Quote for the month of December 2024

Սէրը գոյութեան հանճարն է միակ
Սիրոյ հակառակն ամենեւին էլ
Չսիրելը չէ,
        մահն է պարզապէս ...
Սիրահարները
        անմահութիւնն են վերանորոգում :

Ալիսիա Կիրակոսեան (13 July 1936 – 22 May 2014) 

Վեհանոյշ Թեքեան: Նոր տարիին

Տարին հինցաւ գնաց, օրերու կաղութիւնն ալ գնա՞ց։
Տառապեալներու, զրկեալներու, զոհերու կողքին
Ամբողջ աշխարհը ցնծութեան տօն ունի այսօր։

Աշխարհի վիճակը վիճակ չէ՜,
Նոր Տարին այս բաները չգիտեր
սորվելու ժամանակ ալ պիտի չունենայ,
սկիզբը աղուոր աղուոր պիտի ժպտի
բոլորին՝ բարիին չարին, աջին ձախին։
Յետոյ օր նոր՝ խնդիր նոր
ձեռքով-ոտքով մէջը պիտի իյնայ.
Որքա՜ն սուտ ու սով, խաբկանք ու արհաւիրք պիտի տեսնէ
Տխրութիւնը զսպած «հասիր Աստուած» պիտի կանչէ։

Նոր Տարին լուր իսկ չունի որ հին պիտի դառնայ
իր նախկինին բախտին պիտի արժանանայ։
Սակայն հիմա լուսազգեստ յոյսով, նարօտի խորհուրդով
զարդարուած կուգայ,
Կ՚ենթադրէ թէ աշխարհը կրնայ իրար անցնիլ բայց
Ինքը ժամանակի տէ՛րն է, ուրեմն Բարին պիտի յաղթէ.
Յայտնի է՝ չգիտեր ինչերէ՜ անցանք այս տարի։
Մէկ ձեռքին դալար դափնի միւսին՝ սուր առած կու գայ։

Սխալ համոզումներ ունի
կը կարծէ թէ մարդ արարածը ինքնակործան չէ.
Ի՜նչ ալ ըլլայ պատճառը՝ հակառակ է պատերազմի,
կը քաջալերէ երկխօսութիւնը
հանդուրժողութիւն թող ըլլայ, խաղաղութիւն թող ըլլայ
անոնք որ հազարաւոր նահատակներ կը ստեղծեն
թող անո՛նք ըլլան շան սատակ։
Բոլոր ժողովուրդները հաւասար իրաւունք թող ունենան
Զաւթողը կաշառողը ետ իր տեղը քաշուի, սմքի, անշարժանայ։

Չէ, այս անգամ Նոր Տարիի՛ն համար քուէարկելու ենք,
Մեր մթնոլորտը պղտոր է մութ է
«Գիտե՜մ, Արցախի համար պիտի մղկտաք
Եկած օրս իսկ ձեզի հետ հոնգուր-հոնգուր պիտի լամ
Հայը իր աշխարհէն այլեւս դուրս պիտի չելլէ։»

Նոր տարին ՄԱԿին ականջը պիտի քաշէ։

Անօթի երեխայ պիտի չմնայ
Երեխաներ պէտք չէ ենթարկուին չարաշահման
Սէքս թրաֆիքինկ-ով զբաղողները՝ շիտակ կառափնարան
Թող մեղմացնէ վիշտը անոր որ անձնասպան պիտի ըլլայ
ըսէ թէ ժամանակը կը բուժէ զինք,
Բոլոր շուար հոգիներուն մեծաքանակ յոյս
եւ քանի մը շոքոլա սէր բաժնէ,
Հիւանդներուն ցաւերը հաւաքէ թափէ
Պարապ դրամապանակ չձգէ։
Այլեւս անտեսուած ծերունի պիտի չմնայ
Կին անարգողին քիթէն-բերնէն պիտի գայ
Անարդարին մայրը պիտի լացընէ։

