1908 Group picture of Armenian authors, translators, musician and painter

Clockwise from upper left: Kevork Pashinchaghian (painter), Ghazaros Aghayan, Archag Tchobanian, Hovhannes Tumanyan, Komitas (composer and ethnomusicologist), Avetik Isahakyan, Vrtanes Papazian.

Յովհաննէս Թումանեան։ Նմանութիւն

Եթէ մի օր, անուշ ընկեր,
Գաս այցելու իմ շիրմին
Ու նորաբոյս վառ ծաղիկներ
Տեսնես փըռուած չորս կողմին,

Դու չըկարծես, թէ հասարակ
Ծաղիկներ են ոտքիդ տակ,
Կամ թէ գարունն է այն բերել,
Իմ նոր տունը զարդարել։

Նրանք չերգած իմ երգերն են,
Որ սրտումըս ես տարայ,
Նըրանք սիրոյ էն խօսքերն են,
Որ դեռ չասած ես մեռայ:

1894


Resemblance


If one day, dear friend,
you come to visit my grave
and see new blazing blooms 
spread around it,

Do not think these are common
flowers beneath your steps,
or Spring has brought them
to adorn my new home.

These are my unsung ballads,
which I carried in my heart;
they are those words of love
that before uttering I died.


1894
Hovhannes Tumanyan
Translated by Hratch Tchilingirian  

Հովհաննես Թումանյան։ ՏՐՏՈՒՆՋ

Օրերս անպըտուղ, տըխուր, ձանձրալի,
Ու գընում եմ ես ունայն տըրտունջով
Իմ սիրած մարդկանց, իմ լավ հույսերի
Գերեզմանների շարքերի միջով։

Թաղել եմ նըրանց։ Տխուր է ճամփան։
Եվ իմ հայրենի աշխարհում օտար,
Օտար ու մենակ անցվորի նըման,
Որ չունի ընկեր, ոչ տեղ ու դադար։

Օտար են շուրջըդ ու չեն հասկանում
Ոմանք քո վիշտը, ոմանք քո լեզուն,
Անտարբեր գալիք երջանիկ օրին,
Չըգիտեն նըրա կարոտը անքուն...

Չընչի՜ն մարդուկներ, լըրբորեն հանգիստ
Անսիրտ, փոքրոգի, գըծուծ ու կոպիտ.
Մեռնում են, մարում նըրանց հայացքից
Ե՛վ հոգու ձըգտում, և՛ սըրտի ժըպիտ։

Էլ ո՞ւմ առաջին սիրտըդ բաց անես,
Ո՞ւմ համար երգես սըրտալի երգեր,
Ո՞ր չըքին սիրես, կյանքըդ նվիրես,
էլ ի՞նչպես ապրես անսեր, անընկեր...

Եվ օրերս այսպես տըխուր, ձանձրալի,
Ու գընում եմ ես ունայն տըրտունջով
Իմ սիրած մարդկանց, իմ լավ հույսերի
Գերեգմանների շարքերի միջով։

1902

Յովհաննէս Թումանեան: Հայոց վիշտը

Հայոց վիշտը անհուն մի ծով,
Խաւար մի ծով ահագին
Էն սև ծովում տառապելով
Լող է տալիս իմ հոգին։

Մէկ զայրացկոտ ծառս է լինում
Մինչ երկինք կապուտակ
Ու մերթ հոգնած սուզւում, իջնում
Դէպի խորքերը անյատակ։

Ո՛չ յատակն է գտնում անվերջ
Ու ո՛չ հասնում երկնքին…
Հայոց վշտի մեծ ծովի մեջ
Տառապում է իմ հոգին։


The Armenians' Grief


The Armenian grief is a boundless sea,
An immense, dark sea,
In pain, in that black water,
My soul swims aimlessly.


Now it rises up with fury
Toward the clear sky above,
And tired now, it plunges
To the endless depths.


Wine is not unendingly deep
Nor can it raise me as far as the sky...
In the vast sea of Armenian sorrow
My tired soul moves, always in grief.

Armenian poetry, old and new : a bilingual anthology / compiled and translated with an introd. by Aram Tolegian.

Detroit :  Wayne State University Press , 1979. 

Յովհաննէս Թումանեան։ Քառեակներ

Երազումս մի մաքի
Մօտըս եկաւ հարցմունքի.
-Աստուած պահի քո որդին,
Ոն՞ց էր համը իմ ձագի…

Ի՜նչ իմանաս Ստեղծողի գաղտնիքները անմեկին.-
Ընկե՛ր տուաւ, իրար կապեց էս աշխարհքում ամէնքին,
Բանաստեղծին թողեց մենակ, մեն ու մենակ իրեն պէս,
Որ իրեն պէս մտիկ անի ամէն մէկին ու կեանքին:

QUATRAINS

In my dreams a ewe
Came near me and asked:
"May God keep you son --
How did my kid taste?"


How can we know the Creator's unknowable mysteries?
He bound together, gave a companion to everyone in the world:
Only he left the poet alone, alone like Himself and apart,
So that he may attend, like Him, to one and to all and to life.

