ՓԱՆՈՍ ՃԵՐԱՆԵԱՆ։ Անն Մարիին

Կար ժամանակ
բառերը
վարդակարմիր շուրթերուդ վրայ
գարնան ծաղիկներու նման
խօսուն էին.

Սիրելիս,
երբ այլեւս չես ձայներ,
սեւ սաթի գոյն աչքերդ
չեն հանդիպիր աչքերուս,
դուն ինձմէ ներս եղանակներ կը
փոխես...

աշուն կ՛ըլլայ
շուքերու հետ կ՛երթեւեկեմ
լռութեանդ ընտելանալու.

Մինչեւ անգամ
կը լսեմ
թիթեռի հրաժեշտի խօսքը
հեռացող արեգակին։

ՓԱՆՈՍ ՃԵՐԱՆԵԱՆ
2016
«Հորիզոն Գրական»

Paylag Khatchadourian (1906-1991): Farewell Aleppo

Քաղաք մըն ես դուն արաբական,

Ծննդավայր իմ պատուական.

Աչքս բացի քեզի տեսայ,

Գիտցայ թէ ա´լ քաղաք չկայ։

Իմ հայրենիք երկրորդական,

Ժողովրդովդ սիրական.

Եղար հայուն բարի պաշտպան

Տուիր մեզի հաց ապաստան։

Ապրեցանք մենք միշտ միասին

Որպէս եղբայր հայն արապին.

Գործեցինք մենք միշտ միասին,

Որպէս անկեղծ Սուրիայի։

Մօտ է օրը մեր բաժանման,

Իմ մանկութեան լոյսի խորան.

Պիտի յիշենք քեզ տեւական,

Իմ մանկութեան յոյսի խորան։

Էջմիածնայ կոչնակը հնչեց,

Զաւակները իր քովը կանչեց.

Կը բաժնուիմ քեզմէ սիրով

Հալէպ քաղաք մնաս բարով։

You are an Arab city,
My honorable birthplace.
My eyes opened and I saw you, I knew there was no other city.
My second fatherland,
With your Syrian people.
You became the good protector to the Armenian You gave us bread and shelter.
We have lived always together, As brothers Armenian to Arab. We have worked always together, As a Syria without guile.
The day of our separation is near,
O altar of the light of my childhood. We shall ever remember you,
O altar of the hope of my childhood.
Etchmiadzin’s* carillon rang out, Calling her children to her.

I am parting from you with love, City of Aleppo, farewell.

* Etchmiadzin is reference to the famed cathedral located in the historic Armenian city of Vagharshapat 

Notes

Armenians have chanted in Aleppo's Forty Martyrs Armenian Apostolic Church (Armenian: Surb Karhasnits) since it was constructed in 1429. An ancient rest stop along the Christian pilgrimage route from Western Armenia to Jerusalem, Aleppo hosted hostels, churches, and a small but well- anchored Armenian community. During Ottoman rule, Aleppo was a stable, religiously tolerant city located along the Silk Road. Aleppo was home to diverse ethno-religious communities and international merchants who prospered in its famous covered market known for its silk, wool, carpets, and other artisanal wares.
Aleppo’s Armenian population swelled in the late 16th and early 17th centuries, prompted by failed crops in the eastern Ottoman provinces, greater economic opportunities abroad, and the catastrophic destruction of the Armenian trading city of Julfa by Safavid Shah Abbas during a war with the Ottomans. To service the expanding Christian community, Muslim and Christian donors supported the renovation of the Byzantine-era district that would become Aleppo’s Christian quarter, Judayda, where the Forty Martyrs Church is located. At the turn of the 17th century—referred to as the “Armenian Golden Age”-- Armenians held extraordinary political and economic power in the city. A donation by Khoja Sanos of Julfa, a prosperous merchant and head of the Aleppo customs house, financed the first major renovation of Forty Martyrs Church in 1616.
Situated next to Forty Martyrs is the Armenian church of the Holy Mother of God (Surb Astuatsatsin), which was converted into the Zarehian Museum in 1991. Historians believe the church was originally built as a prayer hall during the 12th century Crusades. The space was formally renovated into a church in 1455 with a donation by Khoja Maqsud, another wealthy Armenian merchant from Julfa. The Forty Martyrs Church, which today shares a common courtyard with the Zarehian Museum, is located across the street from the Armenian prelacy, which serves as the central institution for Syria’s Armenian community. Along the same alley in Judayda are churches representing the Maronite Catholic, Greek Orthodox, and Syriac Catholic Christians of Aleppo.
Aleppo's Armenian population was in decline even as the Hamidye Massacres (1894-1896) brought more Armenians from the eastern provinces of the Ottoman Empire seeking refuge. Later, during the Armenian Genocide (1915), the Ottoman government began deporting the Greek population and subsequently launched a campaign of genocide against the Armenian inhabitants in the eastern provinces. Hundreds of thousands of Armenians were deported to Aleppo before being pushed to the killing fields east in Der Zor. The Ottoman ethnic cleansing campaign expanded to include other Christian groups, including 275,000 Syriac Christians who perished, in an event remembered as the “Sayfo (“the sword”).”