Նոր Տարուան խոստումները շատ են. անակնկալները՝ աւելի։
Այս պահուս աշխարհի մէջ ինչե՜ր գլխիվար կը դառնան.
Պէտք է գիտնանք սակայն
Նոր Տարիին առաքելութիւնը ուրախացնել է պահ մը միայն,
Անկէ ետք ամէն մարդ իր տունը կարգի պէտք է դնէ։
Եթէ անդուլ պայքարինք՝ արդարութիւնը պիտի հաստատենք
Հայոց պատմութեան դասագիրքերը մէկ գիշերուան մէջ
Ճշմարտութեան պատմուճանով պիտի յայտնուին,
Հայերէն լեզուն անխառն գինիի նման
իր որակը, համն ու բոյրը պիտի պահպանէ։
Հայաստանը օտարներ պիտի չղեկավարեն
յայտնի ու անյայտ ցպիկներով։
Ինչո՞ւ Զանզիպարի մէջ խռովութիւն չկայ –
որովհետեւ հոն հայեր չկան։

Պէտք է տքնինք բարելաւելու, կանաչապատելու աշխարհը։
Այս պահուս աշխարհի մէջ ինչեր գլխիվար կը դառնան
քաղաք քաղաքի վրայ կը քանդուի
Որովհետեւ ամէն ղեկավար, նախագահ, վարչապետ,
Բռնատէր, խելագար
կը կարծէ թէ ի՛նքը իրաւունք ունի
Իրե՛նք են հոգեկան հիւանդները.
Երկիրներ կը կործանեն,
հազարաւոր տարիներու պատմութիւն կր քարկոծեն
Կ՚ահաբեկեն, մարդ կը սպաննեն հազար-հազար
գեղեցիկը բեկոր-բեկոր կ՚ընեն
իրենց ոյժը ցոյց պիտի տան
Բանակ ունին, տռոն-մռոն, լէգիոններու վոհմակներ։
Մէյ մը քաղաքացիներուն հարցուցէք, ո՛չ թէ դուք,
այլ՝ անոնք են զոհերը,
Անոնց զաւակներն են կռուողները
Անո՛նք է որ Տո լաճ տնաւեր կը դառնան։

Արկածը, փլուզումը, պայթիւնը որ կը պատահի հանքերու մէջ
թող աշխարհի բոլոր զինամթերքներու, զինաշինութիւններու ,
ռումբի պահեստանոցներու երաշխիքը ոչնչացնէ։

Թող շո՜ւնչ մը քաշենք։ Մակը դռները փակելու է։
Մակին ծակերը մեծ են։
Այլեւս պետական մեծամեծներ թող մնան անգործ։

Բայց այսպիսով չաւարտիր մեր կարծր կեանքը
գերեվարող փորձանքները.
Բնութեա՛ն աղետները կան –
Մէկէն ի մէկ կը զայրանան, կը ճաթին, կը պայթին,
երկինքէն կը թափին, երկրի խորքերէն դուրս կը ցատկեն,
կը ցամքին, կը յորդին, կ՚որոտան, կ՚որոճան։

Բայց իմաստուն ենք մենք,
Մէկ կեանք է, մէկ ճամբայ, այստեղէն պիտի քալե՛նք,
Մենք կը շարունակենք ընտանիք կազմել,
Մեր մանուկներու տարեդարձները տօնել,
առանց կործանարար ոգիներու շուքին։
Մենք կը շարունակենք Նոր Տարի տօնել։
Հին յոյսերը բերել՝ նորի՛ն փակցնել,
Կեանքը լուսաւորել, լոյսը յաւերժացնել։

Նոր Տարի՛, գաւազանի պէտք չունինք մենք,
Մենք շատ բարի, օգտակար էինք,
Մենք տուն-տեղ կը պահենք, կարօտեալին կը հասնինք,
Քաղաքներ, երկիրներ կը զարգացնենք,
Գիտութեան եւ արուեստի գաղտնագիրեր կը նուաճենք
խորապէս տխրիլ եւ անսահման սիրել գիտենք։
Պարելով, հապճեպով լոյսի ջահերո՜վ եկուր, Նոր Տարի։

