Հովհաննես Թումանյան։ Անուշ (ՆԱԽԵՐԳԱՆՔ)

(Համբարձման գիշերը)

   Բազմած լուսնի նուրբ շողերին,

Հովի թևին՝ թըռչելով՝

Փերիները սարի գըլխին

Հավաքվեցին գիշերով։

— Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի

Չըքնաղագեղ ոգիներ,

Եկե՜ք, ջահել սիրահարի

Սերը ողբանք վաղամեռ։

   Օխտն աղբյուրից ջուր է առել

Կույս սափորով, լուռ ու մունջ,

Օխտը ծաղկից ծաղիկ քաղել,

Կապել սիրո ծաղկեփունջ։

   Ջուրն ու ծաղիկ աստղունք դըրել,

Խընդիրք արել աստղերին,

Փափագ սըրտով խընդիրք արել՝

Բարի ժըպտան իր սերին...

   Ափսո՜ս, Անո՜ւշ, սարի ծաղիկ,

Ափսո՜ս իգիթ քու յարին.

Ափսո՜ս բոյիդ թելիկ-մելիկ,

Ափսո՜ս էդ ծով աչքերին...։

  Ու նըրանց հետ՝ ցող-արցունքով

Լըցված սըրտերն ու աչեր՝

Սարի ծաղկունք տըխուր սյուքով

Հառաչեցին էն գիշեր։

— Վուշ-վո՜ւշ, Անո՜ւշ, վուշ-վո՜ւշ, քուրի՜կ,

Վո՜ւշ քու սերին, քու յարին...

Վուշ-վո՜ւշ, Սարո՜, վուշ-վո՜ւշ, իգի՜թ,

Վո՜ւշ քու սիրած սարերին...

— Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի

Չըքնաղագեղ ոգիներ...

Ու փերիներն էսպես տըխուր

Երգում էին ողջ գիշեր։

  Կանչում էին հըրաշալի

Հընչյուններով դյութական,

Ու հենց շողաց ցոլքն արևի՝

Անտես, անհետ չըքացան։

  Խոր սուզվեցին ակն աղբյուրի,

Մըտան կաղնին հաստաբուն,

Ու լեռնային վըտակների

Ալիքները պաղպաջուն։

Poèmes: "Anouche", prélude (1892-1902)      

Prélude

(La nuit de l’Ascension)

Posées sous les tendres rayons de la lune,

Voletant sur les ailes du vent,

Les fées, au sommet de la montagne,

De nuit se sont rassemblées.

" Venez, sœurs, des fières montagnes

Esprits charmants ;

Venez, de la jeune amoureuse

Pleurons l’amour si tôt éteint.

Elle a puisé l’eau de sept sources

Avec une cruche vierge, en silence ;

Elle a cueilli une fleur de sept fleures,

Elle a entrelacé un bouquet d’amour.

Sur l’eau et les fleurs, elle a interrogé les étoiles,

Elle a adressé ses prières aux étoiles,

D’un cœur ardent, elle a imploré les étoiles

De sourire, bienveillantes, à son amoureux…

Hélas, Anouche, fleur de montagne !

Hélas, pour ton vaillant aimé,

Hélas, pour ta taille toute fine,

Hélas, pour tes yeux comme la mer… "

Et avec elles, les coeurs et les yeux

remplis d’une rosée de larmes,

Les fleurs de la montagne, avec un triste frisson,

Soupirèrent cette nuit-là.

" Vouch-vouch, Anouche, vouch-vouch, ma sœur !

Vouch pour ton amour, vouch pour ton aimé !

Vouch-vouch, Saro, vouch-vouch, ô vaillant !

Vouch pour tes montagnes bien aimées ! 

Venez, sœurs, des fières montagnes

Esprits charmants… ".

Et les fées, ainsi, tristement,

Chantaient toute la nuit.

Elles chantaient avec de merveilleux

Accents magiques,

Et, dès que le rayon du soleil brilla,

Elles disparurent invisibles, sans traces.

Elles plongèrent dans la source profonde,

Elles entrèrent dans le tronc du gros chêne

Et dans les vagues étincelantes

Des ruisseaux des montagnes.

Հովհաննես Թումանյան 1869 - 1923

Traduction inédite. – Edition: Hovhannes Toumanian, Ëntir erker [Hovhannes Toumanian, Œuvres choisies] / Levon Akhverdian, Erevan : Editions "Ecrivains soviétiques", 1978. – [Pp. 166-167].

Traduction parue dans J.-C. POLET (éd.), Patrimoine littéraire. Auteurs européens du premier XXe siècle, vol. I: De la drôle de paix à la drôle de guerre (1923-1939), Bruxelles : De Boeck Université, 2002 [2003], p. 44-54 (notice sur H. Toumanian avec choix de textes et une traduction inédite par V. Calzolari).

Յովհաննէս Ասպետ Ասատուրեան: ԼՈՒՍՆՈՏ ԵՐԵԿՈՆ

Պայծառ լուսնոտ երեկոյեան,
Սեւերած ծովին վրայ դողահար,
Նաւակը՝ մեր հովուերգութեան,
Անրջա՜յին հեշտութեամբ կը ծփար:

Մինչ նա սիրոյ քնարը ձեռքերին,
Յար կը վառեր բոցն անմար,
Քա՜նի փափուկ իրիկուան մէջ հեշտին,
Սիրաջերմ փայփայանք մը կար ...

1973

This volume has appeared in "Սիրոյ Քնար" by Յովհաննէս Ասպետ Ասատուրեան [Jean Assadour], Published in Istanbul, 2006.

Կոմիտաս։ Գարուն

Հալուն-հալուն,

Սարին, ձորին խոսելեն,

Երես-երես,

Քարեն, հողեն հոսելեն՝

Գարուն իջավ մխալով,
Առուն իջավ ծխալով։

Բաղիկ տեսա՝

Լուսին-ցողին՝

Լողիկ-լողիկ արբելեն՝

Կանաչ տափերին։

Առուն փեսա՝

Հողի գոգին՝

Դողիկ-դողիկ տարփելեն՝

Ծաղիկն ափերին։

Հալուն-հալուն,

Ծառի, ծաղկի հոտերով,

Երեր-երեր,

Ծովի ցամքի մոտերով՝

Առուն ուռավ՝ վերացավ,
Բուրվառ գարուն հեռացավ։

Alan Whitehorn: Shipping Protocols

Despite much and costly delay already,
some say we should not set sail at this time.
It might risk a nearby sinking ship, with it valued cargo.
It might create more jeopardy.
Should we, in turn, reset for a different course in this hazardous channel?
Or should we advise our comrades to finally abandon their listing ship?
After all, it has been adrift for most of this past year.
That vessel is obviously no longer under control and seems less and less buoyant.
Perhaps it is time, before it is too late,
to clear the damaged ship from the channel.
It is urgent that others proceed in these important waters.
We all might be better off to try another simpler and more seaworthy vessel.
The shoals and currents are dangerous enough,
without facing the additional risks of drifting wreckage.
Please advise the Port Authority as to the final decision.
Safe voyage, dear friends.
Safe voyage.

Live from the Bowery Poetry Club: Nancy Agabian

Gartal and the Armenian Poetry Project are proud to release this audio clip recorded live at the Bowery Poetry Club in New York City on April 2, 2010. Click to hear Nancy Agabian’s reading of her poem Why I Suspect New York.

      1.     My first city is Boston.  A four year old squiggling at Fenway Park, I got a free tiny t-shirt, a red sock on my chest over the skin of my heart: allegiance beyond reason though I do not care for baseball.
2.     I lived in Los Angeles for nine years and I liked it.  It was a kind place to become a young artist; it gave me forward rushing in the car at night with the radio on: a communal privacy, creative down time.  New York artists do not understand this.
3.     I am critical of capitalism especially the kind that makes it perfectly reasonable that all the shrinks leave in August.
4.     The people who consider themselves New Yorkers and love the city are in the minority.  There are far more people who live here and hate it. But no one ever thinks about
a.  all the immigrants making money to send home but long for their culture
b. all the creative misfits whose day jobs don't give them time to make art
c. all the mothers staying home who imagine their children swallowed up by the

World Trade Center Bound E train the automated lady announced, as if it still exists.  She says world like whorl, emphasis between the O and the R, a verbal thumbprint.
The subway is the place I go to the most, other than my home or my job.
All this time I have been bound for a place that no longer exists, narrated by nothing. 
Living in the negative space, where history has already been lived, we are complicit in a name that we don't want to die, to save a place that hurt us.

