Չար արեւի աչքերուն մէջ
Երկու լորիկ հեզիկ թռան,
Եւ մշուշի հագուստի մէջ
Գիրուկ գիւղը փայփայուեցաւ.
Ակնթարթի աչքերուն մէջ
Յաւերժութեան
ճամբաս կ’երթամ,
Ծառաբունի վարակներուն
Թորոս Ռոսլին
պահած կ’երթամ:
Կախաղանէն կախեալ սուրբի
Ոտքերուն քով կեանքս կ’օծեմ,
Եւ ծոթրինի բոյրով հարբած
Օ՛խ, Վարուժան կ’արտասանեմ:
Ադամանդեայ երկրէն կու գամ,
Զմրուխտ մայրեր,
հայրեր արքայ.
Բերդէ բերդ մերկ
ցատկել գիտեմ
Վէրքի խունկով, երգով ծնծղայ:
Մօրս գոգնոցը ներկեր եմ,
Սխտոր ու կաթ բուրել գիտէր.
«Դուք շփացած
սերունդ մըն էք».
Տէտէս անչափ տխուր մարդ էր:
Նէնէս բուրդով գիշեր ցերեկ
Տըզտըզ շապիկ
կը պատրաստէր,
Երբոր մեռաւ՝ ճաղին վրայ
Ինծի հիւսած շապիկն էր:
Պէյրութ տաքուկ
քաղաք էր, բայց
«Օտարին ցուրտ երկիր’ն էինք,
Ատլանտեանէն
այս կողմ հասանք
Ազատութի՛ւն հռհռալէն,
«Հողի՛դ մեռնիմ», հոգի տուինք,
Բայց չպրծանք սա Օտարէն:
Հարայ-հըրո՛ց, չորս կողմերէն
Ներգաղթով եւ արտագաղթով,
Հարստութեամբ, աղքատութեամբ,
Բարեկամի, ազգականի,
Ուսումնական հաստատութեան,
Շփոթանքի կամ արկածի
օձիք բռնած
Հաւաքուեցանք ու ցրուեցանք,
Գանգատեցանք ու զարմացանք.
Մե՛ծ երկիր է, բայց մեզի ի՜նչ,
Մեր Քոչարին, մեր
քեպապը չկարծրանա՛յ,
Ինչի՜ է պէտք գիրքը ընտիր,
Վրան գինի՛ թափէ գնա.
Եւ ի՜նչ գրող, երաժիշտ կամ
Արուեստագէտ, եթէ պիտի-
Հաւատարի՛մ մեր պատմութեան
Սո՛ւրբ խորհուրդին-
Չզոհուի կամ տեղի չտայ,
Չպզտիկնայ, չխենթենա՛յ:
Դպրոց- մպրոց, եկեղեցի,
Հայ Դատի սուր, մամուլի դուռ,
Հուրով, սուրով, պարանոցով,
Ժողովներով յայտնի-գաղտնի՝
Դարեր շնչած
մեծ ազգը մեր
Պիտի դարեր գոյատեւէ,
Հասնի մինչեւ…
Մինչեւ հասնի՛…
Մնացեալը մոռցայ, տեսա՞ք,
Մինչեւ հասնի՞, բայց կա՞յ ուղի:
Հիմա կ’ուզէք ետ սկսինք.-
Եր-կու լո-րիկ թը-ռան ծե-րէն,
(Թ-ն կը մսի առանց Ը-ի):
Իսկ եթէ չէք տեսած լորիկ՝
Ի՛նչ տեսած էք, մի զրկուիք,
Կրնաք հարց տալ թէ ո՞ւր մնաց,
Արշալոյս է. առանց լորի
կեանքը մութ է:
Իսկ եթէ մեր խենթուկ լորին
Յայտնուելու ճամբայ մը կար,
Հապա ինչո՞ւ պահուըտեր էր
Պատմութեան մէջ
կանաչ Սարին,
Ճերմակ Սարին,
Մեծմայր Գետին,
Մեծհայր լերան պաղ կռնակին:
Հապա ինչո՞ւ
օրօր-շորոր ճուտիկները
Թողած է հոս, -
Ոչ թէ գետի՝ օվկիանոսի՜,
Ոչ թէ ափին՝ այլ ծանր թաթին.
