Հենրիկ Էդոյան: ՕԳՈՍՏՈՍ

ԱՐԵՎԸ սրբում է ուսերս հոգնությունից –

ես այստեղ մնալ չեմ կարող, որովհետև

ամառն ասում է – «Հավաքիր իրերդ,

գնանք այստեղից, արդեն ուշանում ենք»:

Սա իմ ժամանակն է,

իսկական ժամանակը –

կատարելու այն, ինչ պետք է կատարվեր,

եվ ասելու այն ինչ պետք է ասվեր:

Խոսքի ժամանակը,

փրկության ժամանակը,

բարձրացումը սիրո հզոր թևերի –

ապրելու ժամանակը,

եւ վերջապես կատարյալ

իմ կյանքի ժամանակը,

պսակի մեջ Կույսի համաստեղության:

AUGUST

The sun wipes away tiredness from my shoulders

I can't stay here, because

summer is saying - “Pack your things,

let's go from here, we're already late.”

This is my time,

the real time -

to do that which must have been done,

and say that which must have been said.

The time of the word,

the time of salvation,

the raising of love's mighty arms-

the time to live,

and finally the perfect time

of my life,

in the nuptials of the Virgo Constellation.

Henrik Edoyan

translated by Hasmig Kurdian

ՎԵՀԱՆՈՅՇ ԹԵՔԵԱՆ։ ԹԷՅ

Ամբողջ եղածը քախքէ եւ թէյ էր

Քախքէն կը մկրտուէր տարչին թէյին մէջ,

Ամենայն փութով՝ փափկացած մասին

Կը քսէինք կարագ, վրան՝ մեղրագոյն թուզի անուշ էր.

Աշխարհի ամենէն համով պատառն էր։

Երկար սեղան էր, երկար նստարան,

Խոհանոցը մութ էր, մէկ պատուհան միայն,

Բայց ամեն անկիւն արեւ կար ոսկի

Եւ ոսկի խօսքեր, տաք թէյէն կարօտի

Դեռ ումպ մը չառած մեր նէնէն կ՚ըսէր նայելով մեզի

«Եախըշըընը սէվսիւն նէնէսի»։

Ինչպէ՜ս քաղցրացած սէրը չյորդէր,

Գուրգուրոտ թեւերով նէնէն չգրկէր։

Հինգ-թոռնիկ ունէր,

Իսկ կեանքը համեղ քախքէ եւ թէյ էր։

Անկիւնէն աստիճան մը կ՚ուղղուէր պզտիկ սենեակ

Սենեակէն աստիճան մը տանիք կը հանէր,

Տանիքին վրայ թրթռուն կ՚ապրէին

Փարթամ որթատունկ, թրթուռ ու թռչուն։

Որթատունկէն վեր՝ կաս-կապոյտ երկինք

Որ ամեն գիշեր փաս-փայլուն արծաթ աստղերով կ՚օծուէր։

Պզտիկ սենեակը աշխարհ մր ունէր գունեղ հեքիաթի,

Երբ Պելճիքայէն Տիգրան տայտայը գար

Մեզ գիրկը առած, գիրքերը բացած կը պատմէր ինչե՜ր,

Բարին կը կռուէր Չար ոյժերուն դէմ, բայց ընդմիշտ կ՚ապրէր։

Այն ատեն կեանքը արդար էր, մինչեւ…

Այդ տո՛ւնն ալ փլաւ։ Օրօրոց, ծիծաղ,

Ձուկի աւազան, ծառերու խնճոյք,

Հաւնոց ու վանդակ. պահուըտուք, քէթէ,

Մածունով քէօֆթէ եւ սթիք պուզա։

Օր նոր՝ զեփիւռ նոր, դարաւոր թոնիր,

Գունազարդ գիրքեր, անթառամ ձայներ.

Իսկ ինչո՞ւ հիմա թզենին հսկայ՝       մինակը կու լայ։

Գիտէ՜ք ինչ եղաւ։ Պատերա՛զմ եղաւ.

Հրէշ մը ելաւ, շատերուն եւ մեր շէնշող տուները

Կլլեց մթագնեց,

Ցնծուն Փիւնիկէն մոխիրով պատեց։

Ելանք մեր վայրէն

Ամեն մէկուս հասաւ պատմութիւն տարբեր։

Հիմա նստեր եմ, նորէն քախքէ ու թէյ,

Կարագ անուշը շուկայէն բերուած.

Նստարանը կ՚երեւա՜յ, բայց արեւը չկայ,

Նէնէն բացակայ է, կարօտս՝ ներկայ,

Ծնողքս չկայ, տագնապը միշտ կայ,

Քոյր եղբայր՝ անդին, զաւակներս՝ հեռու.