Չեմ գիտեր մե՞նք քեզի խոստացանք, թէ դո՛ւն մեզի.
Ամէն պարագայի մեր փափաքները լուրջի առ
Կաղանդ Մաման ալ հետդ բեր, էլֆերդ ալ ալ հետդ բեր,
Մեր հայկական ճաշերը ամէնուդ համար են.
Քեզի ուզածիդ չափ
Ուզածի՜դ չափ անուշապուր,
Լեղի ապուր չունինք մենք։
Եւ մի՛ երթար։
Մի երթար մի՛ հեռանար, բան մը կայուն թող մնայ
Լա՜ւ բան մը թող դեռ մնայ մեր աշխարհին մէջ։

Բերէք շամփայնի բաժակները
Բան մը թող համով ըլլայ
Մեր պատմուելիք-չպատմուելիք
Անհետելու ատակ
մարդկութեան մէջ։

Բերէք Աստուածաշունչը
Բան մը թող հոգեւոր հոգեծին հոգելոյս մնայ
Թող միմիայն Բարի Հոգին գերիշխէ մեր աշխարհին մէջ։

Նոր Տարի՛, շուտով պիտի հասկնաս
թէ ինչու սահմռկած ենք այս գառագեղին մէջ
Այս խօսքերը ականջիդ օղ մի ըներ, ականջդ կը ծակծկեն։
Բայց մեր արիւն-քրտինքով կերտած կեանքը
այս տարուան իւրաքանչիւր օրը
Բարի գալուստ ըլլալու համար, Նոր Տարի՛
Աւետիսի ղօղանջներով խաղաղեցուր
ալիք-ալիք երգով լեցուր, ծրագրուած մահը կեցուր,
Որ դուրս ելլեն արհաւիրքէն ու վերստին օրհնանք ապրին
Մեր հնամեայ, մեր նորօրեայ հոգիները տրտմաթախծող։

Դեկտեմբեր 31, 2023

Jen Siraganian: The Sand of the Syrian Desert Apologizes to the Armenians after the Genocide

It was heat we embraced, not
your deportation, better known
as extermination. Still we held
no gentleness in our grit.

How many feet caressed us. 

We all parched for something here.

When a mother staggered, 

what could we do but shift 

grain from grain when she fell 

into golden indentation?

What did we know of people 

dispersing into air?

Each year, we sink and sink, 

but look at our gifts — 

millions of your femurs and clavicles 

rising hot to the surface.

Published in Portland Review, FALL 2024 issue

Jen Siraganian is an Armenian-American writer and former Poet Laureate of Los Gatos, California. Author of “Fracture,” she was co-winner of the New Ohio Review Poetry Prize, was nominated for a Pushcart Prize, and is a Lucas Artist Fellow. Her poetry has appeared in AGNI, Barrow Street, Best New Poets, Cortland Review, and Prairie Schooner. Website: jensiraganian.com

Jen Siraganian: Waiting

Standing on the Jerusalem sidewalk // my father,
raised and expelled in this city // neither Arab,
nor Jew // suggests we alternate // the last taxi
we took to dinner had yellow plates, a Jewish cab
// upon our return, we hail a taxi with green
plates, an Arab driver // the sky darkens plum //
we should be prepared to be stopped // it's our
last night // baklava's phyllo clings sweetly to
teeth // my father and the driver flutter back and
forth in Arabic // our car approaches a cluster of
lights // slows at the checkpoint // other cars
waved ahead // giddy with speed, they pass // we
are directed into a parking lot // men in
cardigans smoke, avoid eye contact with soldiers
// inside a trailer, benches and more benches //
women in headscarves, children // a black sign -
No photos allowed // my father asks how long //
the driver put up his hands // we wait, no empty
seats // sunset unnoticed, no one leaves //
cigarettes glow hot with each inhale


Published in Portland Review, FALL 2024 issue




Jen Siraganian is an Armenian-American writer and former Poet Laureate of Los Gatos, California. Author of “Fracture,” she was co-winner of the New Ohio Review Poetry Prize, was nominated for a Pushcart Prize, and is a Lucas Artist Fellow. Her poetry has appeared in AGNI, Barrow Street, Best New Poets, Cortland Review, and Prairie Schooner. Website: jensiraganian.com

Մուշեղ Իշխան։ Յիշեցէք զիս

Պիտի բախեմ, պիտի բախեմ այս գիշեր,

Երազներու դուռը փակ,

Որ պահ մը գէթ ձեր խիղճերուն հեշտասէր

Խորունկ քունէն արթննաք։

Չէ՞ք Ճանչնար զիս, ես այն մանչուկն եմ սիրուն,

Որ յոգնասպառ, կիսամերկ,

Անապատին մէջ Տէր Զօրի մտաւ քուն,

Եւ չարթնցաւ ալ երբէք։

Մի՛ սարսափիք կմախակերպ իմ տեսքէս,

Հող չեմ մտած ես բնաւ,

Կը շրջէի դիակներուն մէջ ա՛յսպէս,

Միշտ անօթի ու ծարաւ...

