ՀԱՄԱՍՏԵՂ: ՄԱՀՈԻԱՆ ՏԵՍԻԼՆԵՐ

Պատուհանիս մէջ ցուրտ հովը դեղին 

Տերեւ մը ձգեց…
Քոյր իմ, մօտեցիր,

Տե՛ս, ո*վ է կ՚անցնի մօտի անտառէն:

— Մօտի անտառէն ուռերու վրայ 
Հովին պէս արագ դագաղ մը կ՚անցնի…

— Վերջալոյսը լուռ կը հատնի հիմա…
Ո՞վ է կը հատնի վերջալոյսին հետ…

— Հո՛ն դաշտերուն մէջ , վերջալոյսին հետ 
Կը հոգեվարի ծեր ձի մը կարմիր…

— Ա՛լ արեւ չ՚կայ , ալ մութ– է հիմա …

Այդ ի՞նչ ստուեր էր դողալով անցաւ…

Գորշ մութին մէջէն, տանիքներէն վեր,

Ագռաւներու սեւ երամ մը անցաւ …

— Ճրագիս լռյսր  շարժիլ ըսկըսաւ…

Հեռո՜ւն ի՞նչ բոց է, կը փըլի կարծես…

—Հո՛ն ծովուն  վրայ , հորիզոնին մօտ

Նաւ մը հրդեհուած կ՚րնկղմի ահա …

— Ճրագիս յոյսը ալ կը պապակի…

Այդ ի՞նչ աղմուկ է հեռուէն կուգայ …

— Լեռներէն ասդին ճերմակ գառներու

Հօտը զարհուրած,

Քաղցէն  կը  մայէ  ու աստղերան  տակ 

Քարեր կը  կրծէ…

Ճրագիս ձէթը հատնիլ սկսաւ …

Ա՜հ   քոյր, հեռացիր ,  փակէ դռները.

Լուո  փողոցներէն,   մութին մէջ  մահուան  ճիւաղը կ՚անցնի…։


Փիւնիկ, թիւ 25, 1920

Համաստեղ։ Ախ, հուր է, հուր է սիրտս

Ախ, հուր է, հուր է սիրտս
Չգիտեմ ուր է սիրտս
Ետեւէն սարերուն ինկայ,
Ձէն տուի, լուռ է սիրտս։

Սարերուն մէջ պար կու գայ,
Հովերուն մէջ վար կու գայ,
Կը թափէ դուռս ու կ՛անցնի,
Դուրս կ՛ելլեմ, մէկը չկայ։

Ախ, խորթ է, խորթ է սիրտս,
Հով առած յորդ է սիրտս,
Վախնամ թէ կախարդը չար,
Բռնէ ու մորթէ սիրտս։


My Heart is Suffused with Fire

My heart is suffused with fire,
I don't know where it is,
I searched for it in the hills,
I called out, but my heart was still.

It is a dance to mountain airs,
A wing on the pulse of the wind,
A rap on my door that quickly ends;
I go out and no one's there.

My heart is stranger to me,
Full on the wind and far apart;
I am afraid that the evil witch
Will seize and devour my heart.

(translator unknown)

Hamasdegh (1895-1966). This text was amongst several poems by this author whose work inspired composer Alan Hovhaness. The Flute Player of the Armenian Mountains, op. 239, was written in 1945. There are two known recordings: Ara Berberian, bass, accompanied by the composer; this LP was released in 1972. A later recording with Mr. Berberian and Şahan Arzruni,  piano, was released in 1985.

Համաստեղ: Յոյսն Անստոյգ Գալիքին

Մեծցայ, մեծցայ որբի պէս, ձեռքիս տեղ սիրտս բացի.

Սիրտս ամենուն բաշխեցի ու նորէն որբ մնացի:

Հաւատացի ամենուն սիրով, ժպիտով մը անհուն:

Նորէն մինակ մնացի, նորէն մինակս լացի:

Ներսը ծնծղայ, ներսը պար, ներսը միշտ երգ ու կիթառ,

Չմօտեցայ դռներուն, լուռ հիացայ ու անցայ:

Լռութեան մէջ մութ ու խոր մտիկ ըրի միալար

Անձրևին, որ անդադար մարմինիս մէջ կը տեղար:

Մտիկ ըրի յուշերուս մահուան տխուր քայլերգին,

Ուր դագաղի մը ետև, որպէս թեթև լոյսի թև,

Յոյսն էր մոլար, որ կուլար, ձեռքին բռնած լար – քնար:

Յոյսը վաղուան արևին, յոյսն անստոյգ գալիքին:

                                                           

ՀԱՄԱՍՏԵՂ։ ՀԱՅՈՒ ՈԳԻՆ

Նուէր Սրբուհի Համաստեղին

Մի հարցնէք ի՞նչ է, ո՞ւր է,
Ո՞ւրկէ կուգայ Հայու ոգին:
Ինչպէս արևն է հուրհրան,
Ինչպէս կանանչն է դաշտերուն,
Ա՜յ ճիշդ այդպէս, ամէն տեղ է
Հայու ոգին:

Մեր հովերուն, մեր լեռներուն
Մեր դաշտերուն հոսող առւի
Կանչին հետն է
Հայու ոգին:

Մեր դաշտերու հովը որ կայ, մեղեդի՛ է.
Մեր ձայնաւոր աղբիւրները, ըսես՝ սաղմոս ու շարական:
Երդիքներէն, բուրրվառ ու վառ թոնիրներէն
Ջերմ աղօթքի ու խունկի պէս դէպի երկինք՝
Կապոյտ ծուխն է
Հայու ոգին:

Մի հարցնէք, ուրկէ՞ կուգայ, կամ ո՞ր ճամբով:
Եկած է ան՝ Հայկէն կարշնեղ, կապարճն ուսին,
Գեղապատշաճ:
Եկած է ան՝ թըլոր Դաւթի թուր կէծէկէն,
Մեր հեթանո՛ս նախնիներէն,
Բագիններու բոց կրակէն եկած է մեզ,
Հայու ոգին:

Ան եկած է կռւի ճակատ մեր դաշտերէն:
Բիւր նիզակներ, նետ ու վահան երկաթակուռ. ևև
Սաղաւարտեայ այր ու ձիեր, գրոհ, արի՛ւն:
Էդ արիւնի, ու արցունքի ճամբաներէն եկած է մեզ
Հայու ոգին:

Ան եկած է Աւարայրի մեր յաղթական պարտութենէն,
Շէն Անիի հազար ու մի գմբէթներէն,
Ու հազար մի զանգակներու ղօղանջներէն:
Մեր հողերուն նետւած բեղուն
Սերմերուն պէս ապրող սիրտն է
Հայու ոգին:

Ան մեզ կու գայ մեր վանքերու քարո՛ւտ ճամբով,
Ժամ-վարժարան բանուկ ճամբով:
Մեր պապերու ոսկորրներէն, գերեզմանի տխուր ճամբով:
Արևին հետ ան վար կ'իջնէ, մեր արտերուն, մեր սրտերուն,
Ու վեհափառ Արարատի անե՛լ, անյայտ ճամբով կու գայ
Հայու ոգին:

Հայու ոգին կա՛նչն է սիրոյ աղջիկներուն և թէ տղոց.
Պապկէ՛ պսակ, պակկէ՛ նարօտ հարսնիքներուն:
Ե՛րգն է ուրախ, տափ ու ծնծղայ, արծա՛թ ծիծաղ,
Աղջիկներու պա՛ր հեզանազ:
Հայ մայրերու գութ ու բարի, ու միւռոնով լեցուն սրուակ
Աչքերէ՛ն է որ կը կաթի
Հայու ոգին:

Մեր պապերու հնադարեան դպրութիւնն է ու հին լեզուն:
Ձմեռ բուքին, Նարեկացու վանքի խուցի ճրա՛գն է ան:
Մագաղաթէ հին, հին մատեան տաղարանի
Ու Մեսրոպի գերեզմանին ու երազին
Այբենդիմն է
Հայու ոգին:

Մեր լեզուն է արևավառ որ թէ՛ մարմին, թէ՛ հոգի է.
Կը բաշխւի որպէս նշխարհ, որպէս հաղորդ ու նկանակ:
Կը բաշխւի որպէս մարմին, որպէս գինի,
Գինի ու մաս՝
Հայու ոգին:

Այդ ոգին է որ կը գաղթէ, կ'ելլէ ճամբայ
Մեր երկնքէն ու մեր հողէն, ու կը գտնէ
Ուր Հա՛յ մը կայ ու անոր հետ զրոյց կ'ընէ:
Ան կը ժպտի, ան կը տխրի, ու անոր հետ արցո՛ւնք կուլայ:
Ու կը հսկէ որ ոչ մէկ Հայ չըլլա՛յ շեղի էն լոյս ճամբէն:
Մեր հոգիի էն լո՛յս ճամբէն, որ մեր հողին
Ու երկնքին մեզ կը տանի
Հայու ոգին:

Ինչ ալ ըսենք, բայց դեռ քիչ է,
Ի՞նչն է իրաւ հայու ոգին:
Եթէ նայիք ձեր հոգւոյն մէջ,
Պիտի գտնէք մեր պապերէն բազմութին մը.
Պիտի գտնէք սաղաւարտեայ բանակ մը հին.
Պիտի գտնէք իմաստութիւնն ու ճրագը մեր վանքերուն:

Ձեր հոգւոյն մէջ պիտի գտնէք
Ձեր լեռներուն ու ժայռերուն մէջ թաքնւած,
Արձագանգի պէս թաքնւած,
Հայու ոգին: