ես
պարզապէս
սփիւռքին
որբ աղջիկն եմ...

Մէկ չէ,
երկու չէ,
երեք ալ չէ,
մատներու վրայ համրել
կարծես անկարելի է,
պարզապէս անվերջանալի՛ է
այն բազում
ծանօթ անծանօթ
թանթիկ մանթիկ
կոչեցեալներուն թիւը...

Երկա՜ր է պոչը...
Գլուխը ո՞ւր է
պոչին ծայրը ո՞ւր
յայտնի չէ՜...

Հաշիւէն դուրս ինկած
ծանօթ անծանօթ
թանթիկներէն մին
դիմացդ կը յայտնուի
յանկարծակի,
որեւէ պահուն
որեւէ տեղ՝
աստիճաններուն վրան
վերը վարը,
տունը թաղը
կամ շուկան
կամ ալ շուկային ճամբան...

Լայնածաւա՜լ կայսրութիւն
ճիշդ դիմացդ կը յայտնուի
յանկարծակի
եւ տեսադաշտդ կը փակուի...

Սպառազէն կայսրութեան դիմաց
անզէն կը կանգնիս քարացած
թուքդ կը կլլես
քանզի գլխուդ գալիքը
շատ լա՜ւ գիտես...
Ո՛չ առաջինն է,
ո՛չ ալ վերջինը...

Քա սա աղջիկը
նորէ՛ն հասակ նետեր է.
-ձայնը կու գայ դիմացի ճակատէն-
որո՞ւն քաշեր է քա՜,
Աստուա՛ծ պահէ, մաշալլա՜...

Ի՜նչ կþըսես.
-պատասխանը կը յամենայ այս ճակատէն-
մեծ հայրը
պատի պէս մարդ էր,
մեծ մայրն ալ
փառաւոր կին էր...

Այս թարտերախաղին մէջ
դուն որ հասակ նետող աղջիկն ես,
ընելիք մնելիք
ըսելիք մսելիք
չունիս բացարձակապէս...
Պարզապէս
բերանդ կը գոցես
լուռ մտիկ կþընես
եւ ոչ մէկ բան կը մտածես,
այլ անայլայլ ժպիտը երեսիդ
թատերախաղին
շարունակութեա՛ն կը սպասես...

Աղջի՜կ
-ձայնը կը հզօրանայ դիմացի ճակատէն-
եթէ այսպէս շարունակե՜ս,
օրէ օր հասակ նետե՜ս,
քեզի յարմար փեսայ
ուրկէ՞ պիտի ճարես...

Ընդամէնը
վրայ վրայի
կամ տասներկու
կամ ալ տասներեք տարեկան ես.
փեսայ ճարելու մասին
ի՜նչ մտածես...
Դուն ո՜ւր
ամուսնանալիք աղջիկը ո՜ւր,
վերջին մտահոգութիւնդ է.
սակայն կարեւորը հիմա
ճակատագրականը դիմագրաւելն է.
բանը բուրդ է,
վասնզի
վերջին նախադասութենէն ետք
շուտով կը հասնի
սարսափելի՛ն...

Քա ձեռքերուս մէջ մեծցաաաա՜ր...
Այս մէկը կարծեմ
այդ վերջին նախադասութիւնն է...

Ուստի
թեւերը լա՜յն կը բացուին
լայնածաւալ կայսրութեան՝
ծանօթ անծանօթ
թանթիկ մանթիկ
այս կոչեցեալին
եւ ահաւասիկ
աչքերդ փակած ես
ու նահատակուելու
կամայ ակամայ
կազմ պատրաստ ես...
Կը գրկուի՜ս,
ապա մսակոյտերու մէջ
կը մխրճուի՜ս,
եւ հետզհետէ
խորխորատներու մէջ
կը խորասուզուի՜ս...

Ազատում չկա՜յ,
այս թանթիկը չըլլար
մի՛ւսը պիտի ըլլար...
Օգնութի՜ւն... Կը խեղդուի՜մ...
Կատակ չէ՜, կը խաչուի՜մ...
Փրկութի՜ւն... Աստուա՜ծ իմ...

Կը գրկուիս, կը սեղմուիս,
բրդուճ բրդուճ կը փրցուիս,
իսկ փակագծին մէջ
բացականչութիւններ կցկտուր...
Կը կարմրիս, կը խեղդուիս,
շունչի պակաս ունիս,
մինչ փակագծին մէջ
հեղեղանման ձայնաւոր պաչպչուք...

Այսպէ՛ս է.
այս աշխարհին օրէնքներուն
քիթդ գոցելով
պէտք է ենթարկուիս
ու համակերպիս...

Մէկ չէ,
երկու չէ,
երեք ալ չէ,
մատներու վրայ համրել
կարծես անկարելի է,
ըսինք պարզապէս անվերջանալի՛ է,
այս անթի՜ւ
ծանօթ անծանօթ
թանթիկ մանթիկ
կոչեցեալները,
որոնք կþըսեն թէ
իրենց ձեռքերուն մէջ
մեծցած ես,
նոյնիսկ եթէ
ընդհանրապէս
բացարձակապէս
զիրենք տեսած չես...

