ՆՈՐԱ ՊԱՐՈՒԹՃԵԱՆ: Կինը

առաւօտեան սուրճին մէջ
երէկուան իր խոհերէն
չխոնարհած բառ լեցուց
ու դգալով քանի մը լուռ
նախադասութիւն խառնեց
մոռցուած իր մարմինէն
յանգած լոյսեր թափուեցան
սրճեփին մէջ
եռացին
սկսող օրուան կրակին վրայ
պաղ շիթեր ձեւացնելով
մոռցուելիք պահը
հիւրընկալեց վեհօրէն
կը հաւատար
անսահման իր շքեղութեան
սուրճի ումպը առաջին
սրսկեց դեռ չաղտոտած
իր խօսքերու սաղմին վրայ
ու հիացաւ
մեռնելիք այդ մաքրութեամբ
սուրճին հոտը զինք լիացուց
ու երկարեց դարու մը չափ
հաճոյքն այդ տարերական

պահը իրենը եղաւ
ատկէ յետոյ
օրը դարձաւ ամեն օրուան կրկնութիւն

Լոյս տեսած է Հորիզոն Գրական-ին մէջ

Gérard Chaliand: Excerpt from Feu Nomade (À la mémoire de mon père)

10.

“L’estuaire de l’Elbe coule large comme les fleuves d’outre-mer

Et je regarde passer les grands navires quittant le port d’Hambourg

la brume au loin lance son cri de sirène perdue

Et tous mes souvenirs s’embuent dans la glace des eaux. 

Les longues plaines du Nord s’en vont mourir dans les bouleaux

Et la pluie fine sur la Baltique d’ambre et de bruine

terre gorgée d’eaux et de canaux

et la paix de tes maisons aux carreaux rouges.

Cafés de Vienne, rues buissonnières de Prague

on s’y penche sur le tain des miroirs

ma vie se souvient de ce qu’elle n’a pas connu.”

Gérard Chaliand. Excerpt From Feu nomade et autres poèmes

GERARD CHALIAND: MIST


I am watching great ships
gliding from the port of Hamburg 

through the Elbe's wide estuary 

that opens into undersea rivers.
A lost siren's voice is calling 

in the distant fog as 

all my memories gather 

in mist over the ice water.


In the north, vast plains stretch 

and die in the birch trees 

while a fine amber rain 

dimples the Baltic sea swollen 

with waters from the gorged earth 

and from canals running along 

peaceful red-tiled houses.


Cafés of Vienna, meandering 

streets of Prague -- I lean my life 

against silvered mirrors and 

remember what I have never lived.


Translated by Diana Der-Hovanessian for Poetry Magazine, published September, 1999.

Gérard Chaliand: Je me souvien du Nil

Je me souviens du Nil, chargé d’histoire,
on y menait les défunts sur la rive gauche,
Je t’ai transporté en felouque sur ce versant funèbre,
il y a tantôt un siècle,
le croirais-tu, mon père, dans une douleur longtemps muette.
Jamais, durant dix années, nous n’avons parlé de toi
avec ma mère,
Je n’aurais pu, quelque chose s’était brisé en moi.
Il m’a fallu atteindre l’âge de ta mort pour cesser de rêver de toi.
Pourtant je me souviens de tes leçons :
« On ne renonce jamais.
On lutte jusqu’aux dernières foulées.
Jamais on n’est vaincu au cœur de soi-même. »
Depuis j’ai vécu par des chemins peu courus, semés de charniers, d’amis perdus,
de rencontres inoubliables.
À des années-lumière de ta mort, je rêve de toi à nouveau,
par une de ces nuits moites de mousson.
Je t’entends dire « j’ai rêvé de Tamitza ! »
La petite cousine dont tu étais amoureux.
Tamitza avait treize ans quand elle a été assassinée,
en 1915, avec tous les autres.
Père, que j’ai tant aimé et qui m’a tant donné,
tu es le fil me rattachant à ce passé,
murmuré par les vieilles de mon enfance.
Cette geste qui me fonde,
celle de ton frère aîné, mort dans une cité montagnarde,
après un long siège, les armes à la main,
en paix.

On ne se rend pas.






Gérard Chaliand, Feu nomade et autres poèmes, © Poésie/Gallimard, 2016

Նորա Պարութճեան։ Ճերմակին վրայ

ճերմակին վրայ ընդլայնած պատմութիւն մը կը հեւայ

ու չի կրնար արձակուիլ իր սաւանի տարածքէն

անցեալն այնտեղ մերթ ընդ մերթ կը մռմռայ  համրօրէն

լռութիւնը քունի մէջ ըմբոստութեան ծախելով

կը հանդարտի խաւարը

լոյսին հաշիւը չկայ

շղարշուած հարցումը ծոցէն իջնող վիրապի սանդուխները կը փնտռէ 

մոռցուելու 

բայց որմէ՞

որո՞ւ կողմէ ան կրնայ անգամ մը եւս բեղմնաւորուիլ

ու վարդ բուրել 

եղանակները մեկնեցան առանց ետեւ նայելու

հրաժեշտի սիրային հպումն անգամ ողբերգութեան թաթխելով

չպատմուող մարմինը  

ինքն իր վրայ կը հալի

ու ինքն իր մէջ ոչնչութեան հունտերը մէկիկ մէկիկ կը ծամէ 

անոնք պիտի չպայթին

չունին միջուկ

ոչ իսկ խօսքի զօրութեամբ կեղեւներէ մերկացնող արթնութիւն

հեւալու պէս կը սահին դէպի անզօր ժամանակ 

բայց հողին մէջ տեղ չունին 

ՆԱԶԵՆԻ ՏԷՐ ՄԻՔԱՅԷԼԵԱՆ: ՄԵՐ ԱՊՐԻԼԵԱՆ ՀԵՐՈՍՆԵՐՈՒՆ

Դուք ձեր մահուամբ յագեցուցիք ազատութեան
Ծարաւը մեր, ծաղկեցուցի՛ք գիւղ ու աւան ,
Հըրաշք հագուած Հայաստանին, տուիք մէկ նոր
Հեքիաթային ու լուսասփիւռ պատկեր մ ՛աղուոր:

Եւ շառաչող ջրվէժներու վազքովն ուժգին
Յաւերժաձայն մեր մէջ, հոսուն , նըւիրումին
Տուրքը կ՛ուզեք , աստուածօրէն կը պարտադրէք
Լեցուիլ ձեզմով, յաւե՜տ յիշել. խաղաղեցէ՜ք .

Նահատակներ յաւերժին մէջ Հայերդ բոլոր
Շաչող սուրի երգ մը թողիք, ձա՜յն դարաւոր ,
Ու սըրբացաք ձեր մարտական յիշատակով
Եւ տեղ գըտաք Վարդաններու անունին քով ։

Եղաք նո՛ր փառք, եղա՛ք պատիւ նոր պատմութեան
Եւ աժտահան խորքին պոռթկող կարմիր արեան,
Սլացք տուիք մեր առնական թափին, կամքին,
Վարդի փոխան փուշն հագուելով հայրենիքին:

* * *

Բայց երդմնադիր որոշումով անմահ եղբարք
Դարձաք հերոս, դարձաք արեւ անմար կըրակ ։
Ոտքի՛ Հայեր , խոնարհեցեք յիշատակին
Առջեւ հզօր եւ ուստեցեք դուք սըրտագին
Անոնց նըման կանքով կեանք տալ Հայաստանին։


«Արէւ», Գահիրէ, Ապրիլ 24, 1961

Յարութ Կոստանդեան: Օրերի իմաստութիւնը

Եոհաննէ՜ս, իւրաքանչիւր իմաստութիւն իր օրն ունի, եւ իւրաքանչիւր օր իր իմաստութիւնը: Իւրաքանչիւր կեանք մի քանի օր ունի ապրելու, սակայն օրը միայն մի կեանք ունի:

Ու այն օրը որ անցաւ, աշխարհը նրա նման այլեւս չէ տեսնելու:

Օրերը նման են պողոտայից անցնող ամբոխին, շատերը իրար են նմանում, սակայն նրանցից իւրաքանչիւրը ունի իր անհատական կեանքը, յատուկ ներաշխարհը, երազներն ու խորհուրդը:

Եոհաննէ՜ս, մի ասել, այս օրը դատարկ էր, եւ ունայն անցաւ: Որովհետեւ դատարկ էր հոգիդ, եւ ու՞ր կը թափես գինին եթէ բաժակը լեցուն է արդէն…:

Կան օրեր երբ կեանքը՝ հեքիաթական ծառի պէս ծաղկում է մի քանի վայրկեանում, թափւում են թերթերը ծաղիկների, հասունանում է միրգը անուշահամ, ու կախարդում քիմքը անմահական բոյրերով…

Եւ կան օրեր երբ դեղնում են տերեւները ծառերի, ու անկեանք վար թափւում՝ հնադարեան իմաստունի առարկաների պէս…

Եւ դեռ կան օրեր՝ երբ անձրեւը որպէս մի մահերգ, թախծագին ու դանդաղ իջնում է հոգու խորքերը եւ կեանքի գեղեցկութիւնը քօղարկում:

Եոհաննէս, մի սպասեր որ գարնան բիւրեղեայ ու արեւազարդ օրերը գան, եւ ճաշակես թավշամորթ ու սիրատենդ միրգերը հեշտանքի:

Եթէ ծառը ծաղկած է, եթէ ծիծեռնակը իր բոյնն է շինում, ի՜նչ փոյթ որ դեռ հեռու է գարունը…:

Եւ դեռ կան օրեր, երբ բոլորը իրար հետ շաղկապուելով ստեղծում են միակ, անբաժանելի ու աստուածային մի ներդաշնակութիւն:

Այսպէս են սիրոյ օրերը, երբ օրերի եւ սիրոյ իմաստութիւնն ու հեշտանքը շթոփւում, նոյնանում են իրար հետ:

Այն ժամանակ, Եոհաննէս, մի փորձեր զատել օրերը քո հաճոյքից, բայց եւ մի շփոթեր օրերի իմաստութիւնը քո սիրոյ հետ:

Որովհետեւ իւրաքանչիւր իմաստութիւն իր օրն ունի, եւ իւրաքանչիւր օր՝ իր իմաստութիւնը:

****

Այսօր երբ գրիչս ձեռք առնելով, սկսեցի այս թուղթի անբիծ մաքրութիւնը արատաւորել, կրկին անգամ յիշեցի քո խօսքերը.

­Բաւ է որքան զգայութիւններովդ փորձեցիր կեանք ու շունչ տալ անզգայ թուղթին. Բաւ է որ ճգնեցիր թուղթի վրայ ստեղծել միտքեր, ու քո հերթին դառնալ ստեղծագործութիւնը մտքերիդ…:

Թող հիմա գրիչն անզօրութեան, մտիր կեանքի մէջ, մօտեցիր քո նմաններին, ու գրիր սրանց սրտերի բաբախուն մագաղաթին վրայ, անգամ եթէ ստիպուած լինես գրչի փոխարէն դաշոյն գործածել… այն ժամանակ միայն գրածիդ արժէքը կը գիտնաս…

Այսպէս խօսեցար դու, եղբայր իմ Եոհաննէս, ու ես ականջալուր եղայ քո խօսքերին ու կատարեցի որպէս առաջին պատգամը հեթանոս աստուծոյ:

Ես մտայ կեանքի մէջ, մօտեցայ իմ նմաններին, ու նրանք մօտեցան ինձ: Ու ես փնտռեցի նրանց սրտերը, ու չգտայ:

Եւ, ո՜վ իմաստուն Եոհաննէս, նրանք էին որ սրտիս մագաղաթին վրայ գրեցին, գրեցին, սակայն առանց երբեք գիտնալու որ մի օր իրենց գրածը՝ իրենք կը կարդային…:

Եւ նրանցից ոչ մէկը դաշոյն գործածելու քաջութիւնը ունեցաւ:

Հիմա, ես նորէն գրում եմ թուղթի վրայ:

***

Յիշում եմ այն օրը, Եոհաննէս, երբ Արամայիս ու Արամազդ այցի եկան մեզ: Ու մենք յակնթագոյն բաժակների մէջ գինի խմեցինք:

Ու գինին, ծիածանով շրջանակուած վարդագոյն մշուշի պէս, բարձրացաւ մեր հոգիների անհունին մէջ:

Ու Արամայիս, որ բանաստեղծ է, ասեց.