Մէկ լորիկին հետքը կորսուած
Միւս կաքաւը ագռա՜ւ դարձած,
Ագռաւացած, կէս մը գազան,
Դունչը խփած
ճուտիկներու բարեւներուն
Ի՞նչ կը խաղայ Սարին գլխուն…
Եթէ կ’ուզէք՝
պատմութիւնը վերսկսինք.-
Երկու լորիկ թռան հեզիկ:
Յետգրութիւն. –
Հետքը կորսուած լորիկը
Փնտռեցի ու գտա՛յ.
Մէջքը կոտրա՛ծ լորիկը
Փնտռեցի ու գտայ:
Ամսթերտամի իր տան մէջ
Ծաղիկներուն ջուր կու տար,
Խժապարուր երկրի մէջ
Աստղահոյլեր կը բանար:
Հայաստանի ցուրտին մէջ
Հացի, յոյսի կը կայնէր,
Կը թարգմանէր անընդհատ
Ալ հայերէն չէր գրեր:
Գանատայի թիկունքէն
Սոկրատ, Հեկել կը ճառէր.
Հարուըրտի մէջ՝ գիտնական,
Լեզուագէտ էր Օքսֆորտէն:
Միջազգային բեմերէն
Ծափ ու հռչակ կը խլէր.
Գիւտարար էր, ռահվիրայ,
Յուսահատն էր անանուն.
Ճարտարապետ էր յայտնի,
Նիւ Եորքի մէջ դիրք ունէր.
Փարիզեան փողոցի մէջ
Նկար ու ֆիլմ կ’արտադրէր:
Պէյրութի մէջ՝ չէր խօսեր,
Մի՛ւս լորերը կը յիշեր:
Եւ Միլանի տաճարին
Դուրսը քարի մը վրան
Նստած՝ աշխարհ կը դիտէր,
Երբ մօտեցայ ջերմութեամբ.
-Ե՜ս ալ հայ եմ քեզի պէս:
Պիշ-պիշ ինծի նայեցաւ:
Մէջքը կոտրած լորիկին
Քովը նստայ շոյեցի,
Թռա՛ւ վիրաւոր լորիկը
Օտարաթեւ, համրախօս
Թռաւ ուրիշ երկինք մը:
Հրահաւեր կային հոս,
Եւ ագռաւներ ճառասաց,
Տարաշխարհիկ կրունկներ,
Ծիծեռնակներ որբացած,
Կային ճայեր մեծամիտ,
Սիրամարգներ ինքնասքանչ,
Փայտփորիկներ շատ էին,
Թութակներ՝ ո՛ւֆ, անհամա՜ր,
Բուեր կային ողջախոհ
Եւ աղօթող կկուներ:
Բայց հեռացած էր լո՜րը,
Ո՞վ հարուածեր էր մէջքը.
Ագռաւ դարձած կաքա՞ւը,
Փոս փորող փայտփորի՞կը,
Ալ ուժաթափ արծի՞ւը,
Եսկոտ կկո՞ւն, բոթբեր բո՞ւն,
Թէ՞ անձնասպան իր եղբօր
Մարմրող արձագանգը:
Ի՞նչ կ’ուզէին այս լորիկէն,
Իր սա թաքուն, փոքրիկ տեղէն՝
լո՛յս կը հանէր
մութ ամպերէն:
Հիմա անոր տեղը փոս է,
Լորը իր լեռնէն հեռացեր է,
առանց լորի՝ լեռը սո՛ւտ է:
Եւ ի՞նչ կ’ընէ, կը խորհի ինք
Երբ որբաձայն
Գիշեր ցերեկ ման կու գամ.-
«Լորի՛կ ջան,
լորի՜կ, լորիկ ջա՛ն»:
Vehanoush Tekian. This poem has appeared in
Grakan Tert
ARMENIAN CULTURE
In the gaze of a spiteful sun
Two quails rose in a mellow flight,
And the portly village was cuddled
Wrapped in a misty garment;
In the gaze of a wink of an eye
I proceed on my road
To eternity,
Keeping Toros Roslin
To the nubs of tree trunks
I proceed.
I anoint my life next to the feet
Of the saint hung from the gallows
And high on the aroma of thyme,
Passionate, I recite Varoujan!