There is excitement in suspicion, a pain in not knowing the truth.  
I will always belong and not belong, as everyone.  

ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ: ԳԻՆՈՎ ԳԻՇԵՐ

Օդին մէջ խունկ կայ, օդին մէջ համբոյր,

Օդին մէջ գգուանք, օդին մէջ գաղջ բոյր.

Բի՜ւր, բիւր դիցանոյշ կարծես շշնջեր

Ջորսդիս, այս գիշեր օդին մէջ ինչե՜ր…։

Ցայգին մէջ թրթռում մը կայ անդադրում,

Սիրոյ պէս հըզօր, սիրոյ պէս տրտում,

Հազար աստղ կարծես մէկ-երկու պաչեր

Վերեւս, այս գիշեր երկնքին մէջ ինչե՜ր…։

Լիճն արծաթ փրփրով վե՜ր կը սլանայ,

Ամէն ալեակէ մէկ-մէկ սիրենա

Ինձ կախարդ հրաւէր կարծես շշնջեր .-

Այս գիշեր լճիս ծոցին մէջ ինչե՜ր…։

Ա՜խ, տաք սիրտ մ՛ըլլար, երկու թաց աչեր,

Գլուխըս սիրոյ կուրծքին վրայ հանգչէր.

Թեւերս իր մերթ թեւին վրայ խաչէր…

Այս գիշեր գինո՜վ սրտիս մէջ ինչե՜ր…։

ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ, ԵՐԿԵՐ, 1986, Antelias, page 303 

ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ: ՆՈՒԷՐ ԱՄԱՆՈՐԻ

Քեզ տալ կ՛ուզէի բերքը պարտէզիս

Անփուշ վարդեր ու միամիտ նարկիս…

Այդ խելօք բաները կը տանջեն զիս։

Քեզ տալ կ՛ուզէի այն մորթն անօգուտ,

Որ կ՛այրի պզտիկ կրակով անգութ…

Պատռէիր՝ եթէ հաճոյ էր հոգուդ։

Քեզ տալ կ՛ուզէի ինչ որ լայնօրէն

Տուիր ինձ՝ փուշէ պսակ անօրէն,

Աչեր որ կ՛այրին, ցայգեր որ կ՛այրեն…։

Քեզ տալ աշխարհիս ղեկը մոգական,

Հո՛ւր կ՛անձրեւէիր հու ուր մարդեր կան…

Բայց մեզմով տանջանքը քա՜ղցր է այնքան։

Ու ի՞նչ տալ՝ բոցէս կայծ մը հրակէզ.

Այրէիր դուն ալ իմ մութ կըրակէս,

Ու հասկնայիր որ կը սիրեմ քեզ…։

Էրֆուրտ, 1 Յունուար 1910

ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ, ԵՐԿԵՐ, 1986, Antelias, Page 257

ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ: ՔՆԱՑԻՐ…

Դուրսը մարմանդն իջավ,

Հեռվեն լիճը հանգեցավ,

Հալած անուրջ մը չէ՞ անծիր…

Բարձերուն մեջ, ահ, քնացի՜ր։

Ձյունը կիջնե տենդահոլով…

Իմ ճերնակ սերս ալ դողդղալով

Թարթեւանես վա՜ր մտացիր

Կմաղվի՜ վրադ, ո՜հ, քնացի՜ր։

Երգ մը չէ՞, որ կուլա հեռուն…

Լուռ օրհներգի մը վանկերուն

Նըման իմ սերըս անձանձիր

Կմաղվի՜ վրադ, ո՜հ, քնացի՜ր։

Մահը շրջեր քունիդ մեջեն։

- Հե՜գ մեռելները կանրջե՞ն։

Դագաղդ ըլլամ ես սեւածիր,

Ու դուն այսպես մեջն քնացիր…

1909, 15 մարտի

ԱՆՏԻՊ ԵՋԵՐ «Նաիրի» 1995, Էջ 14

ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ: Ա՜Յ ԱՉՔԵՐ

Աչքեր, ա՜յ աչքեր, հոգեծով աչքեր.