– Խօսենք հիմա, ու թող, վարդերի պէս պերճ ու հեշտաբոյր, բառերը ծաղկեն մեր շրթունքների վրայ: Որովհետեւ, այն շրթները որ ածւում են ազնիւ գինով, գռեհիկ խօսքերով պէտք չէ պղծել: Ու աւելացրեց.

– Երբ որ մեռնեմ, ու գեհենի բոցերի մէջ մարմնիս վերմակովը մի պերճաղիճի մերկութիւնը ծածկեմ, աշխարհային կեանքի միակ բանը որ պիտի ափսոսամ, կը լինեն այն օրերը երբ ես գինով արբեցայ: Որովհետեւ ի՞նչ է կեանքը, մի զոյգ գեղեցիկ աչեր, մի ժպիտ, երազ, յետոյ յաւիտենական նիրհ ­ որ գեհենի բոցերից էլ աւելի սոսկալի է:

Ու Արտաւազդ, որ փիլիսոփայ է, ասեց.

– Կեանքը գեղեցիկ ու իմաստուն լինելով է ճշմարիտ:

Ու մահը ճշմարիտ լինելով է գեղեցիկ եւ իմաստուն:

Ու ես երգեցի.

– Ով չի սիրել անհուն սիրով — գէթ մի անգամ.

– Ով չի արբել յակինթ գինով — գէթ մի անգամ.

– Ով չի խաբուել կնոջ ձեռքով — գէթ մի անգամ.

Նա չէ ապրել, այլ մեռել է – հազար անգամ…:

Իսկ դու, Եոհաննէս, դու լուռ մնացիր:

Յիշում եմ այն օրը երբ Արամայիս եւ Արտաւազդ այցի եկան մեզ, որովհետեւ այն օրը, Եոհաննէս դու լուռ մնացիր:

***

Եոհաննէս, գիտեմ թէ ինչ ես փնտռում անցեալի անապատների մէջ:

Փնտռածդ գերեզմանն է քո սիրոյ:

Կ՛ուզես բանալ գերեզմանը, տենչում ես վերստին նայել անցեալի վրայ եւ ափսոսալ: Աւա՜ղ, նա այժմ կմախքացած է եւ այլեւս չունի իր վաղեմի գեղեցկութիւնը:

Գիտեմ, սակայն, որ քո երեւակայութիւնը տեսողութիւնդ կախարդելով կը լրացնէ պակասը:

Փորէ՜, փորէ՜ գերեզմանը, մինչեւ որ անդունդ բաանս քո առջեւ… բայց փնտռածդ յաւիտեան աներեւոյթ կը մնայ:

Որովհետեւ փոշիացած է կմախքը:

Եոհաննէս, եղբայր իմ, հիմա ունկն դիր խօսերիս, որովհետեւ նպատակս քեզ բան սովորեցնել չէ, այլ շատ բաներ մոռացնել տալ:

Որովհետեւ նա, որ քայլում է դէպի ծագող արեւը, դէպի լոյս ու ճշմարտութիւն, նրա ստուերը, նրա անցեալը հետեւում է նրան:

Իսկ նա, որ թիկունքը դարձրած է դէպի այգը՝ հեռանում է ոսկեզօծ շառայլներից, նրա ստուերը՝ նրա անցեալն է առաջնորդում նրան:

Բայց ես ինչպէ՜ս չասեմ քեզ, որ մարդու հոգին է իր անցեալը:

***

Եոհաննէս, կան օրեր, երբ մարդկութիւնը իմ ամենասոսկալի թշնամին է դառնում:

Երբ գիտեմ, որ ձեռքերս շղթայւում են, ու մարմինս կքում է մի անտանելի ծանրութեան տակ:

Եւ հոգիս բանտարկուած է մի խուցի մէջ, որի պատերը հայելիներ են:

Հայելիների անհունութեան մէջ բազմապատկւում է հոգիս ու ահա ինձ նմանող անթիւ էակներ շարժւում են տառապում, լալիս ու ծիծաղում՝ ինձ նման:

Ու թւում է ինձ որ հայելիները պատկերացնելով հոգուս անզօր ցասումն ու տառապանքը, իմ իսկ պատկերովս են ծաղրում ինձ…:

Այն ժամանակ յուզումի մրրիկն է շառաչում գանկիս մէջ:

Մի ճնշող ու հեղձուցիչ գոլորշի բարձրանում է կուրծքիս տակ: Ցաւագին աղաղակելու, սրտիս մէջ կուտակուած թոյնն ու ատելութիւնը մի ողբաձայն ու ահարկու ոռնոցով արտաշնչելու տենչանքն եմ ունենում:

Եոհաննէս, ազատուելու համար այս անպատում տանջանքից, հեռանում եմ այն վայրերից ուր մարդիկ իրենց առօրեայ կեանքն են ապրում, հեռանում են դէպի դաշտ, դէպի լեռ ու անտառ, ուր բնութիւնը իր խիստ նայուածքով լռեցնում է այն ամէնը որ արուեստական է հոգուս մէջ:

Եւ աղբիւրի ջինջ հայելին, որի մաքրութիւնը այնքան դիւրին է պղծել, ինձ ցուցնում է որ ես՝ ես եմ…:

Սակայն կան օրեր, երբ բոլոր էութեամբս ատում եմ ինձ, ատում մտքերիս անհանդուրժելի տիրապետութիւնը կեանքիս վրայ, ատում իմ ներկայութիւնս իմ մէջ:

Եոհաննէս, մարդկանց իշխանութիւնից ազատուելու համար, հեռանում եմ դէպի դաշտ, դէպի լեռ ու անտառ:

Բայց ասա, դու որ իմաստուն ես, ես ինչպէ՞ս հեռանամ ինձանից, ես ու՞ր երթամ…:

***

Եոհաննէս, ի՜նչ զով են ու զուլալ երազանքի աղբիւրները:

Ամառուայ կիզիչ տօթին քանի անգամներ ենք եկել ու նրանց զուլալ ու պաղ ջուրերով զովացել…

Քանի՜ անգամներ ենք եկել ու նրանց յստակ ջուրերի մէջ մեր հոգիների աղտեղութիւնը մաքրել, ու յետոյ, դալար խոտերի, խատուտիկ ծաղիկների վրայ ընկողմանած /աղբիւրների մօտ ծաղիկները սիրամարգի փետուրների պէս բազմերանգ են ու փափուկ/ ունկնդրել զարմանահրաշ հեքիաթին:

Ի՜նչ ցնծութիւն ու հեշտանք, Եոհաննէս, արեւակէզ ու փոշոտ ճամբաներով հասնել երազանքի աղբիւրին ու սրտի տապը զովացնել…

Ես տեսայ դաշտի աղբիւրը որ խաղաղ կարկաչելով անցնում էր վերի ամպերի հետ ամպերի պէս ծիլ ու ծաղիկ համբուրելով:

Ու գիշերը լուսինը վեր նայելով զարմանում էր, աղբիւրի յստակ ու ջինջ հայելու մէջ՝ տիեզերքի գանձն ու անհունութիւնը տեսնելով…

Ու ես տեսայ այն աղբիւրը, որ սարի գագաթից, ուրախ կարկաչելով հազար ու մի խաղերով իջնում էր դէպի դաշտ, ու թագնւում ծաղիկների վերմակի տակ:

Հիմա ձմեռ է, Եոհաննէս, բուքն ու բորանը սուլում են ձիւնապատ լեռների, սառած դաշտերի վրայ, ու ճամբորդը իր տնակը քաշուած, կրակով է ջերմացնում իր մարմինն ու հոգին…

Եոհաննէ՜ս, ե՞րբ պիտի գայ գարունը, ե՞րբ պիտի հալուեն ձիւնն ու սառոյցը, որ նորից հոսեն ուրախ կարկաչելով, հազար ու մի խաղերով, լուսնեակի շողերի պէս, հովերի համբոյրի պէս, հոսեն, հոսե՜ն աղբիւրները երազանքի…
1935 թ.

Quote for the month of August 2024

 «Հոգիս բուրվառ է մշտավառ, ուր կը ծխան սէրերս համայն,

Կը խնկարկեմ ես զայն կեանքի տաճարին մէջ յաւերժական,
Բազմահազար հաւատացեալ ամբոխներու երեսն ի վեր,

Ու կը ժողովեմ անոնց դէմքէն հաւատամքի լոյսեր տարբեր...»

- «Կեանքիս երգը»

Միսակ Մանուշեան

ՆԻԿՈՂՈՍ ՍԱՐԱՖԵԱՆ; ԳՆԱՑՔ

Ոչ ուժ է, ոչ ախտ՝
Մարդատեաց հոգիս,
Այլ ճամբորդ մ’աղքատ՝
Քաղաքէ մ’ուրիշ
Քաղաքի միջեւ,
Ձգածիս ընդմիշտ
Եւ դեռ անորոշ
Գալիքին միջեւ։

Ապակիին դէմ,
Ուր կը կռթընիմ,
Հոսող եւ անհիմ
Իրերու վրայ
Գլուխս է դալկադէմ՝
Ծովամայրի պէս,
Երբ շոգեկառքէս
Դէպի հակառակ
Սիրտըս կը սուրայ։

Բազուկը, որ զիս
Սեղմած՝ կը տանի,
Շարժումով մը խիստ
Կը քաշէ արագ
Լաթը սեղանին՝
Հողերու տակէն,
Ուր գըլորելէն
Տուներ կը թափին,
Լապտերներ գոյն-գոյն,
Կայմեր հերարձակ
Հեռաձայններու։

Մեքենան ծառ մ’է,
Որ աստղերուն տակ
Տերեւներն ամէն
Պիտի տայ հովին
Մինչեւ լուսածագ։

Կամուրջներու խոր
Փորերէն՝ մուրճի
Թափօրներ, խռպոտ
Ոգիներ կ’աճին։
Ու սուր մը՝ գետէն
Կը նետէ անդին
Յուշերըս բոլոր։


— Պէտք չէ գանգատիլ,
Պէտք չէ ետ դառնալ, -
Հրեշտակը կ’ըսէ.
-Ձգածիդ դիմաց՝
Եթէ չես ուզեր
Ճամբայիդ կէսէն
Քարանալ յանկարծ
Ղովտի կընոջ պէս։
Նայէ՛ աւելի՝
Կաղանդի ծառին,
Որ սիրտըդ կապես
Անոր ծայերուն,
Ուր լուռ՝ կը վառին
Բազմահայելի
Պարասըրահներ,
Խանութներ փայլուն։

Այս քաղաքը նոր,
Լապտերներն անոր,
Ջրվէժներն անվերջ
Գործատուներուն,
Այս թառը անհուն՝
Տուներու ճերմակ,
Որ կոյր՝ կը սպասեն
Լուսնկային տակ,
Ու դեռ անոր մէջ
Ինչ որ կը տեսնես,
Ինչ որ կ’իմանաս,
Դանիէլի դէմ՝
Ոսկի, անվընաս
Պառկող առիւծն է։

Գետը կ’անհետի։
Վերելակ մ’յանկարծ,
Ու վերելակին
Վիժումէն ծակած
Սիրտըս։ Իր ետին
Դուռ մը, դուռէն դուրս՝
Կիներ, պարոններ,
Մարդ մ’ալեմօրուս։

Բոլորն ալ լըռին,
Բոլորն ալ տարտամ՝
Ծովախոյզներու
Տըկար լոյսին տակ։
Սինեմայի լուռ
Վարագոյրին պէս՝
Նորէն սըրարշաւ
Պատուհան մ’անդին։


Ու անիւները,
Գնդիկներ ուժգին՝
Որ կը սալարկեն,
Կը կազմեն դեռ զիս,
Մոնթէ-Քրիստոյի
Բանտին պատին պէս՝
Որուն ետեւէն
Դառնութեան մը հետ
Գանձ մը կը խօսի։

Քաղաքը, սակայն,
Որ ալ կը լըքես,
Երբ խածած է քու
Քայքայուած սրտիդ
Թնճուկուած ծայրէն,
Կը պարպէ յանկարծ
Եւ անվերջ՝ զքեզ,
Ճախարակի պէս՝
Քանի հեռանաս։

Ոչ ուժ է, ոչ ախտ՝
Մարդատեաց հոգիս,
Այլ ճամբորդ մ’աղքատ՝
Քաղաքէ մ’ուրիշ
Քաղաքի միջեւ,
Ձգածիս ընդմիշտ
Եւ դեռ անորոշ
Գալիքին միջեւ։

«Անջրպետի մը գրաւումը»