Յաճախ անհաշտ եմ, երբեմն հլու։

Օր մը պակսեցա՛ւ ամեն բան կեանքէս

Միայն գիրքերս եռանդով շատցան։

Բայց պատանեկան երկար սեղանէն

Մնաց բոյրը ձայնին

Մնաց սէրը լուսածիր

Եւ անմահական համը ընտանիքի։

Եօթանասունը անց՝ պատմելու եմ հարկաւ

Երիտասարդութեան այդ սեղանը փայտէ

Թաքուն, մարմարեայ       յուշարձան դարձաւ։

Նիւ Ճըրզի

Յունիս 2021

Լոյս տեսած է Հորիզոն Գրական թերթին մէջ 

ԼՕԼԱ ԳՈՒՆՏԱՔՃԵԱՆ: ԱՂԱՒՆԻՆԵՐԸ

Դրացիներս փոխադրուեցան.

մէկը, ապա երկրորդը

կամաց-կամաց

հաւաքեց ապրանքները.

մէկ առ մէկ

պարպուեցան տուփերը

ու քաշեցուաւ դուռը։

Հիմա՝ յարկաբաժինը

պարապ է ու

կամաց-կամաց

աղաւնիները կու գան

ուր որ երաժիշտները

կ՚ապրէին։

Իրիկուան դէմ,

քով քովի նստած

ամեն պատուհաններուն սեմին՝

աղաւնիները կարծես մտիկ կ՚ընեն

ներսի ստուերները

ինչպէս ես՝

մեղեդիներուն յիշատակը։

Նիւ Եորք

Լոյս տեսաւ Օգոստոս 2021 Հորիզոն շաբաթաթերթի գրական յաւելուածին մէջ։

Lola Koundakjian: The Hiroshima Project

Click here for the audio segment only of The Hiroshima Project read by the author, Lola Koundakjian.

Hiroshima

When I returned from Japan, a young acquaintance of mine said, “You went to Hiroshima? So, you’re been exposed to radiation!” That was the meanest thing anyone had ever said to me.

Lola Koundakjian


I went to Hiroshima on December 6th, 2005.
Sixty years after the artificial sun.

I arrived amidst snow showers,
To witness a destroyed city reborn.

When I informed my mother of my plans
She asked if I was depressed.

I told my travel agent I needed
To go to beg for forgiveness.

Not that I pushed the button
You didn’t push it either
[But] our collective unconsciousness did.

*****

In an exhibit in this city*
I had seen the melted glass bottles

The fused coins and the frozen clocks.
There I saw much more,

Hollowed statues of Buddha
Images of people with burns

Their skin branded if
They wore patterned clothing

Wrist watches became microwave ovens
killing people with radiation sickness
*****

Hiroshima’s boulevards today bear witness
To the shadows of humans who left by evaporation.

Statues erected by benevolent associations
For volunteer doctors and nurses

*****

The roads leading to ground zero and the Peace Dome,
The only building still standing after the Atom bomb.

The Memorial cenotaph, the eternal flame and the Peace Bell
The museum filled with teenagers from nearby towns.

This was not an easy visit, nor should it be.
I walked to my hotel in silence.

*****

Lola Koundakjian





Postscript
The only people who should be allowed to govern countries with nuclear weapons are mothers, those who are still breast-feeding their babies.

NY Times, Wed, January 20, 2010 book review of “The Last train to Hiroshima” by Charles Pellegrino, reviewed by Dwight Garner.


*NYC

Նորա Պարութճեան։ ԼԱՒԱԳՈՅՆ ՊԱՀԸ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ

զիս մոռնալդ լաւագոյն պահն էր պատմութեան
արեւներէն կարմրած արագաստներ
մեկնումովս բացուեցան
դունուեսը երբ չկար
լսուեցան ձայներ անջրպետի
որքան հեռու նաւարկեցի
չկային մէջ անսահման
փրկութեան
ցանկութիւններ սպանուած
աստղերու պէս լուսարձակիլ սկսան
ու
միւս կողմը կատաղօրէն այգաբացուիլ սկսաւ


կատաղօրէն առասպելները մարեցան
ցեխադաշտը պարպուեցաւ եդեմէն
ցեղադաշտը մաքրուեցաւ ինքզինքէն
ու բացուեցաւ չսպասուածը
չեղածին մէջ կարծուած
արձագանգը խորքերէն
դանդաղօրէն մակերեւոյթ բարձրացաւ
ու մերկանդամ յայտնուեցաւ
վեհափառ
առեղծուածը խորհուրդին


ուրեմն այսպէս
մեռելները յար կենդանի կը մնան
իսկ կենդանին
փայլատակում երբ չունի
նողկալի
միսի կտոր մ’ն է որդնոտ
գեհեններու բանալի
բերանի խոռոչ գարշահոտ
սեռային բաց գործարան
ու սողունի փսփսուք
աղերսագին
մորթերու համանուագ


ուրեմն այսպէս
պաղատանքի հաճոյքով
կը շինուին սանդուխները
դունեւեսի վայրէջքին
ձախողութեան կտղուցքի մէջ
կը թփռտայ վերացումը
պզտիկ եսին կծկտած
որ չէ կրցած
ինքնամոռաց թռվռալ
դէպի
կատաղօրէն բացուող այգաբաց
ուրեմն այսպէս
է պատկերը այն կողմին
ուր ամէն բան հակառակէն կը դրուի


դուն զիս մոռցիր
ես այս կողմէն վայելեմ
լաւագոյն պահը կատաղօրէն այգաբացուող պատմութեան