Իսկ դուն
թանթիկ մանթիկներուն
այս աշխարհին մէջ ,
խիզախաբար կը մեծնա՜ս...
Չէ՞ որ մեծ հայրդ
պատի պէս մարդ էր,
մեծ մայրդ ալ
փառաւոր կին էր...
Երեւի անպայման
երկուքէն մէկուն քաշե՜ր ես...
Յարմար փեսայ
ունենա՜ս չունենա՜ս
հոգդ չէ՜,
միայն թէ հիմա խնդիրը
սա ոտքդ
վերմակէն դո՛ւրս մնացեր է...

Աղջի՜կս
ոտքերդ վերմակին համեմատ երկարէ՜...
վերմակին համեմատ երկարէ՜...
ոտքե՜րդ, ոտքե՜րդ՜...
վերմակին համեմա՜տ...
երկարէ՜...

Ականջիդ մէջ
հեռուներէ՜ն
այսօր կորսուած այն աշխարհէն
միշտ կþարձագանգէ՜...
կþարձագանգէ՜...

Վերմակդ միշտ հետդ քաշկռտած
երէկուան այդ հեռուներէ՜ն
այսօր կորսուած
թանթիկ մանթիկներու այն աշխարհէն
նոր աշխարհնե՜ր հասած,
հիմա հինցած մաշած վերմակին տակ
կը կծկուիս, կը չարչարուիս շարունակ...

Վերմակիդ պլլուած չարչարուէ՜...
Ի՜նչ որ ալ ընես
ոտքդ միշտ դո՛ւրսն է...
Աւելի՛ կը կծկուիս,
կը ծալուիս, կը կոտրտիս,
որ վերմակիդ տակ սեղմուիս,
իսկ առաւօտները
հազա՛ր կտոր եղած
ուզես չուզես
այս նոր աշխարհին մէջ
պէտք է ոտքի կանգնիս...

Այս նոր աշխարհին մէջ
երեսիդ նայողը ո՞վ է...
Պարզապէս
դո՛ւն
հայելիին մէջ
ինծի՛ կը նայիս
ու պատի պէս մեծ հայրդ
կամ փառաւոր մեծ մայրդ
կը տեսնես...

Խիզախաբար մեծցե՜ր ես... մեծցե՜ր ես...
մեծցե՜ր ես...

Դուն մեծցե՜ր
վերմակդ քո՛ւրջ դարձեր,
իսկ ոտքդ
վերմակէն դո՛ւրս մնացեր...

Վերջապէս
ինձմէ այլեւս զզուած,
դուն ինծի կը նայիս
ու վճռակա՛ն կը խօսիս...
Ա՜յ աղջիկ
դուն քեզի նոր վերմակ մը գնէ,
հանգի՜ստ փառաւոր
շնթռկէ՛ պառկէ...
Վիճակդ վիճա՞կ է,
ապրածդ կեա՞նք է...
Ասիկա նո՛ր աշխարհ է,
գնա՛
դուն քեզի համար
նո՛ր վերմակ մը գնէ...
Ըլլա՜յ Ամերիկեան
թեթեւ ու լա՜յն,
կամ ֆրանսական
հազար գոյնով ծաղիկներ վրան ,
կամ չինական
շա՜տ աժան...
Հանգի՜ստ ծածկուէ,
ոտքերդ ուզածիդ չափ երկարէ
եւ մշի՜կ մշիկ երազէ՜...

Կþընդվզի՜մ...
Կռնակս կը դարձնեմ ես քեզի
ու կը փշրուիմ...

Ես
այս նոր աշխարհին մէջ
քեզի հետ առանձին
հինցած մաշած վերմակիս տակ
կը կծկուիմ,
քանզի իմ երազներս
միայն ու միմիայն
այս հինցած մաշած
ու քաշկռտուած
վերմակին տակն են որ կը հիւսուին...

Իմ երազնե՜րս
որոնք կը պատկանին
այսօր կորսուած ա՛յն աշխարհին
ուր կը մեծնայի ես
կամ դուն
ժամանակի՜ն
ծանօթ անծանօթ
բազում թանթիկներու
ձեռքերուն մէջ,
իրե՛նց կորսուած աշխարհին
երազներուն մէջ...

(Ինքնագիր 2, 2007)

Monday, March 23, 2009

ԻԳՆԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ: Ա + Բ = Գ

Ես : Դուն = յուսահատութիւն
Ես - Դուն = առանձնութիւն
Ես + Դուն = երջանկութիւն
Ես X Դուն = անմահութիւն

10.1.1963

I. You = hopelessness
I - You = loneliness
I + You = happiness
I x You = immortality

Saturday, March 21, 2009

Diana Der-Hovanessian: NO ONE TATTOOED MY SKIN

or pulled off my face.
No one ripped my belly.
I was not taken to Istanbul
for either harem
or experimental hospital.
No one nailed me on
a cross saying, “Now let
your Jesus save you.”
No one made me servant
or slave.

No one had me crawl
like a dog or grovel
for a piece of bread.

My soul did not wither
or fold its wings choosing
to drown in the Euphrates
rather than bear another day.

But, oh, my sisters,
now that ninety years
have passed and no one
has spoken for you
I spit out words you
swallowed unsaid.

reprinted with permission from Selected Poems, Diana Der-Hovanessian
Sheep Meadow Press, Riverdale-on-Hudson, N.Y.

Diana Der-Hovanessian, New England born poet, was Fulbright professor of American poetry in 1995, and 1999 at Yerevan State University. She was visiting poet in the Mass. schools for 18 years and has led poetry and translating seminars at universities world wide. Author of 22books of poetry and translations, her work has appeared in literary periodicals including Poetry, American Scholar, Nation, Partisan, New York Times, Harpers, etc.