Նորա Պարութճեան։ ՉՀԱՍԿՑՈՒԱԾ ԼԵԶՈՒՆ

… ջնջուած բառեր …

օտարացան անդամներս իրարմէ

անջատուեցան մանկութեան դատաստանէն

զիս առինքնեց ճառագայթը երջանկութեան անմատոյց  

ու շոգիին մէջ շիթերուն 

լոգանք առի անկէ թափուող փոշիներով կայծկլտուն

իր հեթանոս ջերմութեան տակ թաւիշէ 

ձգուեցայ անպատմութեան կոյր յուշերուն մէջ անտաշ 

ու սուզուեցայ … սուզուեցայ

մինչեւ յետին մոռացում

զտում զատում ազատում

ու բռնկում երկնածին

նուաճումը գինիս լեցուց արեւով

հաշտուեցայ վերին հետ

ան զիս շատոնց կը սպասէր 

տարիքիս չափ գզգզուած համբերութեան մութ ծայրով

սրբեց անյուսութիւնն աչքերէն 

ու ծռեցաւ 

փսփսալու ականջիս 

պարարտահող քայքայումի մեղեդին 

անյիշաչար վանկարկումը իր երգին

ներելու գերմարդկային կարողութիւն ներարկեց

ես մեռայ միամտութենէս

դուն դիտեցիր զիս պատկերի պէս շարժական

ու հասկցար մարմնիս լեզուն

բայց իմ միտքս

մնաց խորհուրդ չհասկցուած

Նորա Պարութճեան։ ԱՐԳԻԼՈՒԱԾ Է ՄՈՒՏՔԸ ԽԱԲՈՒԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԵԿՈՂԻՆ

 բոլորին վրայ  թքած ունիմ

ըսի երէկ

մէկէն ի մէկ նկատեցի

որ թուք ու մուր չէ մնացած բերնիս մէջ

չարացա՞ծ եմ այդքան արդեօք, տէր Աստուած,

ըսի միտքէս 

ու սկսայ մեղմիկ-մեղմիկ մրթմրթալ 

աղօթքիս շիթերը իմ կողմս շպրտելով

ինչո՞ւ քնքոյշ երազային ու մոռացկոտ խօսքերս 

անպէտքութեան զգացումէն տժգունած

կը ծուարին մարմինիս մէկ անկիւնը

մինչ բաց դաշտս անպաշտպան կը յանձնուի նենգութեան

որ բիրտ քամիի նման

հողիս վրայ ուռելով 

ընդյատակս մակերես կը քաշքշէ   

հոն կը գծուին ծուռ ու մուռ այլանդակ պատկերները բառերուս 

հոն կը փռուին ծուռ ու մուռ բզկտուած հանդերձները գիրերուս 

ոչ ոք կ’ուզէ մօտենալ համտեսելու դառնութիւնը 

պարարտութեան մուրացիկ

եւ ականջ տալ գաղտնարանիս այլասերած մրմունջին

մեռելատան հիւրասենեակ է թուղթս

կա՜մ կ’արձակեմ քաղցրաբոյր խունկ 

ու մեղեդի քաղցրալուր

շոյշոյելու հեկեկանքն ու զսպելու սուգը վիշտէն պոռթկալ չկրցողին, 

կա՜մ թոյլ կու տամ հեթանոս լացուկոծին

մաքրելու էջը թուղթիս  

ակնկալուած կեղծիքէն

դրանս վրայ՝

ԱՐԳԻԼՈՒԱԾ Է ՄՈՒՏՔԸ

ԽԱԲՈՒԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԵԿՈՂԻՆ  

Նորա Պարութճեան։ ԼԱՒԱԳՈՅՆ ՊԱՀԸ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ

զիս մոռնալդ լաւագոյն պահն էր պատմութեան
արեւներէն կարմրած արագաստներ
մեկնումովս բացուեցան
դունուեսը երբ չկար
լսուեցան ձայներ անջրպետի
որքան հեռու նաւարկեցի
չկային մէջ անսահման
փրկութեան
ցանկութիւններ սպանուած
աստղերու պէս լուսարձակիլ սկսան
ու
միւս կողմը կատաղօրէն այգաբացուիլ սկսաւ


կատաղօրէն առասպելները մարեցան
ցեխադաշտը պարպուեցաւ եդեմէն
ցեղադաշտը մաքրուեցաւ ինքզինքէն
ու բացուեցաւ չսպասուածը
չեղածին մէջ կարծուած
արձագանգը խորքերէն
դանդաղօրէն մակերեւոյթ բարձրացաւ
ու մերկանդամ յայտնուեցաւ
վեհափառ
առեղծուածը խորհուրդին


ուրեմն այսպէս
մեռելները յար կենդանի կը մնան
իսկ կենդանին
փայլատակում երբ չունի
նողկալի
միսի կտոր մ’ն է որդնոտ
գեհեններու բանալի
բերանի խոռոչ գարշահոտ
սեռային բաց գործարան
ու սողունի փսփսուք
աղերսագին
մորթերու համանուագ


ուրեմն այսպէս
պաղատանքի հաճոյքով
կը շինուին սանդուխները
դունեւեսի վայրէջքին
ձախողութեան կտղուցքի մէջ
կը թփռտայ վերացումը
պզտիկ եսին կծկտած
որ չէ կրցած
ինքնամոռաց թռվռալ
դէպի
կատաղօրէն բացուող այգաբաց
ուրեմն այսպէս
է պատկերը այն կողմին
ուր ամէն բան հակառակէն կը դրուի


դուն զիս մոռցիր
ես այս կողմէն վայելեմ
լաւագոյն պահը կատաղօրէն այգաբացուող պատմութեան

Նորա Պարութճեան։ ԱՄԲԱՐՏԱՒԱՆ ՏԵՍԱՆՈՂ

սպառեցան բառերը
գրականութիւնը անյոյս է
ամբարտաւան տեսանողը
սովահար մարդուն փորոտիքը
իր Բաներով ծանրացուց
յագեցում խոստանալով
հիմա անոնց բեռան տակ
անշարժացած մարմինները հոգեւոր
ոչ ալ կրնան հոգեվարքի դաշտ մտնել
վերջին շունչի ի խնդիր