Աչքեր որ կերգեք, աչքեր, որ կուլաք.

Լույսե ծաղիկներ, մշտածոր վերքեր,

Աչքեր, որ կապրիք, աչքեր, որ մեռաք…

Խավարի լիճեր, կապույտի աչքեր։

Աչքեր միամի՜տ, ժպտու՜ն, օրորո՜ւն.

Ճամբաներու եզրն ի վար մոռցըված

Անկո՜խ դաշտերու ծաղիկներ սիրուն…

Զով այգիներուն պես անստվե՜ր, անլա՜ց,

Միամիտ աչքեր, ժպտուն, օրորուն։

Աչքեր, ա՜խ, բոցի մեղքեր տենդագին,

Հույս-հայրատ աչքեր, կիրքի պատարագ՝

Այրող, մխացող մեհյաններ Մեղքին,

Աչքեր, որ կայրիք, կթունեք, կեռաք.

Այսահա՜ր աչքեր, բոցե՜ղ, տխրագին։

Լճացա՜ծ աչքեր, ահավո՜ր, տրտում,

Հողին այնքան մոտ, անբարբառ, անբան,

Աշնան հովերեն տարվող անդադրում

Տերեւի պես, որ գիտե իր ճամբան…

Լճացա՜ծ աչքեր, անձրեւոտ, տրտո՜ւմ։

Ու դուք երազո՜ւն, խնկոտ, տրտմունակ

Գաղջ գիշերներու նըման հեշտաբույր

Սիրահա՜ր աչքեր, որ անտես, մենա՜կ,

Մութ կածաններեն կերթաք ի համբույր…

Սիրահար աչքեր, խնկոտ, տրտմունակ։

Դո՛ւք, բոլոր աչքեր, հրդեհներ անշեջ.

Աչքեր, որ կապրիք, աչքեր, որ մեռաք,

Եկեք մութ հոգվույս անդունդներուն մեջ

Կաթիլ բարեկամ արտասուք մը տաք,

Դուք բոլոր աչքեր, լույսի վիհեր գե՜ջ։

Աչքե՜ր, որ կապրիք, աչքեր, որ մեռաք։

ԱՆՏԻՊ ԵՋԵՐ «Նաիրի» 1995, Էջ 11

Readings from Armenian Authors Deported From Constantinople on April 24, 1915

The Zohrab Center, together with Columbia University Armenian Club, the Armenian Students Association and the Armenian Network invite you to a unique evening in St. Vartan Armenian Cathedral, New York, NY, on Thursday, April 22 at 7 pm -- geared towards better understanding the meaning of the events of April 24, 1915. 

New York City artists and authors will read selections from the works of Armenian authors of Istanbul who were rounded up and taken away to be killed on April 24. 

Readings will feature pieces from those Armenian authors who were murdered after their deportation and those who miraculously survived. 

Thursday, April 22, 2010, 7:00pm - 10:00pm
St. Vartan Cathedral
630 Second Avenue
New York, NY 10016, USA

ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ: ՄԵՆԵՐԳ

Որովհետեւ ինձ խոսեցան

Մեռնող վարդերն։ Օ՜հ, ահավոր

Աչքեր լացին իրենց աղվոր

Դեղնած թերթե՜րը ցիրուցան։

Ու լեռներեն հեւիհեւ վար

Վազող հովերը շոգերուն,

Ինձ պատմեցին բարձունքներուն

Խո՜ւլ վետվետումը հոգեվար։

Երկնից կամարը դիտեցի

Անհո՜ւն պարապն էր Անէին.