Սովի փուքէն փորս դարձած էր արդէն

Ուռած թմբուկ եւ կաշի

Եւ սրունքներս ալ մերկացած մսանէն՝

Մէյ-մէկ ցպիկ նուագի ...

Օրեր անվերջ կարօտ պատառ մը հացի, 

Տեսայ արիւն, տեսայ մահ, 

Քոսոտ այծի պէս միայն խոտ ծամեցի, 

Խոտն ալ յետոյ չգտայ։

Ծեծը՝ ոչինչ, կը բուժուի վէրքը սուրին

Ոչինչ է վախն իսկ մահուան.

Սարսափելին՝ երբ սովատանջ կը մարին,

Փոքրիկ տղաք ինձ նման։

Ոչ զարդ կ՛ուզեմ եւ ոչ տաքուկ բրդեղէն,

Կմախքներ միշտ մերկ կ՛ըլլան.

Բայց երբ առնէք տաք հացիկներ դուք փուռէն՝

Յիշեցէ՜ք զիս անպայման․․․։

Պիտի բախեմ, պիտի բախեմ շարունակ

Մարդոց դռները բոլոր,

Որ ունենայ ամէն մանչուկ, ամէն աղջնակ,

Կտոր մը հաց ամէն օր։

1964 Օգոստոս

ՄՈՒՇԵՂ ԻՇԽԱՆ

(1913-1990)

Զահրատ: ՓՈԽԱՐԷՆ

Տայի ինչ որ ուզէիր
խա՞նդ ուզէիր ա՛ռ ըսէի—ծովու չափ—
Խանդաղատա՞նք—պարուրէի քեզ անսահման գորովով —
Լո՞յս ուզէիր—ոտքիդ տակ արեգակներ շարէի —
Խաղաղութիւն թէ ցանկայիր—երկինքէն հազար ու մէկ 

ծիածանով անցքիդ համար կերտէի։

Տայի ինչ որ ուզէիր
Ինչ որ կրնաս դեռ ուզել։

Յո՞յս ուզէիր—երա՞զ—պատրա՞նք—ինքս լեցուն եմ այնքան,
Որ ոչ թէ քեզ այլ տիեզերք մը յորդելու կը բաւէ,
Առ ըսէի—որքան կ՛ուզես—որքան կրնաս—աւելի—

Փոխարէն
Ազատութիւն—ազատութիւնս տայիր։

ԳՐԱԿԱՆ ՄՐՑՈՅԹ ՀՈՐԻԶՈՆ ԳՐԱԿԱՆԻ 40-ԱՄԵԱԿԻՆ ԱՌԹԻՒ

Հորիզոն գրականի 40-ամեակին առթիւ խմբագրական կազմը կը
հաստատէ տարեկան գրական մրցոյթ մը, որուն կրնան մասնակցիլ
15-ը բոլորած պատանիներէն մինչեւ 40-ը բոլորած երիտասարդները՝
տարիքային հետեւեալ բաժանումներով.
Ա. խումբ՝ 15 – 20 տարեկաններ
Բ. խումբ՝ 21 – 40 տարեկաններ
Նկատի պիտի առնուին գրական հետեւեալ սեռերը.
Ա. Արձակ — պատմուածք (առաւելագոյնը 2 500 բառ)
Բ. Բանաստեղծութիւն — ազատ կամ չափածոյ
(առաւելագոյնը 40 տող)
Գ. Գծանկարաշար — bande dessinée — comics
(առաւելագոյնը 40 նկար)

Լեզուն պէտք է ըլլայ հայերէն (արեւմտահայերէն կամ արեւելա-
հայերէն), իսկ գրութիւնները պէտք է ըլլան անտիպ։

Պիտի յատկացուին պարգեւներ իւրաքանչիւր տարիքի ու գրական
սեռի լաւագոյն գործին։ Իսկ դարձեալ իւրաքանչիւրէն լաւագոյն երեքը
պիտի հրատարակուին Հորիզոն գրականի յատուկ թիւով մը։
Մրցոյթին ներկայացուած գրութիւնները պէտք է խմբագրութեան
հասած ըլլան մինչեւ 2025-ի փետրուարի վերջը, թղթատարով կամ
ելեկտրոնային նամակով, կողքի սիւնակով տրուած հասցէներուն։


ՀՈՐԻԶՈՆ ԳՐԱԿԱՆ
թղթատարով՝
HORIZON SUPPLÉMENT LITTÉRAIRE
3401, Olivar-Asselin, Montréal
Québec, Canada H4J 1L5

կամ ելեկտրոնային նամակով՝
horizonkragan@gmail.com հասցէներուն

ԱԼԻՍԻԱ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ: անվերնագիր

Թէկուզ յիշողութիւնս ցնդի,
արիւնս յիշելու է պատմութիւնը ցեղիս ,
ուր մահերը հին յարութիւն են առնում
նոյնիսկ ժպիտներում:

Անհնարին է սրբել երգերի ընկղմած նոթան ,
թռիչքների ժանգոտած շղթան,
եւ ամէն ծածանուող դրօշակի վրայ
ծակերն անթիւ բարբարոս թնդանօթի:

Դառն յիշողութեամբ թրջուած
հօրս աչքերի մէջ ցոլանում են
նուաստացումի ճամբաներով
աքսորի քարաւաններն անվերջ:

Ու գնում եմ նրա հետ
դէպի կոտրուած մանկութիւն լսելու համար
անմեղութեան լացը խոր :

Եւ արեանս գնդիկների վրայ
դրոշմուած ցաւն այս ժառանգուելու է
սերնդից սերունդ ։
Իսկ եթէ մի օր ցնդեն գոյութեան
յիշողութիւնները բոլոր
ու միայն ումիայն մնայ

հայ մի կաթիլ արիւն
նա կրկնելու է – գիտեմ – թաքուն մի ձայնով

« Դեռ յիշում եմ ես
յիշում եմ...յիշում»:

 ԱԼԻՍԻԱ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ              (1936-2014)

ԱԼԻՍԻԱ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ: ՄԱՇՏՈՑ

Արթնացի՛ր երազ
ոտքի՛ ել
        լուռ թանգարանից
եւ շնչի՜ ր
        պատգամը տառերիդ :

Արարողութիւնը յստակ է ։
Նա հրամանն է
չպեղուած երկինքների
ուր Մաշտոցը
ձեռքը երկարած
        մեզ է յանձնում մի նոր լեզու։


Գրերը նոյնն են.
նրանց կեանքն է տարբեր :
Մագաղաթը նոյնն է.
կշիռն է փոխուել :

Ու մենք
– սերունդն ապագայի -
մարդկութեան մի տրոփ հազիւ
ծնունդ ենք առնում
մի ամպից աստուածային
ողջունելու համար
        մարգարէն
եւ դիպչելու համար
        ձեռքն այն
որ մեզ երկարելով գրեց
հնամեայ
բայց նորածին երազներով
                              կնքուած
պատգամը տառերի ։

Diana Der-Hovanessian: Seven Warnings in Search of an Armenian Feminist (for Erica Jong)

Beware the man who closes his eyes when he kisses. 

        He's kissing someone else. 

Beware the man who over-praises your cooking. 

        He's going to invite over his friends. 

Beware the man who praises his own gourmet cooking. 

        You can never please him. 

Beware the man whose closets have more clothes than yours. 

        He's interested only in his own body. 

Beware the man who tells you how to cook. 

        He will move in his family from Beirut. 

Beware the man who doesn't like your poetry but.. . 

        He'll ask you to write his reports. 

Beware the man who spends hours buying shoes. 

        He's going to walk all over you. 

Originally published in Ararat, Spring 1993, then in THE SECOND QUESTION, The Sheep Meadow Press, 2007