Арсений Тарковский: Комитас

Ничего душа не хочет
И, не открывая глаз,
В небо смотрит и бормочет,
Как безумный Комитас.

Медленно идут светила
По спирали в вышине,
Будто их заговорила
Сила, спящая во мне.

Вся в крови моя рубаха,
Потому что и меня
Обдувает ветром страха
Стародавняя резня.

И опять Айя-Софии
Камень ходит подо мной,
И земля ступни босые
Обжигает мне золой.

Лазарь вышел из гробницы,
А ему и дела нет,
Что летит в его глазницы
Белый яблоневый цвет.

До утра в гортани воздух
Шелушится, как слюда,
И стоит в багровых звездах
Кривда Страшного суда.

1959

1908 Group picture of Armenian authors, translators, musician and painter

Clockwise from upper left: Kevork Pashinchaghian (painter), Ghazaros Aghayan, Archag Tchobanian, Hovhannes Tumanyan, Komitas (composer and ethnomusicologist), Avetik Isahakyan, Vrtanes Papazian.

Live from Holy Cross: Sweta Vikram reading Tekeyan and Komitas

Click to hear the audio segment

Sweta Vikram - photo by Khatchik Turabian

IT RAINS, MY SON…

It rains, my son… Autumn is wet,

Wet as the eyes of a sad deceived love…

Go, shut the window and the door

And come sit beside me in stately

Silence… It is raining, my son…

Does it at times rain in your soul as well?

Does your heart feel cold and do you shiver

Thinking of the bygone bright sunshine

Now beyond the shut door of dire fate…?

But, you cry, my son… In the dusk, sudden

Heavy tears tumble down your eyes…

Cry the unredeemable tears of innocence,

Cry oblivious, my sad unaware son,

You poor prey of life… Cry to grow up…

……………………Vahan Tekeyan

Translated by Tatul Sonentz

TO THE READER

My soul belongs to me no matter how I offer pieces,
on every page to strangers passing by.
My soul belongs to me. No one can recognize it whole
with its formidable darkness and blinding lights.

Like the unstripped mine for gold, coal, or perhaps lead,
the dredging has bared only the first layer
of joys, and the black floodwaters of pain.
A deeper volcano rumbles underneath it all.

My soul is that mine, only partially excavated.
Who knows how many new pains will burrow
and shaft, blast by blast? It belongs to me.

Today I regret that so many samples were passed
to onlookers when I intended all the while
to give it whole, to only one or two. 

Sacred Wrath: The Selected Poems of Vahan Tekayan, translated by Diana Der Hovanessian and Marzbed Margossian. Ashod Press, NY, 1982

THE PATH by Komitas

The narrow path crawling,
Shivering underneath the feet,
At the end of which
The Tree of Life has grown, shimmering...

What a big heart it has
This road to Eternity
This path for people, plants and beasts alike,
This path of winged birds...

translated by Mher Karakashian

A second Christmas present to our readers: Prima Ballerina Victoria Ananyan in Komitas' The Crane (Krounk/Groong)

Ms. Ananyan is currently a soloist with the Dutch National Ballet. Enjoy!

Կոմիտաս։ Էսօր ուրբաթ է՝ պաս է.

Click to hear a modern adaptation of this song by Lilit Pipoyan.

Էսօր ուրբաթ է պաս է.
Դէ՜, հէ՜, զը՛նգը, զընգը, դէ՜, հէ՜, ջան,
Սըրտիկ արծաթէ թաս է։
Դէ՜, հէ՜, զը՛նգը, զը՛նգը, դէ՜, հէ՜, ջ՜ան:

Սըրտիկ մալուլ մի մընա—
Աշխարհ մարդու չի՛ մնա։

Աշունն եկաւ ցօղալէն,
Ծառի թըփեր դողալէն.
Սըրտի՛կ, մալուլ մի՛ մընա,—
Աշխարհ մարդու չի՛ մընա։

Կըռունկ կանչեց սարերուն,
Ղարիբ տըղէն երերուն,
Սըրտի՛կ, մալուլ մի՛ մընա,—
Աշխարհ մարդու չի մնա։

Ելել եմ ու ճար չունեմ,
Մեռնելու հընար չունըմ։
Սըրտի՛կ, մալուլ մի՛ մընա,—
Աշխարհ մարդու չի՛ մընա։

Կիլիկիա երգարան
Կոմիտաս Վարդապէտի Յառաջաբանով
Դասաւորեց Յակոբ Սարգիսեան

Մատենաշար «ՀԱՅԿԱՇԷՆ» Ա. Շարք
Կ. Պոլիս
1921

Կոմիտաս: Իբր զարդ

Օրէ օր նորէն նոր
Ճրագ առ, կրակ տար
Պահէ վառ՝ անսպառ՝
Մտքիդ եար սրտիդ լար
Լուսատու, յուսատու։

Կոմիտաս: Սեր ու բեր

Գարուն սէրն էր՝
Դալար-օրերում շոգիացաւ սրտիս վրայ՝
Ամպեր-ամպեր ծալ ու քաշ։

Կեանքի եռն էր՝
Ամառ-ձորերում ոգեցավ կրծիս վրայ՝
Լուսին-լուսին հալ ու մաշ։

Աշուն-բերն էր՝
Պտղիկն էր հոգում ծառերով՝
Սրտիս բակին նուշիկ-նուշիկ բարդելով։

Այն ձմեռն էր՝
Ձիւնիկն իր գոգում սարերով՝
Կրծիս տակին ուշիկ-ուշիկ զարթելով։

Կոմիտաս: Ես սարէն կու գայի

Dear readers: 
There are many early and recent recordings of the song "I Came Down from the Mountain" by Komitas.
We offer two of them here: the first by Lilit Pipoyan, guitar and voice, from the album Lialousin. Click here for this version of Yes Saren Goukai.
The second is Varoujan Markarian, voice, with piano accompaniment by Vatche Sharafian, which can be heard here. 
Enjoy!