անբռնելի
անչափելի զօրութեան պէս ներկայացար
Տեսանո՜ղ
քեզ սիրեցինք
քեզ փնտռեցինք
արարեցինք քեզ նոյնիսկ
նոյնանալը քեզի հետ
հաշտեցուց մեզ ցեխին հետ
ուրկէ անհոգ քալեցինք
կտրուած մեր մոռախտաւոր ոտքերէն
եւ այսօր
կտրուած մեր բախտերէն
քու կացինէդ մազապուրծ
իմաստութեան վերջին հունտը կ’աղերսեմ


արդեօ՞ք
իմ լեռներէս կործանարար հատիկ մը միտք
թաւալգլոր պիտ’ արշաւէ
ցնցելու մեղկ ուղեղս
ուր հաշմանդամ արծիւները ծերացած
քեզ անէծքի են վերածած


իմ լեռներուս վերջին հունտն իմաստութեան
պիտի ներէ՞
հաշմ-հնազանդ արծիւներուս
յամառօրէն կեանքի կառչող ծերութեան

Quote for the month of June 2021

Կարդալ Դանիէլ Վարուժան, Միսաք Մեծարենց եւ Վահան Թէքէեան…ոչ թէ կրկնելու համար, այլ որպէս աշակերտ…

Յ. Պալեան

Reading Daniel Varoujan, Missak Medzarents and Vahan Tekeyan, not as copyist but as student ...

Hagop Balian

Յարութ Կոստանդեան: Ճշմարի՜տ, ճշմարիտ ասում եմ քեզ …

Այսօր մարմինս ոչ ստուեր ունի, ոչ հոգի
Ոչ շղթայ ծանր, եւ ոչ էլ թեւ լուսեղէն,
Կէս սովամահ մի գայլի պէս՝
Դունչը մեկնած աներեւոյթ լուսնեակին…
Ոռնում է ցաւն իր ապրելու,
Տենչաքն անզուսպ պատառելու, լափելու
Տաքուկ արիւնն եղնիկին՝ դեռ կենդանի…։
Բայց պատասխանն իր ոռնոցին

Ոռնոց է զի՜լ, անձագանգ.

Եւ յուսահատ, հերոսական վայրի կամքով՝

Թաթն է փշրում ժանիքներով իր սրածայր,

Լափում արիւնն իր սրտի…։

Այսօր մարմինս ոչ ստուէր ունի, որ հոգի…։

Յարութ Կոստանդեան «Օրերի Իմաստութիւնը» Փարիզ 1935

Verily verily I say unto thee


Today, I am a body with no shadow and no soul
neither heavy chains nor shining wing,
like a wolf half starved to death
its chin turned to the moon unseen
howling its pain of life,
its burning desire to tear apart and devour
the warm blood of the deer, still alive …
But the answer to its howl
is its own echo returning,
and in despair with one wild heroic act
its ferocious teeth smash to pieces its paws,
as it devours its own life-blood.
Today, I am a body with no shadow and no soul.






translated by Vahe Oshagan. Published in RAFT Volume 8, 1994

Նորա Պարութճեան։ ՕՂԱԿՆԵՐ

նուրբ օղակներ ձեռագործ

կեդրոնը՝

փոքրիկ սկիզբ մ’ամրակուռ  

իրարու վրայ գուրգուրանքով փաթթուած 

գունդ նրբահիւս թելերու

ամէն մէկը շնորհքով մը աւելցած

աճեցնող աւետաբեր օրացոյցի մէկ թերթիկ 

ձեռագործի օղակներ

մէկը միւսի թեւին տակէն 

նոր աշխարհի մ’մուտքին կանգնած 

հիւրընկալող տանուտէր

մեծցող

մեծցող ու աւելի ցցուն դարձող 

գեղեցկութիւն

համբերութեան աննախադէպ հրճուանքի ծառ

որուն ճիւղերն հրաշքներու ծանրութենէն

ամէն գիշեր նոր պատումներ 

կը թփրտան

ամէն օղակ նախշի մը իր 

յատուկ կղպանքը ունի

որ կը բացուի իր առջեւ 

խոնարհողի ոտքերուն

կ’ընդլայնի օղակ-օղակ

ձեռագործը օրերուն

ու հմայուած մարդիկ 

անոր վրան կը մեծնան

ան չի ձգեր որ իյնան

թեթեւ- ճաշակ ու կոպիտ 

վայրկեաններու տափակութեան

փէշին տակ

օղակներու ներհիւսուածքը 

երանութեամբ իրարու մէջ արձակուած 

կ’ապահովէ երթը յուսացողին համարձակ 

վստահութեան ժանեակները

կը լզուըռտեն քայլերն անոնց հեզասահ

որ չըլլայ թէ հասկնան,

թէ կեդրոնի փոքրիկ կէտէն մինչեւ վսեմագոյն օղակը մեծ

ակնահմայ

միակ թելին կուտ կուտ ճամբուն հեշտաքանդ երազներէն են կախուած

Նիկողոս Սարաֆեան։ ՃԱՄԲՈՐԴՈՒԹԵԱՆ ԽԵՆԹ ՍԷՐԷՍ

Խռֆած բուեր կը սուլեն գիշերները ու կ’անցնին

Կայարանէ կայարան։ Հեռուներէն տակաւին,

Շոգեկառքե՛ր, կը դողամ. ձեր հեւոցին, ցուրտ հովին

Դէմ ես տըղայ մ’եմ կարծէք ու պատուհանըս՝ հանի։



Նոճիներու պէս հոսուն՝ ձեր ծուխերուն մէջէն դեռ

Ես կը տեսնեմ մեռելներ։ Վիշապներու բոցացան՝

Պըտուտակները կ’ոռնան։ Քաղաքներէն` որ անցանք,

Շոգեկառքե՛ր, մերկ սրտէս միս ու արիւն են փետտեր։



Քարափներու գոյնըզգոյն ճըրագներ դեռ կը ծորին

Խէժի նըման՝ ուղեղէս։ Սրճարաններ կան վհուկ։

Ճամբաներուն ծառը քար՝ որուն օձերն էիք դուք,

Շոգեկառքեր, քանդըւէր ծառը կախարդ խնձորին։



Ճամբորդելու խենթ սէրէն առողջութիւնըս գընաց։

Ապսենթներու յորդում մ’է անիւներնուդ շունչը սառ։

Ծաղկախտաւոր խափշիկը պաղ գետերէն կը յուսայ

Մարել կըրակը ներքին ու կը մեռնի արբեցած։



Շոգեկառքե՛ր, սեւ յուշեր, ո՜հ, ձըգեցէ՛ք զիս հանգիստ։

Դադրեցուցէ՛ք ձեր անքուն մեքենաները կարի։

Հոգիս յոգնած ու հիւանդ՝ մեռելի պէս կ’երկարի։
Ոչ ուժ ունի, ոչ փափաք ճամբորդելու՝ ա՛լ հոգիս։






«Անջրպետի մը գրաւումը»

A Wild Love of Travel

From station to station a crowd of night owls
whistle and pass. Even from far away I tremble
with its heaving breath as if I were a boy
in an open window in a cold wind.


I see dead men standing like cypresses surrounded
by it. And like vishab* dragons
its metal screws howl. Cities we pass are peeled
from my flesh, bone, and heart.


Colored lights trickle on the edge of black
precipices and stick like gum to my brain.
The coffee houses have faceless clocks and
the roads grow trees with snakes and poison apples.


No wonder then because of my crazy love of travel
my health deteriorates. The cold breath
of the wheels is slow absinthe. The porter
trying to extinguish its flame dies drunk.


Trains, black memories, pass and leave me
in pain. Stop this sleepless sewing machine.
My soul has neither the strength nor will
to travel any more. But the tracks stretch on.


* Evil dragon of Armenian legends

Translation by Diana Der Hovanessian

Յովհաննէս Ասպետ: ՀԱՅ ԶԻՆՈՒՈՐԻՆ ՆԱՄԱԿԸ

Սգաւոր այրին, իր փոքր երախան գրկին, 

սեւ զգեստներուն մէջ կու լար իր սիրականին, 

որ զոհաբերած էր իր կեանքը հայրենիքին։ 

Երախտապարտութիւն՝ ամեն մի հայի պարտքն է, 

պատերազմի դաշտին վրայ ինկող ամէն մի հայ զինուորին առջեւ։

Յովհաննէս Ասպետ

ՀԱՅ ԶԻՆՈՒՈՐԻՆ ՆԱՄԱԿԸ

Հայրենիքի զինուորին մաղթանքն էր.
Սիրելի՛ս մեր սիրոյ օճախը ջերմ պահէ,
Հպա՛րտ եղիր այս փաոաւոր օրերուն։
Մենք բերինք յաղթանակ ու փառք՝
Մեր կեանքի զոհաբերումով,

Մեր ազգի պատիւը փրկելով։
Կռուի դաշտին վրայ մենք ինկանք գետին 

Մահացու վէրքերով.
Մենք կամաւոր եկանք կռուելու,
Երկինք ինձ կանչեց իր մօտ՝ 

Դեռ չապրած նուիրեալ ապագաև։
Կենաց մահու պայքարին մէջ,
Նուիրեցինք մեր անձը՝ նահատակ,
Քեզի՝ մեր անմահ հայրենիք,
Մենք որ արհամարհեցինք մահը 

Վասն հայրենիքի սիրոյն,
Դո՛ւք, մեր ընկերներ, ամո՛ւր պահեցէք մեր դիրքերը։

Մնա՛ք բարով, սիրելի՛ք, մենք կ՛երթանք անդարձ,
Իսկ դուք ապրեցէ՛ք պանծալի կեանք։
Մեր արիւնոտ պատմութեան էջերուն,
Մեր ինկած ընկերներու անունները՝ 

Կրանիտէ քարի վրայ պիտի գրանցուին.
Մեր գոյատեւման պայքարին,
Մենք բերինք մեր բաժինը՝ յաղթապանծ.
Զմեզ միշտ պիտի ռգեկոչեն 

Սերունդներ շարունակ։
Ո՜վ իմ սգաւոր սիրելիս, մի տխրիր 

Առանձնութեան օրերուդ մէջ.
Մեր սիրոյ երախան պահէ՛ ջերմասուն.
Մեր հայերինքը թող ապրի դարէ դար,
Մեր փառք ու պատիւը պահէ յաղթահար։

Յովհաննէս Ասպետ

Սոյն բանաստեղծութիւնը քաղուած է «Կրակ ու Մոխիր-ի» գրկոյքի էջերէն

Վաչէ Տէմիրճեան։ Մեր աշունը

աշուն է Փարիզ

աշուն է հոգիս

ոսկեգոյն տերեւներ
հանդարտ կը ծփծփան

կը թափին
ասդին անդին

մայթերը ծածկելով
աշնանային գոյներով

անարեւ երկինքէն
անձրեւը կը մաղի կաթիլ կաթիլ

ուշադիր նետէ քայլերդ
որպէսզի չսահիս

աշուն է Արցախ
աշուն է հոգիս

մետաղեայ տերեւներ
վայրագ կը թրթռան

ու կը տեղան
ամէն կողմէ

մայթերը ծակծկելով
կարմիր վէրքերով

անարեւ երկինքէն
ռումբերը կը տեղան անդադար

ուշադիր նետէ քայլերդ
որպէսզի չի փլուզուիս

աշուն է Արցախ
աշուն է հոգիս

մուս-մութ է
ամէն կողմ

աջ ու ձախ
կրակ ու բոց

շուներ կատղած
հասան սարէն ու ձորէն

ռումբերուն ձայներուն հետ
կը ոռնան մինչեւ ուշ գիշեր

աշուն է հոգիս
գիշերները քուն չունիս

մառանի մէջ պահուըտած
անօթի ծարաւ կը մնաս

սառած բայց ոչ մարած
դուն քեզի կը փսփսաս

մոմի լոյսին տակ կ՛աղօթես
մութին մէջ Աստուած կը փնտռես

աշուն է Արցախ
վա՜խ Աստուած վա՜խ

շուները հաչելով
պոչերն կախ ի վերջոյ կը փախին

վերադառձան ճեհենեմ
փա՜ռք Աստուծոյ

ամէն
վաչէ

2/10/20
սէն-մորիս
չի-մեռնիս

Vatché Demirdjian's contributions to our Call for Poems on the topic of epidemics, illness, medicine, death and healing

Vatché Demirdjian, an art teacher in Paris, France has shared these original works. APP thanks him.
Click here to hear the author reading his work.