Գիսավորները կերթային

Արցունքներու նըման լացի։

Ու բարեկամ, ու անհամար

Մահեր՝ կմախք գարշապարով

Հոգվույս վըրա պար դառնալով՝

Կերգեին ինձ. «Մեռիր, հիմա՜ր…»։

ԱՆՏԻՊ ԵՋԵՐ «Նաիրի» 1995, Էջ 9

ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ: ԱՍՊԵՏԻՆ ԵՐԳԸ

Ճերմակ ձին է թամբեր, տեսէք, 
Ոսկի թամբին վրայ կանգնած սէգ 
Լռին կþերթայ ասպետն, ըսէք, 
Ասպետը սէգ դէպ ո՞ւր կþերթայ։  


Կը խրոխտայ վէս ձին՝ կոյսի պէս. 
Արշալոյս է, ծաղկի հանդէս, 
Հազար թռչներ կþերգեն անտես, 
Ասպետն, ըսէք, դէպ ո՞ւր կþերթայ։  


Հետեւորդներն ո՞ւր են աղուոր, 
Ռազմի՞ կþերթայ ան ահաւոր. 
Ոչ, իր սրտէն վիրաւոր, 
Ասպետն, ըսէք, դէպ ո՞ւր կþերթայ։  


Ահա հասաւ ժայռին գագաթ, 
Դէմքը ծածկեց ձեռքով երկաթ, 
Խոյացաւ վար ձին խանդակաթ, 
Ասպետը սէգ՝ մահուան կ՛երթայ...:

Live from the Bowery Poetry Club: Armine Iknadossian (2)

Gartal and the Armenian Poetry Project are proud to release this audio clip recorded live at the Bowery Poetry Club in New York City on April 2, 2010. Click to hear Armine Iknadossian’s  reading of her poem Pennies from Heaven.

There is no time for apologies,

not time for diapers, not bloated deadbeats

like pennies shining pretty in the sun.

One penny, two, three penny, none

for you. Not for nest eggs,

not years of one-bedroom savings

for dogs in the doghouse, a dirty

doghouse where too many dogs lie.

No this is no time for sleeping dogs

to lie nor to lay down with dogs, not to wake

with fleas. This is the time to send them out back,

shoot or be bitten, put them out of this misery. C'mon

let's make a killing! A penny for a thought, yours, theirs,

secret Suisse bank accounts, Cayman Island sunstrokes.

A penny in the hand. A penny in the fist. Pennies

over eyelids. Pennies to death. Death pennies.

Dead president's (made of) pennies.

This is the time to give back the jar of pennies,

coins colored dried blood, color of collapse,

an amber Lincoln sea fit to drown.

Grab fistfuls, stuff pockets, fill up your purses.

Swallow them whole. One penny, two penny,

three. One for you and two for me.

One for tombstones in Virginia, one

for silence, two for mass hysteria.

There is no time to love the sinner, not to hate the sin,

not to let boys be boys, and boys, not to turn another cheek

while one penny is held over a flame

then carried to the skin: In God We Trust,

In We God Trust, In Trust We God. No time to trust, only time

to let meek inherit coffers, steal back what's stolen,

face the thief in the middle of your living room.

This is no time to settle, not for the smallest slice of pie,

not to divvy up leftovers and not to go home empty-handed,

not to give, not til it hurts, not till you're bleeding pennies.

One penny, two penny, three penny, more.

One for you, and two for me, one for you again. Don't apologize,

take it, don't stay silent for the dogs. Take it, don't love

the sinner, take it, run, like hell take it, laugh,

take it, it hurts, take it all the way to the bank,

take it all the way to heaven.

Կոմիտաս [Գարուն–թերթիկն]

Գարուն–թերթիկն ընկել էր ծալուկ՝
       Խոտերի մեջ դալուկ.
— Աշուն–ցողիկ իջել էր վրան՝
       Հողմերի հետ երան…

Keith Garebian: DIKRANAGERD

When he talked of Dikranagerd

my father’s eyes vanished

into a town sometimes Turkish,

sometimes Russian,

history as swift as a flood,

roots swept away

with crops and trees, fields

dissolving, everything muddied.

The only permanence—Ararat,

In white caps neither growing

nor breaking, awaiting

some angel to deliver

the landscape:

the stone-faced churches,

rocky fields,

oxen pressed each to each for heat

like dark ophans in pictures.

Perhaps I would have died with history,

grandparents and aunts, a whole tribe

uprooted from metallic ground,

hard as the heels of assassins,

or the bones left by ravenous dogs

too weak to chew them.

My father always sipped his tea noisily,

teeth braced the way he flinched

from memories, no sugar cube

to sweeten his loss,

slowly re-tasting his life

In slurps, a far-away look in his eyes

once gold in Dikranagerd

* Dikranagerd won first prize in a Canadian competition