Ես սարէն կու գայի,
Դուն դուռը բացիր.
Ձեռդ ծոցդ տարար,
Ա՜խ, արիր, լացիր:

Վա’յ, վա’յ, վա’յ, վառւում եմ,
Վա’յ, վա’յ, վա’յ, հալւում եմ,
Հալւում, վառւում եմ:

Ես մի պինդ պաղ էի,
Դու մըրմուռ լացիր,
Քո հրեղէն արցունքով
Ինձ հալեցիր:

Վա’յ, վա’յ, վա’յ…
Ես մի չոր ծառ էի,
Դու գարնան արև.
Քո սիրով ծաղկեցաւ
Իմ ճիւղն ու տերև:

Վա’յ, վա’յ, վա’յ…

Թէ ինձ չէիր առնի,
Ինչու սիրեցիր.
Մի բուռ կըրակ եղար,
Սիրտըս էրեցիր:
Վա’յ, վա’յ, վա’յ…

Կոմիտաս։ Բաղձանք

Click here for Komitas' poem WISH, read here by Narine Karamyan.


Բաղձանք

Ձայնիկ ունիմ՝ հայուն-մայուն,

Սրտիդ բունեմ կայուն-մայուն.

Ո՛վ իմ թևիկ,

Տո՛ւր իմ հևիկ

Թռչեմ երթամ․․․


WISH
Let my trembling voice
Be nested in the sanctuary of your heart.
O my wing,
Let me part in a gasp
And fly away...

translated by Mher Karakashian


Attached is also a video version by musician  Vahan Artsruni

Կոմիտաս։ Ճանապարհ

Click here for Komitas' poem The Path, read here by Narine Karamyan.

Բարակ ուղին սողալով,

Ոտի տակին դողալով,
Ճամփի ծայրին բուսել է
Կեանքի ծառը շողալով
Ի՜նչ լայն սիրտ է, որ ունի
Այս ճանապարհն Անհունի․․․
Մարդու, բոյսի, գազանի
Եւ թևաւոր թռչունի

THE PATH

The narrow path crawling,
Shivering underneath the feet,
At the end of which
The Tree of Life has grown, shimmering...

What a big heart it has
This road to Eternity
This path for people, plants and beasts alike,
This path of winged birds...

translated by Mher Karakashian

Կոմիտաս։ Գարուն

Հալուն-հալուն,

Սարին, ձորին խոսելեն,

Երես-երես,

Քարեն, հողեն հոսելեն՝

Գարուն իջավ մխալով,
Առուն իջավ ծխալով։

Բաղիկ տեսա՝

Լուսին-ցողին՝

Լողիկ-լողիկ արբելեն՝

Կանաչ տափերին։

Առուն փեսա՝

Հողի գոգին՝

Դողիկ-դողիկ տարփելեն՝

Ծաղիկն ափերին։

Հալուն-հալուն,

Ծառի, ծաղկի հոտերով,

Երեր-երեր,

Ծովի ցամքի մոտերով՝

Առուն ուռավ՝ վերացավ,
Բուրվառ գարուն հեռացավ։

Կոմիտաս [Գարուն–թերթիկն]

Գարուն–թերթիկն ընկել էր ծալուկ՝
       Խոտերի մեջ դալուկ.
— Աշուն–ցողիկ իջել էր վրան՝
       Հողմերի հետ երան…

Կոմիտաս: Տըլէ եաման

Komitas' bust in the city of Quebec, inaugurated on July 6, 2008.


6 juillet 2008 - La Ville de Québec vient de dévoiler un buste du Révérend Père Komitas, poète, musicologue et compositeur arménien remis par le Comité national arménien du Québec. Ce dévoilement a eu lieu lors d'une cérémonie tenue sur l'Allée des poètes, rue D'Auteuil.





Dle Yaman, one of the most famous songs by Komitas.
Here's a modern rendition on this folk song as performed by HarTar

Here's a modern video adaptation of this classical song.



Տըլէ Եաման
Տըլէ եաման, արեւն առեր, Վանայ ծովին.
Տըլէ եաման, ես քեզ սիրի աշնան հովին,
Եաման, եաման, հէ՜յ։

Տըլէ եաման, վարդ բացուեցաւ, քաղել չկայ,
Տըլէ եաման, եարս բարակ էր, սեղմել չկայ,
Եաման, եաման, հէ՜յ։

Տըլէ եաման, լուսինն ելաւ, էս գիշերին,
Տըլէ եաման, եարս տեսայ, կէս գիշերին,
Եաման, եաման, հէ՜յ։

Տըլէ եաման, արի երթանք սարն ի սէյրան,
Տըլէ եաման, քէ տանողի տնիկ վերան,
Եաման, եաման, հէ՜յ։

Տըլէ եաման, եարս պզտիկ է, սիրել չկայ,
Տըլէ եաման, շատ խոտոտ է պաղել չկայ,
Եաման, եաման, հէ՜յ։