Կարիկ Պասմաճեան։ Ես հիւր չեմ իմ տան մէջ

Click here for the audio clip I am not a guest in my home read by Lola Koundakjian.

Եւ տուն չեմ վերադառնում
անառակ որդու նման
որովհետեւ
տուն երբեք չեմ ունեցել։

Մի ստիպէք առաջանամ խաւարում խարխափելով,
մեծանամ խաւարով.
ես հիւր չեմ իմ տանը։

Աստանդական որդիդ եմ ես.
գուցէ քո մասին աւելին պիտի ասեմ
քան հինգերորդ դարի պատմիչներդ։

Կարիկ Պասմաճեան, Անաւարտ Խաղ, 1980

Friday, March 20, 2009

ԻԳՆԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ: ԴԺՈԽՔԻ ՍԵՄԻՆ ՈՐՓԷՈՍ

Դարեր են անհետացեր
Դեռ Որփէոսի քնարը արիւնաբորբ առանձնութիւն մը կը հիւսէ
Սիրատենչ լարերէն արցունք կը ժայթքի ծիլ ծիլ

Դեռ Որփէոսի քնարը արիւնավառ մելամաղձութիւն մը կ՚երգէ
Եւրիդիկէն է անհետացեր
Սիրատենչ լարերէն թախիծ կը տեղայ փաթիլ փաթիլ

Որփէոս է անհետացեր
Դեռ Որփէոսի քնարը արիւնաթաթախ մենութիւն մը կը կերտէ
Սիրատենչ լարերէն կարօտ կը հոսի կաթիլ կաթիլ

12. 4. 1968

Thursday, March 19, 2009

ԻԳՆԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ: ԽՈՆԱՐՀՈՒՄ

Սիրել բայ - անցեալ անկատար - եզակի Ա. դէմք
Սիրել բայ - անցեալ անկատար - եզակի Բ. դէմք

Սիրել բայ - սահմանական ներկայ - եզակի Ա. դէմք
Սիրել բայ - ժխտական ձեւ - սահմանական ներկայ - եզակի Բ. դէմք

Սիրել բայ - բացարձակ ապառնի - եզակի Ա. դէմք
Սիրել բայ - ժխտական ձեւ - բացարձակ ապառնի - եզակի Բ. դէմք

10. 1. 1963

Tuesday, March 17, 2009

Արշակ Չոպանեան: [Յըստակ ըլլայ թող․․․]

Յըստակ ըլլայ թող երազդ, եւ թող տարտամը կապոյտ
Չըխաղցընէ միտքդ, ինչպէս աշնան տերեւ մ՚հողմապտոյտ։

Ապրէ՛ անկախ եւ ուժով, քու հոգիիդ համեմատ.
Եղիր կեանքի անտառին մէջ կանանչ ծառ մ՚հաստարմատ։

Մի՛ ձըգեր սի՛րտդ ջուրին երթալ ծըփալ դիպուածով.
Դէպի նպատա՛կդ գընա, ինչպէս գետը դէպի ծով։

QUE TON REVE SOIT NET!

Que ton rêve soit net et que la perplexité soit bleue,
Qu’il n’agite pas ton esprit, comme les feuilles d’automne voltigent à terre.
Vis libre et fort, selon ton âme
Sois dans la forêt de la vie, un arbre vert aux fortes racines.

Ne laisse pas ton cœur aller à l’eau pour des faits accidentels,
Va vers ton but, comme le fleuve vers la mer!

Archag TCHOBANIAN (1872-1954)
Traduction Louise Kiffer

LET YOUR DREAM COME TRUE!

May your dream be clear and may the perplexity be blue,

Don't let it stir your mind, like autumn leaves flutter on the ground.

Live free and strong, according to your spirit

Be in the forest of life, a green tree with strong roots.

Don't let your heart go to the water for accidental facts,

Go to your goal, like the river to the sea!

Translated by Lola Koundakjian

Monday, March 16, 2009

ՄԻՍԱՔ ՄԱՆՈՒՇԵԱՆ: ԴԷՊԻ ՖՐԱՆՍԱ

Համայնատարած գիշերի փէշերն ինկեր են լըռին,

Արեւէն արփած Միջերկրականի հոլանի մէջքին,

Զերդ բոլորաձեւ գըմբէթ տաճարի, երկինքն աստղածիր

Իջեր է ծովուն վըրայ հորիզոնն անծիր:

Զեփիւռ մը թեթեւ՝ կը ժողվէ ջուրին բոյրերն աղեհամ

Ու կը սըրսկէ մազերուս, դէմքիս վրայ յարաժամ...

Երկաթ կողերը խըրած ջըրերու գաղջ ծալքերուն մէջ

Նաւը լուսավառ՝ կը ճեղքէ մութին խաւերն անընդմէջ:

Եւ ինչպէս նաւու միշտ դէպի առաջ սըլացքէն բըղխած

Ծովու գիշերին խորի՜ն, համասփիւռ խորհուրդէն գերուած

Ջըրերը փրփրուն, խելագար վազքով դէպ յետ կը հոսին,

Միտքս այնպէս ետ եւ հոգիս յառաջ կ՛երթայ տենդագին:

Ետիս եմ թողած բընութեամբ սընած մանկութիւնս արեւ,

Եւ թշուառութեամբ, զրկանքով հիւսուած որբութիւնն իմ սեւ.