I come from the diamond land,
Emerald mothers,
Regal fathers,
I know how to jump
Naked from fort to fortress
With incense of wound, song of cymbal.
I’ve tinted my mother’s apron,
She could smell of garlic and milk.
“You are a spoiled
Generation!”
My grandpa was a man of much sadness.
Restless, my grandma, night and day
fashioned shirts
Out of wool,
When she died, on the coffin
Was the shirt woven for me.
Beirut was a warm
City, but
“We were in this cold alien land!”
From the Atlantic
We reached this side
Bellowing freedom,
For heavens’ sake, we busted our souls,
Yet couldn’t be free of the “Odar!”
Hustled and bustled from near and far
Immigrating and emigrating,
In prosperity, in penury,
Grabbing the collars
Of friend, relation,
Educational institution,
Confusion or collision
We got together and scattered,
We protested and were stunned;
It’s a big country, so what?
Our Kochari, our kebab –
Don’t let them dry up!
What good is a fine book?
Pour some wine on it and take off!
And what writer, musician, or
Artist, if they will not –
Faithful to the holy core
Of our history –
Sacrifice or give in,
Shrink, become wacky.
Scholastics-Schmolastics, church,
Blade of Hai Tahd, gate of press
By fire, by sword, by neck,
By meetings overt-covert,
Our great nation
Breathing over eons
Shall survive centuries,
Reaching until…
Until reaching…
See? I forgot the rest!,
Until it reaches…but, is there a path?
Now --If you like -- let us restart:
Cou-ple of qu-ails fu-lew fu-rom the top,
(the ‘f’s start without the ‘u’s).
And if you haven’t seen a quail,
What have you seen? Don’t be denied,
You may well ask, where the heck is it?
It is sunrise, without a quail
Life remains dark!
And if our nutty quail
Had a way to show up,
Why was it hiding
In the history
Of the Green Mountain,
The White Mountain.
The Grandma River,
The cold back of Grandpa Mountain?
Just why
Has it dropped
Its wiggly-waddly chicks here --
not at the river, but the ocean,
not at the shore, but under the heavy paw;
One little quail’s traces lost
The other quail turned into crow,
Half, crow-like, beast
The snout stuck
To the greetings of the chicks,
What’s he up to at the mountaintop…?
If you like,
Let’s restart the story:
Two quails rose in a mellow flight.
Post scriptum:
I looked for and found
The little quail lost without a trace;
I looked for and found it.
At its Amsterdam home,
Watering the flowers.
It opened star-clusters
In a beleaguered land.
In the cold of Armenia,
It stood for bread and hope,
Kept translating ceaselessly
It no longer wrote in Armenian,
Its back to Canada,
It spouted Socrates, Hegel;
Scientist at Harvard,
A linguist from Oxford.
It seized applause and fame
From international podiums;
It was inventor emeritus,
The nameless despondent.
As a famous as architect,
Enjoyed a niche in New York.
It produced images and films
In the streets of Paris.
Did not verbalize in Beirut
Recalling the other quails.
And at the Duomo of Milan,
Outside, sitting on a stone,
It observed the world,
When I approached in great warmth,
“I’m Armenian, just like you.”
It stared at me, vacant-eyed.
I sat down beside and stroked
The broken-backed quail,
It flew away, the wounded quail,
Foreign-winged, mute-spoken,
It flew to another sky.
There were fire-birds here,
And orating crows,
Exotic cranes,
Orphaned swallows,
There were snobbish seagulls,
Self-admiring peacocks,
Many, many woodpeckers,
Countless damn parrots,
There were perceptive owls
And praying cuckoos.
But the quail had departed.
Who had hit it in the back,
The now craw-like quail?
The hole-digging woodpecker?
By now the exhausted eagle?
The cooing cuckoo? The owl of ill omens?
Or the ebbing echo of its suicidal sibling?
What did they want from this little quail?
From its hidden, tiny place,
It extracted light
From dark clouds.
Now there’s a pit where it stood,
The quail has left behind its mountain,
Without the quail the mountain is false.
And what does it do? What does it think?
When with an orphaned wail
I wander around day and night:
“Quail, my soul!
“My quail, my very soul!”
………………………… Vehanoush Tekian
Translated by Tatul Sonentz