A total of 1.5 million Armenians were killed during the genocide, an event that the Turkish government continues to deny. The ethnic cleansing of Anatolian Christian populations occurred in provinces where they numbered upward of 25-30% of the population, thereby Islamicizing the emerging Turkish state. By the 1920s, 100,000 Armenian refugees, along with surviving Assyrians, settled in Syria, most of them in Aleppo. Building new lives in post-war Aleppo, refugee camps evolved into vibrant Armenian neighborhoods and reinvigorated Syria’s Armenian population.
Syria's current civil war has endangered all of its Christian communities and made large parts of the city uninhabitable and unsafe for all Aleppans, regardless of creed. Before the war, Syria’s Armenian population was approximately 50,000; within three years, the population was roughly halved. In October 2012, St. Kevork church, a structure that dates back to 1937, was burned in the Armenian neighborhood of Nor Kyugh (Maydan). 2015 was ushered with the bombing of St. Rita Armenian Catholic Cathedral in Tillel, just a hundred feet from the Armenian Prelacy in Judayda. What remains of Aleppo's historic Armenian community is likely to be a shadow of its pre-war size when the war subsides.
The dialect of Western Armenian—spoken by the Armenians of Aleppo—has been designated an endangered language by UNESCO, and is expected to go extinct in the next 100 years. These chants are the sounds of the disappearing Armenian community in Syria, making this pre-war recording even more valuable as it documents the songs of a vanishing culture.
Info about the Album Name
The Forty Martyrs Church is named after 40 Roman soldiers who converted to Christianity only to be punished by Roman authorities in 320 A.D. According to legend, he authorities forced the soldiers to strip naked and stand in a freezing lake overnight. The next morning, the soldiers— barely alive after enduring the bitter cold— were burned alive. Early Christians memorialized these soldiers for their bravery in the face of persecution, making it an especially apt metaphor for the current violence in Syria.
By Elyse Semerdjian, Associate Professor of Middle East History, Whitman College 

Keith Garebian: THE WALLS OF DIYARBEKIR

Old walls, volcanic rock.

A shape of containment, 

relics and small lives

cloistered in silence. 

Rock by black rock, they lived in this place

which closed them in. Old walls infested

with snakes, scorpions, and elegies

of spider webs.

Always hard 

not to have a safe place,

to feel cut off

because your spire, Sourp Giragos,

stands taller than a minaret. 

A foreign people, these ancestors

for one who is not hemiserim.¹

But they have something to tell me

even when their stories are evasive

because they can’t name all

that was destroyed of their race.

Stonework of penetrable dreams

at any view.

Stone, metal, and spirit

locked in spirals

diminishing together.

On this side of silence

there are no smiles.