Դեռ պատանի մ՛եմ թղթի եւ գրքի երազէն գինով,

Կ՛երթամ հասուննալ գիտակցութեան ու կեանքի վաստակով:

Բաղձանքն անհուն է եւ նըման ծովուն այս անծայրածիր,

Անմեկնելի է՝ ինչպէս խաւարին խորհուրդն անյարիր...

Կ՛ըղձամ ըմբոշխնել լոյսն իմաստութեան, արուեստի՝ գինին

Եւ խլել կեանքի մեծ պայքարին մէջ դափնիներ անգին...

ՄԻՍԱՔ ՄԱՆՈՒՇԵԱՆ 1924 - 1925

En route vers la France

La nuit vient de couvrir tout entière en silence
La Méditerranée, ivre encore de soleil.

Le ciel devient la voute immense et étoilée.
L’horizon n’est jamais si bas que sur la mer.

La brise douce étend, inlassable, le baume
De la mer sur mes cheveuc sur mon visage...

Le navire tout illuminée, déchire la nuit
De ses flancs d’acier, tranche le pli des flots.

Le navire s’en va.

L’écume du sillage ainsi que mes pensées,
S’enfuit derrière dans une course folle.

Mon âme est déjà loin devant.

J’ai laissé là-bas mon enfance repue d’esclavage,
Ma solitude d’orphelin tissée de misère.

Adolescent rêveur de livres, de cahiers,
Je vais mûrir, au feu de la vie, de la pensée.

Mon désir est aussi vaste que la mer,
Incompréhensible comme une sagesse obscure.

Je veux goûter à la clarté savante, au vin de l’art,
Remporter sur l’arène de la vie des lauriers de gloire.

Missak Manoouchian 1924

Sunday, March 15, 2009

Կարիկ Պասմաճեան։ Ուշ գարուն

Click here for the audio clip a late spring read by Lola Koundakjian.

ԱՆՈՐ ՈՐ ՊԻՏԻ ՉԳԱՅ

Օդը յանկարծ շատ տաք ըրաւ այսօր։
Անտառին մէջ, ուր մենք կ՛ապրինք միասին
բազմահազար մժեղներ
ծնունդ առին մէկ անգամէն։

Իսկ դուն կ՛առնես դեղդ յղութեան դէմ։

Այս գիշէր այնքան գեղեցիկ ես, բարի,
ուշացած գարնան բոյրով օծուն --
միսդ՝ հասուն, արդէն ամառնային…
օ՜հ ուշացած իմ սէր
որքան կ՛ուզեմ կեանք ստեղծել
ճիշդ պատկերիդ համաձայն։

1977

Կարիկ Պասմաճեան, Անաւարտ Խաղ, 1980

Saturday, March 14, 2009

Sofia Kontogeorge Kostos: WHEN WAS IT?

He [German Admiral Usedom] said that the Armenians were in the way, that they were an obstacle to German success, and that it had therefore been necessary to remove them, just like so much useless lumber. He spoke about them as detachedly as one would speak about removing a row of houses in order to bombard a city.
—Ambassador Morgenthau’s Story by Henry Morgenthau

            
               

When was it? 
                      that Germans and Turks,
Central Powers, too—
pulled from their uniforms,
ORDERS FROM CENTRAL HEADQUARTERS: 
 
    “Start from the East; sweep to the Black Sea; 
     continue through to Cappadosía; later—
     swing towards the Ionian West.
     There’s a shortage of bullets, 
     take as long as it takes—be thorough!  
 
 Phase I:
   “Release your lusts. 
     Rip! Rape! Plunder!
     Chop all useless lumber. (1)
     Without mercy: Stab, 
     kick, drown, burn!
     Strip trunks, roots,
     branches. Tear! Uproot! Bury!
     Clear the land—no twigs, 
     nor splinters leave.  
  
  “Sticks and stones 
    will break their bones, 
    and names will mark them.
    Call them useless lumber(1) —
    until all Armenians, Greeks, 
    Assyrians, are diminished. 
   
Phase II: 
  “Prevent Ambassador Morgenthau from  
    publishing particulars of our crimes! 
    Render him and his protests useless. 
    Confiscate all witness books,
    remain unrepentant—
   ‘Was Their Fault’ must be our motto. 
    Carry on, until the job is done!”
  For the lure of coveted minerals, 
and the Baghdad Railway Lines—
church bells toll no longer. And,
names like: 
Moskarópoulos – Papazián – Pincáro, 
cannot be not be heard either. 

When hell fell over Asia Minor,(2)
pain knew no bounds
—in the land of their mothers, 
and their mothers’ mothers 
                                              before them.

So it was for in 1914 
                               through to 1923.          
                 
                  —SOFIA KONTOGEORGE KOSTOS 

German: (1)nutzloses bauholtz  (1)English: useless lumber
Turkish: (1)faydasiz kereste   (1)English: useless lumber

(2)Asia Minor (Turkey now)

Thursday, March 12, 2009

Roupen Kazandjian (1936-2009)

Auteur de nombreux ouvrages de poésie, collaborateur du journal Haratch, membre fondateur de Nouvelles d’Arménie, professeur d’arménien, militant Dachnag puis fervent partisan de Lévon Ter Pétrossian depuis l’émergence du "Comité Karabagh", Zoulal Kazandjian est décédé mardi 24 février des suites d’une longue maladie. La vie de cet intellectuel, qui était l’un des meilleurs pratiquant de l’arménien occidental, a été à l’image de celle de son peuple. Marqué par le déracinement, l’exil, la problématique du retour, la volonté de survivre, de transmettre, de créer.

Né au Moussa Dagh en 1936, lieu symbolique s’il en est de la résistance arménienne, Zoulal a été très vite transplantée dans la localité d’Andjar au Liban, comme la plupart des Arméniens de cette région (placée sous mandat français à la suite de la guerre de 14-18) au moment où elle a été rétrocédée à la Turquie ( 1939). Il avait été envoyé faire le séminaire de Venise en 1949 puis avait rejoint Alep où il exerçait la fonction de professeur d’arménien. Militant du parti Dachnag, il avait été impliqué dans les démêlés de son parti avec les autorités syriennes au début des années 60. L’interdiction de la FRA dans ce pays l’avait obligé à quitter les lieux. Il s’était alors réfugié en France où il a continué d’enseigner l’arménien au collège Mekhitariste de Sèvres. Il commence à cette période à collaborer régulièrement au journal Haratch dont il sera l’un des piliers. Le quotidien éditera d’ailleurs son premier recueil de poésie en 1964 intitulé "Kiangue, Kouyrs" ( ma soeur la vie), puis en 1973 Arevdzaghgi Me Nman" (Pareil à un tournesol). Parmi ses autres oeuvres publiées on peut citer " Charonagueli" en 1988, Nouradouz en 1992, et Hadendir Hye Hin Panasdeghdzoutian" Vol. 1, 1995. Sa collaboration à Haratch, lui vaudra d’être écarté de la FRA en 1978, à une période où la participation à ce journal était passible d’exclusion du parti. Des 1988 il se rapproche du comité Karabagh et de Lévon Ter Petrossian, qui était le fer de lance de l’opposition au régime soviétique en Arménie. Il devient l’antenne privilégiée du comité à Paris, héberge dans son modeste appartement de la rue Rochechouard, les uns après les autres, tous les leaders du mouvement arménien de l’époque. En 1993, il participe à la fondation de Nouvelles d’Arménie dans l’ours duquel il figure jusqu’à maintenant.

Enfin, au début des années 2000, il s’installe définitivement en Arménie, où il avait fait construire une maison. Au cours des dernières années, Zoulal Kazandjian dirigeait "Kragan Tsolker" une publication destinée aux étudiants de la congrégation mekhitariste de l’île Saint-Lazare à Venise. Homme de caractère, généreux, hospitalier, doué d’un esprit vif et volontiers caustique, poète dans son rapport à l’existence comme dans celui à la création littéraire, Zoulal Kazandjian était une des figures fortes de sa génération. Avec son départ, c’est un destin original, mais intimement lié à celui de son peuple qui s’éteint ; c’est une page de l’histoire de la diaspora qui se tourne. Nous présentons à ses deux fils, Vatche et Chahan, à leur mère, ainsi qu’à sa famille et à ses proches nos condoléances attristées.