գամանպեր 


Երեսիդ դիմակ
ձեռքիդ տոպրակ

փլասթիք ձեռնոցով
կ'իջնաս փողոց

աջ գրպանդ փաստագիր
ձախ գրպանդ անձնագիր

շուկայ-մուկայ չերթալէն
ոտքերս ժանգոտեր են

Քայլերս ծանրացած
ինձմէ ալ՝ շատ հոգնաց

թաղը դառցեր է ամայի
իսկապէս՝ սարսափելի

կամաց կամաց
վերջապէս

հասայ Քառ-ֆուռ մարքէթ
մաքարնա՞ ոչ մի փաքեդ՝

ալիւր-մալիւր՞
մի՜ երազէր

հաւկիթ եթէ գտնաս
բախտաւոր ես տղաս

պէտքարանի թուղթը ուր՞ է
ուզածիդ չափ փնտռէ

օճառը չի մոռնամ ծո՝
Գտայ՜ փառք աստուծոյ

ամա՜ն սուրճն ու շաքարը
սուրճը գտար շաքարը մոռցիր

գինին ու գամանպեր*
այնքան՜ կարեւոր էր

պակեթ* մըն ալ առի
շիտակ տուն գացի

վաչէ
12/4/20

սէն-մորիս

չի-մարիս

(գամանպեր*։ֆրանսական հոտած պանիր) (պակեթ*։Ֆրանսական համով հաց)






կէս-կէս

պատուհանս
կէս բաց կէս գոց

աչքերս
կէս քուն կէս արթուն

սիրտս
կէս սեւ կէս ճերմակ

սիկարէթս
կէս վառած կէս մարած

սուրճս
կէս տաք կէս պաղ

երկինքը
կէս արեւոտ կէս ամպոտ

ռատիօն
կէս բարձր կէս ցած

լուրերը
կէս իրաւ կէս սուտ

կատուն
կես ուրախ կես տխուր

մէկը դուռիս զանքը զարկաւ
սիրտ չունէի բանալու հարկաւ

վիրուս-միրուսի ատեն
գացող եկող չկար արդէն

երկար բարակ մտածեցի
բանամ նայիմ ո՞վ է ըսի

դուռը բանալուս պէս
կէս-կէսը* մտաւ ներս

սկիզբը չի ճանչցայ իրեն
դիմակին ետեւէն

-տունիդ արջեւէն կ'անցնէի
-բարեւ մը տամ ըսի

-օրերէ իվեր
-ձայնդ չեր ելլեր

-անցնիմ նայիմ տեսնեմ
-բանի՞ մը պէտք ունիս խնդրեմ

երբ որ բանի մը պէտքը ունենամ
քեզի անպայման լուր կուտամ

-յուսամ չի խանգարեցի քեզ
բարի եկեր ես կէս-կէս
եկուր անցնինք պարտէզ 

ծառին շուքին տակը նստանք
մէկս միւսին երկար լուր նայեցանք 

ոսկի վանդակի մէջ կորսուած
ծառին ճիւղին վրայ կախուած

վանդակին դուռը բաց էր արդէն
բայց մենք դուրս չէինք ուզեր ելլել

ժամանակը կախուած էր ճիւղէն
մենք խօսեցանք հինէն-նորէն

երկինքէն ինկած թռչուն է կէս-կէսը
երբ չորս պատի մէջն ես տունը

կարծես եկեր էր այցելելու
բանտարկեալ մը տեսնելու

երանի անոր որ կէս ընկեր մը ունի լաւ
քեզի կէս ճամբան չի ձգեր բնաւ

շուտով պիտը գայ ժամանակը
շարունակելու մեր երազանքը

վաչէ
10/5/20
սէն-մորիս
չի-բանտարկուիս

կէս-կէսը* իմ լաւագոյն արդիստ նկարիչ ընկերս է, իր անունը Լորան Նիսու է

իրեն անունը «կատակի» համար ես կէս-կէս դրած եմ, մայրը հայ եւ հայրը ֆրանսացի ըլլալուն համար

ԾԱՆՕԹԱՑՈՒՄ

Յարգելի Հ.Բ.Հ.-ի հետեւորդներ եւ հայրենակիցներ, սիրով կը ծանօթացնեմ ձեզ. Այս օր առաւել եւս հաճութիւն սրտի՝ Յովհաննէս Ասպետ իր գրիչի յօրինումով կու գայ ներկայացնել իր մշակած երգն ու տաղը, հայ գրասէր ընթերցողներուն ընձեռելով Կրակ ու Մոխիր-ի հատորը – հեղինակին երկար տարիներու մէջ հիւսած գրական արուեստին նոր ոստայնը:
Իսկոյն, ան հեղինակն է երեք քնարերգական գործերու: Իր անդրանիկ գործը՝ Սիրոյ Քնարը-ը 2005-ին իր ծննդավայր Պոլսոյ մէջ լոյս տեսած է, Անհետ Շաւիղներ-ը 2017-ին, եւ առաւել եւս անոնց կը հետեւի Կրակ Ու Մոխիր-ը: Իր բովանդակ գործերը այս երեք գրքոյկներուն մէջ կ՛ամփոփուին եւ անոնք մէկը միւսին բաղկացուցիչ ու լրացուցիչ հանգամանքը ունին, իրար շղթայուած են եւ անոնց ընդհանրական անուանումը կը կոչուի Սիրոյ Քնար:
Կրակ ու Մոխիր-ի գեղարուեստական յղացումի ենթահողերը, արմատները, տիրապետող ուժերը՝ տարիներու հոլովոյթին մէջ զտուած են: Անոնց մասին կրնանք ըսել որ արուեստագիտական նախասիրութիւններ են՝ որոնք ճոխացուցին իր տաղարանը սիրոյ երգերով: Իր քնարին քերթուածները՝ իմաստով խիտ ու խորհուրդով լի են, եւ հեղինակին ինքնութեան դրօշը կը կրեն:
Կրակ ու Մոխիր-ի քնարերգական գրկոյքը լոյս տեսած է 28 Փետրուար 2020-ին. Յովհաննէս Ասպետի գրիչի ստորագրութեան տակ։ Այս հաճելի առիթը՝ գրականասէր հասարակութեան գրական նորոյթ մը կ՛ընծերէ:




Ծանօթացման եւ տեղեկութեան համար դիմել իրեն՝ իր համացանցի հասցէին. jean.asadour@free.fr եւ կամ 06 30 16 75 12 հեռախօսային միջոցներով




Յովհաննէս Ասպետ