Armenian poetry, old and new : a bilingual anthology / compiled and translated with an introd. by Aram Tolegian.
Detroit : Wayne State University Press , 1979.

Հովհաննես Թումանյան։ Անուշ (ՆԱԽԵՐԳԱՆՔ)

(Համբարձման գիշերը)

   Բազմած լուսնի նուրբ շողերին,

Հովի թևին՝ թըռչելով՝

Փերիները սարի գըլխին

Հավաքվեցին գիշերով։

— Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի

Չըքնաղագեղ ոգիներ,

Եկե՜ք, ջահել սիրահարի

Սերը ողբանք վաղամեռ։

   Օխտն աղբյուրից ջուր է առել

Կույս սափորով, լուռ ու մունջ,

Օխտը ծաղկից ծաղիկ քաղել,

Կապել սիրո ծաղկեփունջ։

   Ջուրն ու ծաղիկ աստղունք դըրել,

Խընդիրք արել աստղերին,

Փափագ սըրտով խընդիրք արել՝

Բարի ժըպտան իր սերին...

   Ափսո՜ս, Անո՜ւշ, սարի ծաղիկ,

Ափսո՜ս իգիթ քու յարին.

Ափսո՜ս բոյիդ թելիկ-մելիկ,

Ափսո՜ս էդ ծով աչքերին...։

  Ու նըրանց հետ՝ ցող-արցունքով

Լըցված սըրտերն ու աչեր՝

Սարի ծաղկունք տըխուր սյուքով

Հառաչեցին էն գիշեր։

— Վուշ-վո՜ւշ, Անո՜ւշ, վուշ-վո՜ւշ, քուրի՜կ,

Վո՜ւշ քու սերին, քու յարին...

Վուշ-վո՜ւշ, Սարո՜, վուշ-վո՜ւշ, իգի՜թ,

Վո՜ւշ քու սիրած սարերին...

— Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի

Չըքնաղագեղ ոգիներ...

Ու փերիներն էսպես տըխուր

Երգում էին ողջ գիշեր։

  Կանչում էին հըրաշալի

Հընչյուններով դյութական,

Ու հենց շողաց ցոլքն արևի՝

Անտես, անհետ չըքացան։

  Խոր սուզվեցին ակն աղբյուրի,

Մըտան կաղնին հաստաբուն,

Ու լեռնային վըտակների

Ալիքները պաղպաջուն։

Poèmes: "Anouche", prélude (1892-1902)      

Prélude

(La nuit de l’Ascension)

Posées sous les tendres rayons de la lune,

Voletant sur les ailes du vent,

Les fées, au sommet de la montagne,

De nuit se sont rassemblées.

" Venez, sœurs, des fières montagnes

Esprits charmants ;

Venez, de la jeune amoureuse

Pleurons l’amour si tôt éteint.

Elle a puisé l’eau de sept sources

Avec une cruche vierge, en silence ;

Elle a cueilli une fleur de sept fleures,

Elle a entrelacé un bouquet d’amour.

Sur l’eau et les fleurs, elle a interrogé les étoiles,

Elle a adressé ses prières aux étoiles,

D’un cœur ardent, elle a imploré les étoiles

De sourire, bienveillantes, à son amoureux…

Hélas, Anouche, fleur de montagne !

Hélas, pour ton vaillant aimé,

Hélas, pour ta taille toute fine,

Hélas, pour tes yeux comme la mer… "

Et avec elles, les coeurs et les yeux

remplis d’une rosée de larmes,

Les fleurs de la montagne, avec un triste frisson,

Soupirèrent cette nuit-là.

" Vouch-vouch, Anouche, vouch-vouch, ma sœur !

Vouch pour ton amour, vouch pour ton aimé !

Vouch-vouch, Saro, vouch-vouch, ô vaillant !

Vouch pour tes montagnes bien aimées ! 

Venez, sœurs, des fières montagnes

Esprits charmants… ".

Et les fées, ainsi, tristement,

Chantaient toute la nuit.

Elles chantaient avec de merveilleux

Accents magiques,

Et, dès que le rayon du soleil brilla,

Elles disparurent invisibles, sans traces.

Elles plongèrent dans la source profonde,

Elles entrèrent dans le tronc du gros chêne

Et dans les vagues étincelantes

Des ruisseaux des montagnes.

Հովհաննես Թումանյան 1869 - 1923

Traduction inédite. – Edition: Hovhannes Toumanian, Ëntir erker [Hovhannes Toumanian, Œuvres choisies] / Levon Akhverdian, Erevan : Editions "Ecrivains soviétiques", 1978. – [Pp. 166-167].

Traduction parue dans J.-C. POLET (éd.), Patrimoine littéraire. Auteurs européens du premier XXe siècle, vol. I: De la drôle de paix à la drôle de guerre (1923-1939), Bruxelles : De Boeck Université, 2002 [2003], p. 44-54 (notice sur H. Toumanian avec choix de textes et une traduction inédite par V. Calzolari).