mercredi 25 février 2009, par Ara/armenews

ԶՈՒԼԱԼ ԳԱԶԱՆՃԵԱՆ
(1936-2009)
գրեց ՝ Մարուշ Երամեան

Բանաստեղծ մը մեռաւ։
Արեւոտ օր մը, երիտասարդ մը կը բարձրանար հարաւային Ֆրանսայի լեռնային գիւղերէն մէկուն ցից ճամբաներէն, կ'երթար հանդիպելու իր շատ սիրած բանաստեղծին՝ Յարութ Կոստանդեանին, ձեւով մը քերթողական իր ուխտը ընելու կարծես։
Այդ օրէն Զուլալ Գազանճեանի քերթողական ճանապարհը ճիշդ նոյն ձեւով ընթացեր է՝ ցից ու դժուար, բայց միշտ դէպի վեր, դէպի կատարելութիւն ձգտող։ Իր քերթողագիրքերը վկայ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը կու գար յաւելում մը բերելու նախորդին վրայ։
Ծնած է Մուսա Լեռ, ապրած է Հալէպ, ուսանած է Վենետիկ, հաստատուած է Փարիզ, եւ ամէն հաւատաւոր հայու պէս, վերջին տարիներուն կ'ապրէր քիչ մըն ալ Երեւան։
Զուլալ չէր անունը (Ռուբէն). բայց ինչ որ ծածկանուն պիտի ըլլար, այնքա՜ն ամբողջականօրէն կը թարգմանէր իր էութիւնն ու քերթողութիւնը միաժամանակ, որ մոռցուեցաւ անունը եւ մնաց Զուլալը՝ վճիտ ու մաքուր իր էութեամբ թէ բանաստեղծութեամբ։
Բանաստեղծներու երկու տեսակներ կան՝ անոնք, որոնց բանաստեղծութիւնը ոչ միայն կապ չունի իրենց մարդկային կերպարին հետ, այլ եւ ճիշդ հակառակ դիրքի վրայ կը կենայ այդ կերպարին, եւ երկրորդ խումբը բանաստեղծներու, որոնց բանաստեղծութիւնը հայելին է իրենց մարդկային կերպարին։ Այս վերջիններէն էր Զուլալ Գազանճեանը, որուն հոգին՝ տաք եւ անմիջական, կը թափի տողերուն մէջ ու կը յորդի էջին վրայ։
Բանաստեղծի մը կենսագրութիւնը, որ կը սեղմուի երկու թուականներու միջեւ, ոչինչ կþըսէ մեզի իր կեանքին մասին։ Զուլալին պարագային տարբեր էր. եւ որովհետեւ քերթողութիւնը իր կեանքն էր, մենք զինք կը գտնենք իր քերթուածներո՛ւն մէջ՝ իր սէրերն ու տառապանքները. եւ մեծ, չպարտկուող լոյս մը, որ այնքան պայծառ կ'ընծայէ իր տողերը։
Լոյսի անսպառ երգիչն է ինք. լոյսը թէ՛ որպէս բառ, թէ՛ որպէս խորհրդանիշ ու ներոյժ, միշտ ներկայ է իր տողերուն մէջ։
Վերջին ռոմանթիքն է ան սփիւռքահայ մեր բանաստեղծութեան. իրեն համար քերթուածը կը մնայ ապրումներու եւ մտորումներու արտայայտութիւնը, որ միշտ, յանապազօր հացի պէս կը փնտռէ գեղեցկագոյնը արտայայտամիջոցներուն։
Միաժամանակ սակայն արդիական է ինք, ժամանակի՛ն մարդն է. ու եթէ չþարտայայտուիր այս ժամանակին ձեւերով, կþարտայայտէ իր տխրութիւնը, ի տես այս ժամանակներուն։
Հաւանաբար Զուլալ Գազանճեան մէկն է այն քիչերէն, որոնք խորապէս գիտակ են արեւմտահայերէնին, եւ զայն դարձուցած են գեղեցկագոյն քոյր մը, իրենց կեանքին համար։ Ասոր վկայութիւնն է, քերթողագիրքերուն կողքին, իր կոթողային աշխատանքը, երկու հատորներով լոյս տեսած՝ միջնադարեան տաղերգութեան եւ արձակի հաւաքածոներ, իրենց արեւմտահայերէն փոխադրութիւններով։
Ինչպէս ըսի, Զուլալ Գազանճեանի իւրաքանչիւր քերթողագիրքը յաւելում մը կը բերէր նախորդին։ Քառասուն երկար տարիներու ընթացքին միա՛յն չորս քերթողագիրքեր հրատարակելը կը հաստատէ իր բծախնդիր մօտեցումը քերթողութեան, իսկ իր սակաւագրութիւնը կու գայ իր խորունկ սէրէն, որովհետեւ մեծ սէրերը շատախօս չեն ըլլար։
Առաջին քերթողագիրքը՝ «Կեանքը-Քոյրս» գրաւած էր օրուան կարեւոր դէմքերուն ուշադրութիւնը։ Յաջորդը՝ «Արեւծաղկի մը Նման», կը հաստատէր առաջինով տրուած խոստումը։ Երրորդ գիրքը՝ «Շարունակելի», կը բերէր սպասուած հասունացում մը, քերթողական վայելք պարգեւելով ընթերցողներուն։ Իսկ չորրորդը, եւ դժբախտաբար վերջինը՝ «Նորատուզ»ը...
«Նորատուզ»ը ա՛յլ որակի գործ է. եւ բնաւ պատահական կամ զարմանալի չէ, որ Գազանճեան, հակառակ ստեղծագործելուն, այլ գիրք մը չէր հրատարակած տակաւին։ «Նորատուզ»ը գագաթ մը նուաճած է։ Այլ գագաթ մը գրաւելը ժամանակի պիտի կարօտէր։ Բայց ժամանակը ազնիւ չգտնուեցաւ Զուլալ Գազանճեանի հանդէպ, որ անողոք հիւանդութեան մը ճիրաններուն մէջ ինկած էր արդէն։
«Նորատուզ» ...
Քսան քերթուածներ, քառահամար եւ քառատող, կը կիրարկեն մեր քերթողութեան չափի, յանգի եւ կշռոյթի օրէնքները, առանց խախտումի, առանց գնացքէն շեղելու. յանգերը այնքան ճիշդ են, որ, փարատոքսային ձեւով, յաճախ չենք իսկ անդրադառնար անոնց։
Այս խիստ դասական ձեւին մէջ, Զուլալ Գազանճեան կրցած է այնպիսի ժամանակակից, մեզ յուզող խորք դնել, որ ընթերցողը կրնայ միայն հիանալ։ Այսօրուան հայուն, մանաւա՛նդ սփիւռքահայուն բոլոր տագնապները այնտեղ են՝ սփիւռքի մարդուն կացութիւնը, հայրենիքը, արեւմտահայերէնին ճակատագիրը եւ մեր գրականութեան այսօրուան վիճակը։ Այս բոլորէն անդին ունի՞նք այլ տագնապներ՝ հայրենիք, լեզու, գրականութիւն։
Եւ ասիկա այնպիսի ապրող, այժմէական լեզուով, որ միայն ի՛ր նման բանաստեղծ մը պիտի կարենար ընել։
Զինք ճանչցողներուն համար, եւ անոնց թիւը յաւելում կրեր էր վերջերս, իր Հալէպ կեցութենէն ետք, բանաստեղծ Զուլալ Գազանճեանի կորուստը իրապէ՛ս ցաւալի է. խորապէս բանաստեղծ ըլլալու կողքին, խորապէս մարդ էր, իր համեստութեամբ փայլող։ Քանի քանի հարցազրոյցներ մերժած է. նկարուիլ չէր սիրեր, եւ խօսելէ աւելի մտիկ ընել կը սիրէր։ Ու կը լռէր երկար, իմաստուն լռութեամբ։
Իր շատ սիրած բանաստեղծին՝ Յարութ Կոստանդեանին նման գնաց առանց հրաժեշտի՝ «մնաս բարեաւ ոչ ոքի...»։
Իր քերթուածները մեզի բարեւ կ'ըսեն, իրենց լոյսով։
Այսօր բանաստեղծ մը կ'ապրի՛ մեր մէջ։