Yet we must dream above 

the fallen bell-tower,

the eight-sided clock

with bell cast in Istanbul.

Dream of poems in these walls

where one sad person talked to another,

songs surging out of souls

singing to the moon

after slow sunsets.

1 A person of this place

This poem was recently shortlisted for the GritLit Poetry Contest run by the Hamilton Arts Council in Canada. It will be included in Mr. Garebian's next poetry collection, currently entitled Armenian Elegies.

Ծատուր Պէրպէրեան։ Ուղեգիծ

Պիտի խօսիմ, կարդամ եւ գրեմ։ Բայց մայրենի լեզուովս։֊

Պիտի աշխատիմ, երգեմ եւ ստեղծագործեմ։ Բայց քաղաքակրթութեան համար:

Պիտի հաւատամ, յուսամ եւ երազեմ։ Բայց միշտ տոկալով:

Պիտի հերկեմ, սերմանեմ եւ տափնեմ։ Բայց միշտ հսկելով որ ծլին ու ծաղկին։

Փոխան ջուրի , այս բոլորին ալ սրտէս ու հոգիէս բան մը պիտի տամ։

Եթէ յաջողիմ ուղիս վերջացնել այս ձեւով, այդ պիտի ըլլայ ինծի աղուոր երազի մը իրականացումը ։ Նաեւ ընծայ մը Հայոց աշխարհի մշակոյթի տաճարին։ որուն կ՛երկրպագեմ ջերմօրէն։

Փարիզ, 1930

Գիրք մը - հեղինակ մը՝ Ծատուր Պէրպէրեան (1901-1995)

Սիրելի ընթերցողներ՝ 

Բացիկներ արձագանգներ գրքէն կը ներկայացնենք այս բանաստեղծութիւնը։

ԵՐԲ ԵՍ ՄԵՌՆԻՄ…

Երբ որ մեռնիմ օր մը ես, առէք տարէք հայ թաղին

Գերեզմանոցն ու անձայն, զիս յանձնեցէք մայր հողին։

Զի ան սուրբ է, անեղծ է, ու արիւնն իմ աղի պէս

Պիտի պահէ ծոցին մէջ, ընդելուզէ վերջնապէս:

Դագաղս երբ յամրօրէն իջնէ փոսը ցրտաշունչ,

Մէյ մէկ ափ հող ցանեցէք ու հեռացէք անտրտունջ:

Ոչ կենսագիր, ոչ աղօթք, ոչ ալ յուզում, այլ միայն

Վարդ մը դրէք շիրիմիս, որ ժպտի ինձ լռելեայն։

Զի ես երբեք չեմ տեսած ոչ մէկ ժպիտ կամ խօսքեր

Որ ջանային սփոփել ցաւերս լուռ, կարեվէր։

Բայց հակառակ բարութեանս, սուր սլաքներ ստացայ։

Սլաքներ սուր, կեռ, որոնք՝ խոցեցին զիս անխնայ։

Ես չեմ ուզէր որ ատոնք մօտենան հողաթումբիս,

Ու շպարուած բառերով հեղ մը եւս խոցեն զիս։

Թող ձգեն զիս որ բաժնեմ ցաւերը մեր սուրբերուն,

Որոնք ինկան ձեռընկապ, Ապրիլեան սեւ օրերուն։

Փարիզ, 1986

Բացիկներ Արձագանգներ

Տպագրիչ :

Imprimerie Poréba - Paris

 1990

Marina Manoukian: Untitled

I.

It’s easy not to think about when you’re not thinking about it. But once the door cracks open and you snap awake to someone coming in at five in the morning, it’s hard not to indulge. Poems don’t write themselves as you get fucked. Though it’d be nice to be able to write and fuck. Who knows where the mind could wander to with such distractions? Imagine the words lettered right before those electric shocks come. Writing’s just like fucking. When it’s good you’re at once trying to escape and pull it into you ineffably. It’s overwhelming and exhausting and you want to beg it to stop but each pulse leaves one craving harder and deeper. A subtle balance between letting yourself be ravaged and giving it everything—bursts of energy coming and going. The need for a cigarette afterwards. I was once told that was cheesy by a nonsmoker. And of course, when you’re not thinking about it, it’s easy not to think about.

II.

The question of “are you satisfied”

Why does satisfaction imply a cessation of what brought one to that state? If you’re satisfied with life are you done? Of course you’re satisfied. That’s why you immediately want more.

One fuck, one paragraph. You gasp and brace yourself for what’s to come, and you’re satisfied with the results. But runaway blank space on the page teases just as much as a naked body having done its job. You want more. Who wouldn’t?

Marina Manoukian is a twenty-something person milling in New York City, splitting her time between reading and writing and reading and reading. She graduated from Sarah Lawrence College and after four years of concentrating on concentrations, she now works in a bookstore. Recent works may be found at Empty Mirror, Down In The Dirt, and Gingko. Look for more of her works at https://www.marinamanoukian.wordpress.com/
  

This poem has appeared in Rat's Ass, an online journal. 

Յովհաննէս Ասպետ։ՁԻՒՆԱՊԱՏՈՒՄ

Գիշերին մէջ ձիւնը իջեր է,
Համատարած դաշտաստանին վրան,
Ձիւնեղէն պատկերներ գծեր է,
Օ՜, սպիտակ առաւօտը ձմրան:

Ո՜հ, պատուհանս ալ ծածկեր է,
Իր ձիւնեղէն զարդարանքներով,
Եւ ինչ գեղեցկութեամբ հմայեր է,
Իմ պարտէզը ձիւնէ ծաղիկներով:

Կապոյտ երկինքին վրայ մեղմամաց
Արեւը՝ ոսկէ շողեր կ՛արձակէ,
Ու ոգեւորում մը աննախընթաց,
Ձիւնապատ սրտէս ներս կը խուժէ:

Օ՜, սպիտակ առաւօտը ձմրան,
Կը ծածկէ ահըն մռայլ հոգսերուս,
Ու իր հետ կը բերէ տօնական
Խայտանքն ոսկէյոյս տենչանքներուս:

                                                                                                

Reading in New York City

#ZICPoetry

Պօղոս Սնապեանի յիշատակի երեկոյ - Evening dedicated to the memory of Boghos Snabian - Toronto

Shamiram Sevag: LE DERNIER MOT

Et quand je partirai

Pour le dernier voyage

Quel mot je noterai

Sur ma dernière page ?

Quel mot je choisirai

Le plus fou ? Le plus sage ?

Est-ce que j'exploserai

Rugissant de rage

Ou bien je me plierai

A ce fatal passage ...

Je me dénuderai

Dans un ultime message

Ou je me masquerai

D'un savant maquillage

Mille pensées surgiraient

Toute une foule de visages

Peut-être j'emporterai

L'inconnu de passage.

Le destin choisirait

L'instant et le rivage

Qui marquera l'arrêt

De tous les bavardages.

Est-ce sans peur, sans regrets

Ou cruel arrachage ?

Est-ce que je serai prêt

Ou surpris en sauvage ?

Mes pensées, mes secrets

Seront-ils du voyage ?

Ou mon silence serait

A jamais sans partage ...

Partirai-je en secret

Ou bien selon l'usage

Seul Dieu me guiderait

Pour mon plus beau voyage

Et je m'effacerai

Dans l'océan de nuages

Sans peur, sans regrets

Sans laisser de message ...

" J'ai vécu " suffisait

Point final sur ma page.

Shamiram Sevag: LES DERACINES

Nous les déracinés,

arrachés de nos terres

des siècles el des années,

refusons de nous taire.

Nous les déracinés,

implantés dans le Monde

partout où nous sommes nés,

nos racines sont profondes

Nos racines arrachées

à nouveau s'enracinent

sans jamais se détacher

de nos vraies origines.

Des siècles et des années

nous qui savons souffrir,

bien que déracinés,

refusons de mourir.

Shamiram Sevag, the daughter of Roupen Sevag, was born in 1914 and lives in France. In 1995, she published a volume in memory of her father entitled Message à mon père: Rouben Sevag. 

Տիգրան Գաբոյեան։ Յարութ Կոստանդեանին…

Ֆրանսահայ իսկական բանաստեղծ մը

Յարութ Կոստանդեանին…
                    Բանաստեղծութեամբ…


Հեռուն մշուշի մէջ լեռ մը։ Լերան վրայ մարդ մը,
Ուսերուն գլուխ մը։ Գանկոսկրին մէջ հազար հարցեր։
Զինք չեմ նշմարեր, լոկ կ՛ուրուագծեմ։
Կողքս փոքրիկ մը գնդակ կը խաղար։
Մօտս դեռեւս հարիւրաւոր հարցեր, որոնց գերի գլուխ մը։ Գլխին յենուած մարմին մը։ Մարմնին մէջ հսկայ լեռ մը, որ շրջապատուած է մշուշամաշկով, որը լոկ կ՛ուրուագծուի ուրիշներու կողմէն։
Կողքս փոքրիկ մը կու մար։ Գնդակը չկար։
Լեռները ինչքան մինակ են… մինակ

10.99 Հալէպ

Յակոբ Նալպանտ։ [Որոտը ռումբերու, ահազանգն անապահովութեան]

Որոտը ռումբերու, ահազանգն անապահովութեան
Կրծեց ու յօշոտեց
Երեւակայութեանս հորիզոնը:
Ես վերածուեցայ
Ամուլ եւ steril
Ճեփ- ճերմակ թղթի առաջ
Մարտնչող
Բայց պարտուող բանաստեղծի,
Ինչպէս արեան սպիտակ հոսքերուն դիմաց
Անզօր անյոյս մաքառող
leukemia-ով տառապող մարդու։

Կարօ Յ Արսլանեան։ Փալմիրայի Զենոբիային

Կ՛անցնիմ արագ, այնքան արագ, ուր չկայ դարձ դէպի քեզ,
Կ՛երթամ դէպի երազները, ուր չկաս դուն ոչ ալ ես,
Կ՛երթամ մինակ ես գրկելու Աստուծոյ սէրը սրբակէզ.
Կ՛երթամ յոյսով, նոր հաւատքով վերաբորբոք նոր կեանքով։

Կը հաւատամ, որ նոր գործով պիտի ծաղկին նոր կեանքեր
Ու հաստատուն հպումներով վերստեղծեմ քեզ կրկին,
Անուշ հոգուդ թռիչքներուն դառնալ երկինք մը կապոյտ.
Քու հետ զարթնիլ ամէն օր, թէկուզ քու հետ մթագնել։

Թոյլ տո՛ւր, անհաս ճամբաներս հանգչին ներքեւն ծունկերուդ
Իմ կիսաւարտ հատորս ամբողջացնեմ քեզի հետ,
Թոյլ տո՛ւր, վերջին անգամ ես վանեմ կասկածը սրտէս,
Քու ժպիտով սկրտուած վերադառնամ կրկին քեզ։


Կարօ Յ Արսլանեան, Փալմիրա 6/2/2004
Լոյս տեսած է ԵՐԹ Սուրիահայ Տարեգիրքին մէջ, Հալէպ 2005

Ծովիկ Կարապետեան։ ՈՐԲԱՑԱԾ ՑԱՒ

Պարապ սարապ, աննպատակ կը թափառէր Արմէնը անծանօթ, խորթ, անհարազատ փողոցի մը մէջ:

Տարբեր բնութիւն, այդքան ուրիշ որ քամին չէր փսփսար ականջին, թռչունները նոյնիսկ օտար վարդապետութիւն կը քարոզէին կարծես:

Արմէնը չէր ուզեր վերադառնալ արցունքի խոնաւ հոտով սենեակը, որ ունէր չորս վրան յարձակող պատեր, առաւել հինգերորդ պատը, որ իր եւ իր մէջ՝ որբացած ցաւերուն պատն էր:

Շարունակեց քալել. մոխրագոյն ճամբաները կամաց-կամաց կը սահէին ոտքին տակէն. յանկարծ տարածուեցաւ էութեան մէջ քթին եկած մեղրածաղիկի բուրմունքը, յափշտակելով զինք տարաւ ծիածանի գոյներու ճանապարհէն:

Քայլերը արագացան, ծանօթ, շատ ծանօթ էր այս թաղը, նեղ ու երկար:

Աջին նստած էր դերձակ Անդրանիկը, իր խանութին առջեւ, աչքին սեւ ակնոց, ձեռքը ասեղ ու թել, ձախին վարպետ Վարդանը նարտի կը խաղար Սերոբին հետ, ու մէկ կողմէն կ’ըմպէին սուրճերնին: Արմէնին ոտքերը աւելի արագացան… քիթին կու գար Պարղուտին համեղ կարկանդակներուն հոտը:

Արմէնը Հոգետունէն անցնելով հասաւ հօրենական բակը:

Աչքերը խոշոր-խոշոր կը փայլէին, ձեռքերը քրտնած, իսկ սիրտը կարծես ցատկելով դուրս գար ու մագլցէր մեծ հօրը ցանած թութի ծառին վրայ:

Արեգակի նման յայտնուեցաւ բամպակէ, կլոր դէմքով, խնձորիկ այտերով, մխիթարական ժպիտով՝ մայրը… մէջքին կապած գոգնոցով ու ձեռքերուն վրայ՝ խմորի մնացորդներ:

Հոս թռչունները հայերէն կ’երգէին:

Արմէն անմիջապէս գոցեց աչքերը, պահելու համար դրախտային վայրկեանները յաւիտեան. երբ բացաւ զանոնք… ցնդած էին կախարդական աստղերը:

Կրկին մոխրագոյն էին ճամբաները ու ինք հասած էր իր հինգ պատնոց, արեւուն տակ նեխած սենեակը. հետը բերած էր մօրը պատրաստած նարինջի պաղ օշարակը։

«Հայրէնիք», 10 յունուար 2016

Շնորհաւոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ

Շնորհաւոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ

Merry Christmas and Happy New Year

Joyeux Noël et Bonne Année

Լօլա Գունտաքճեան/Lola Koundakjian
ArmenianPoetryProject[at]gmail[dom]com

Գեղամ Սարեան։ [Կը պո­կեմ ես այ­սօ­րուայ քո թեր­թի­կը, օ­րա­ցոյց]

Կը պո­կեմ ես այ­սօ­րուայ քո թեր­թի­կը, օ­րա­ցոյց,
Խին­դա­շա­ղախ թա­խի­ծով, հա­ճոյ­քով կը պո­կեմ ես,
Ինչ­պէս աշ­նան մէկ տե­րեւ ու վար­դի թու­փը ինչ­պէս
Կը պո­կեմ ես այ­սօ­րուայ քո թեր­թի­կը, օ­րա­ցոյց։
Ես կը տես­նեմ ա­նոր մէջ ժա­մե­րու վազ­քը վսեմ,
Մա­հա­ցում­ներ կը տես­նեմ ու ծնունդ­նե­րը բա­զում,
Ես կ՚օրհ­նեմ ա­նոնց մէջ գա­լիք մեր կեան­քը լու­սէ,
Այն­քան վստահ, այն­քան ջինջ, ինչ­պէս վճիտ ե­րա­զի մէջ։

Michael E. Stone: Winter in Armenia

The land has put on winter.
The poplars are naked.
Rounded mountain tops
snow white,
peek above
black ploughed fields
on rolling hills.

Scattered obsidian glints
catch the low western sun,
sparkle like Christmas lights,
on and off, on and off,
as the road winds.

The spirit of mist
descends
far off.


Michael E. Stone