Այս յօդուածը լոյս տեսած է Ի ԴԷՊ -ի մէջ։

Wednesday, March 11, 2009

Սոնիա Սանան: ԸՍԷ՛ ԻՆԾԻ

կօշիկներս հագայ մտայ անկողին
ոտքերուս տակ ցաւ զգացի
եւ գիշերը
չվերջացաւ մազերուս մէջ

կ՛երթայի մոռացումէն անդին
անհաւանական յայտնութեամբ եւ քայքայումովը մարմնիս
որ
էր
տարբեր կենդանութիւն
միակ յօրինումը շնչառութեանս ընկղմած
ուր դուն
օ վերջին կարօտս ոլորուող լեզուիս
վերջին ափը կողերուս տաքին
վերջին բառը կոկորդիս
վերջին ճիչը մատներուս
եւ առաջին վախը մերկութեանս

կօշիկներս հագայ մտայ անկողին
կորսնցնելու ինչ որ ունիմ
ինչ որ կայ
աչքերուս մէջ եւ անդին
ինչ որ տուին մարմինիս
լսելու
ինքզինք
իրմէ ասդին
ինքնախոր
ուր դուն
դանդաղ հեղումս ինքնամէջ
դանդաղ կորուստս քեզմէ դուրս

ըսէ ինծի կինն եմ վերջին
եւ ես
կը հանգուցեմ կօշիկներս ձեռքերուս
մազերս կարճ կը կտրեմ
եւ անկողինս կը շաղկապեմ ծունկերուդ

կօշիկներս հագայ մտայ անկողին

Tuesday, March 10, 2009

Brenda Najimian Magarity: For My Muse: Wherever I May Find Her

Oh, black-haired nine that did brave
my most grave moments to send me a song:
Each day, you bask in the sunshine
of my praise, and like seashells
nesting on an ocean bank
you wait for me to cast my net
and gather your choral wave of heroic hymn.

Pierian roses, I found you on the low
end of the city in the open hands
of the ragged man asking for work.
“Anything’ll do,” he said
You ached to reach into the deep
pockets of his coat, but could not.

I found you in the reflection
of a barroom mirror, costumed in sari
you stole a magic carpet to cut an extra
hour out of the night, then gave it up
when your sad eyes signaled you home.

I found you in a gallery, too shy
to speak to the artist;
you hid in the shadow of a corner
of the room. I managed to carry
your words home in a basket
and watched as you hung them out to dry.

And once, when I thought you were lost
to me forever, I found a remnant
of you caught like a loose thread
between the lines of an old poem;
and I rediscovered the simple beauty
of a single word: Muse,
and you played a symphony in my mind.

Brenda Najimian Magarity © 1990

This poem was previously published in California English, 1990 and California Victory, 1992

Sunday, March 08, 2009

Իրմա Աճեմեան։ Նկարը

Click here to hear the audio clip The Painting read by Lola Koundakjian.

Էրօլ Սարաֆեանին

I. ԱՆ ՈՐ ԿԸ ՆԿԱՐԷ

Սենեակ մը ուր ամէն բան անշարժութեամբ քարացած

Առարկաներ իրենք իրենց աշխարհներուն խորերը

Պաստառ մը լերկ ու պրկուած միատարր

Լոյսի մութի յաւերժական այդ նոյն խաղին ակնդէտ

Դուն կը նստիս ու կը շնչես առանձին

Դուն կը գծես ու անհամբեր կը սպասես

Դուն կը կենաս, կը մտածես, կը ներկես

Կեանքի մահուան սահմանները ճեղքելով

Յետոյ պահ մը լուռ կը մնաս, նման սառած սենեակիդ.

Կ՛անշարժանաս նոր կեանքի մը ծիլերուն դէմ անբարբառ՝

Երբ կը տեսնես օտարոտի՝ քու սենեակիդ ստուերներէն ամպամած

Երկու աչքեր լուսաճաճանչ պաստառէն դուրս կը ժպտին…

Այս այն պահն է ուր ամէն բան իր լրումին հասած է …

II. ԱՆ ՈՐ ԿԸ ՆԿԱՐՈՒԻ

Եթէ նոյնիսկ նստիլ չուզես թիկնաթոռին անշարժութեան մէջը դուն

Քու գիծերդ խառնաշփոթ կ՛երթան մխուիլ պաստառի մը խորութեան մէջ ակամայ

Քու գոյներդ - լոյսէ անդին - ոլորտներու եզերքներէն սողալով

Յանկարծ կ՛իյնան մատներու տակ յարաշարժ,

Մտածումներդ այնքան գաղտնի, աչքերէդ դուրս լուսարձակի ուղղութեանբ

Կ՛երթան զօդուիլ աչքերու հետ կիսաբախ՝

Որոնք դէմքիդ բջիջներուն տակ թաքուն -- միս ոսկորդ կը ճեղքեն

Ու վրձիններ իրարու հետ, իրարու քով կը վազեն

Երեք լայնքով տարածութիւնդ անգթօրէն մակերեսի վերածած

Կը հարուածեն կամ կը շոյեն պաստառի մը ողորկ ու լերկ երեսը

Քեզմէ անդին դուն կը շինուիս

Քեզմէ անկախ դուն կը խորհիս

Քեզմէ հեռու դուն կը շնչես

Ամբողջութիւնդ կը հեռանայ, կը նօսրանայ հետզհետէ

Ձեռքերովդ որքան կառչիս

Աչքերովդ որքան գոցուիս

Ալ դուն դուն չես, դուն քեզմէ դուրս

Ուրիշի մը մատներուն տակ կը ծնիս…

16.2.1974 « Տալ Միայն» Իսթանպուլ 1975

Saturday, March 07, 2009

Սոնիա Սանան: Բ Ա Ց

պատուհաններուս վարագոյրները փակելով աչքերուդ վրայ
բաց մութը մինչեւ վերջ
քաղաքը կը քնանայ անկողինիս մէջ խռացնելով յոգնածութիւնը
մարմնիս,
քաղաքը որ է վայր մը եզերքի պատմութեան
ուր ամառնային տաքը դիմաւորեցին հովանոցներու շուքերուն տակ
պահուըտելով ու ձմեռը մոռցան ձիւնին ճերմակէն զարմացած
պառկած է թեւերուս մէջ
տղայական սրիկայութիւն մը խաղալով, խաղալով, խաղալով
շունչիս համը փոխելով
փողոցի բոլոր կիներուն մէջքերուն գօտի կապելով
կարմիր, կանաչ, նարնջագոյն
բաց մութը մինչեւ վերջ
ջնջելու բոլոր լոյսերը յոգնած թաղամասերու անկիւններուն
ուր օթօները ետեւ ետեւի կը շարուին
կատուներուն սեռաբանութենէն գրգռուած, հիացած
անշարժացած ինչպէս մարմինը քաղաքին
որ հազարումէկ երազ որդեգրեց, բայց պահեց նոյն անունը
ինչպէս անունս, որ փոխեցի, փոխեցի, փոխեցի
կրկնուելով
նոյն ճամբաներուն մոխրագոյն հեշտանքը աւլելով
բաց մութը մինչեւ վերջ
լսելու զարկը քաղաքին
որ հագուստներուս մաշած խիղճը կը հեգէ
ու կը ձանձրանայ
Սոնիա, կ՚ըսեմ, քնացի՛ր, առաւօտեան աշխատանքի պիտի երթաս,
բայց Պէյրութը կը շարունակէ խանգարել
պտտիլ մարմնիս մէջ
սենեակիս թափթփածութենէն հիացած
ուր կայ ջնջումը երազիս
կախուած կանաչ լուսամփոփիս մտերմութենէն
որ տուաւ ինծի միակ եւ անկարելի պոռնիկ նայուածքը գիշերուան
եւ
ես՝ ծնծղայ բորբոքած
վանկատեցի մարմինս բարձրաձայն
բաց մութը մինչեւ վերջ
սեւը ուր կը խրեմ ձեռքերս թերեւս դառնայ անկողին
որ դուն չունիս
ըլլայ շուրջդ նորոգուած պատկերը քաղաքիս
պարպէ ինչ որ ուրիշ մը բնակեցաւ
սանդուխներէն վար բանաստեղծութեան
բաց մութը մինչեւ վերջ
բաց

Friday, March 06, 2009

Shaunt Basmajian: THE UNESTABLISHED POET

instead
of a new lover
he fantasizes
a penguin publication
royalties
a cottage
by the sea

after a reading
he prefers to get drunk
and think more about
his new poem
instead of the
phone number he received
from an admirer
tormented by one of his
“fillers” he wrote
just to get published
in a small press
magazine

for entertainment
he watches the hockey game
buys lottery tickets
goes to the racetrack
hoping to win
like a longshot
as the underdog
odds
at 10,000 to 1

Shaunt Basmajian, copyright 1987, from Biased Anthologies

Thursday, March 05, 2009

Պաղտասար Դպիր: Արի', ի'մ քաղցրիկ աղաւնի

Արի՛, ի՛մ քաղցրիկ աղաւնի,

Ոսկի խնծոր զարմանալի,

Զքեզ տեսնողին բիւր երանի.

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Դու, որ եկիր, երևցար,

Իբրու արև ինձ ծագեցար,

Ցընծութիւն ինձ պարգևեցար

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Ուրախութիւն հոգոյ իմոյ

Ո՛չ գոյ բընաւին առանց քոյ,

Ով իմ ազնիւ գերայարգոյ,

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Տրտում էի՝ ուրախացայ,

Մեռեալ էի՝ կենդանացայ,

Ինձ երանի, որ զքեզ տեսայ.

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Բարի եկիր, իմ սիրելի,

Իմ գերազնիւ գերգովելի,

Իմ աչաց լոյս, իմ նազելի.

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Come, my sweet little dove,

Amazing apple of gold,

Ten thousand blessings who behold (s you)