Նորա Պարութճեան։ ԱՄԲԱՐՏԱՒԱՆ ՏԵՍԱՆՈՂ

սպառեցան բառերը
գրականութիւնը անյոյս է
ամբարտաւան տեսանողը
սովահար մարդուն փորոտիքը
իր Բաներով ծանրացուց
յագեցում խոստանալով
հիմա անոնց բեռան տակ
անշարժացած մարմինները հոգեւոր
ոչ ալ կրնան հոգեվարքի դաշտ մտնել
վերջին շունչի ի խնդիր


անբռնելի
անչափելի զօրութեան պէս ներկայացար
Տեսանո՜ղ
քեզ սիրեցինք
քեզ փնտռեցինք
արարեցինք քեզ նոյնիսկ
նոյնանալը քեզի հետ
հաշտեցուց մեզ ցեխին հետ
ուրկէ անհոգ քալեցինք
կտրուած մեր մոռախտաւոր ոտքերէն
եւ այսօր
կտրուած մեր բախտերէն
քու կացինէդ մազապուրծ
իմաստութեան վերջին հունտը կ’աղերսեմ


արդեօ՞ք
իմ լեռներէս կործանարար հատիկ մը միտք
թաւալգլոր պիտ’ արշաւէ
ցնցելու մեղկ ուղեղս
ուր հաշմանդամ արծիւները ծերացած
քեզ անէծքի են վերածած


իմ լեռներուս վերջին հունտն իմաստութեան
պիտի ներէ՞
հաշմ-հնազանդ արծիւներուս
յամառօրէն կեանքի կառչող ծերութեան

Milena Abrahamyan: To Arpi

հուլիսի 25, 2020 -

սահմանը սարի հետևից ամպեր է ուղարկում գլորվելով դեպի լիճը։ սահմանը սարի հետևում թաքցնում է արևը։ սահմանը գիշեր է առանց երևակայության, որ դանդաղ սողում է դեպի տան պատերը ու հրվում պատերին։ հրում է պատերը։ պատուհաններից կառչած։ սահմանը պատուհանը կբացեր ու ներս կնետվեր։

the border sends clouds rolling down the lake from behind the mountain. the border hides the sun behind the mountain. the border is a night without imagination, it slowly crawls toward the house and presses itself against the walls. pushes the walls. clings to the windows. the border would have opened the window and thrown itself inside.

ամպերը մթության մեջ սկսում են դողալ ու ամպրոպել։ անձրև։ լույսերն էլ տարան։

the clouds start to shiver and thunder in the dark. rain. the lights have also gone off.

սարի հետևում է՞լ լույս չկա։ իսկ որտեղ առաջինը լույսերն անջատվեցին, այստե՞ղ թե՞ սահմանի մյուս կողմում։ ո՞րտեղ առաջինը ամպերը գոռացին, ա՞յս մեր կողմում թե՞ այն նրանց կողմում։ իսկ ո՞րտեղ ավելի շատ մարդ վախեցավ։ իսկ ո՞րտեղ ավելի շատ մարդ մահավավ։ և ո՞րտեղ ավելի շատ, և ո՞րտեղ ավելի քիչ։

and behind the mountain? is there no light there, too? where did the lights turn off first? here? or on the other side of the border? where did the clouds first growl? in this our side or in that their side? and where did more people become scared? and where did more people die? and where is it more? and where is it less?

այս տարածքում կիսաքանդ տները բոլորովին տներ չեն։ նրանք մասնատված ուրվականներ են։ մեկը ուրվական մարմնի աջ կողմ է։ մեկ այլը ուրվական մարմնի ձախ կողմ։ մեկը աջի ձախը, մյուսը ձախի աջը։ իսկ որոշների աջ ու ձախ կողմերը չես ճանաչի, այնքան կամուրջի են վերածվել, այնքան ամուր են կանգնած քարե ոտնաթաթերի վրա։ շատերը ընդհամենը ոտնաթաթեր են։ ընդհամենը չէ, ամբողջությամբ մարմինը ոտնաթաթ է։ ամուր կանգնած ու պատրասր երբեք չլքելու այս տարածքը, որ մարմնի բոլոր մյուս մասերով լքել են։

the semi-destroyed houses in this place are not houses at all. they are disjointed ghosts. one is the left side of a ghost body. the other is the right side of a ghost body. one is the left of the right, the other the right of the left. yet it can be impossible to recognize the left and right sides of some of these bodies, they have transformed so much into bridges. they stand so strong on feet made of rocks. some are merely feet. not merely, their bodies are whole feet. standing strongly and ready never to leave this site, which they have left with all other parts of their bodies.

թանգիկը ձախ ոտքիս ամբողջ երկայնքով տարածվող երակներով հոսում է առատ, թույլ չի տալիս մոռանալ իր մասին։ ամռանը ավելի շատ կցավա, բայց ինչքան մեծանում եմ այնքան ավելի շատ կզգամ իր ներկայության ծանրությունը ոտքիս մեջ։ գիշերը տակը բարձ կդնեմ, որ սրտիս հետ խոսա։ իսկ սիրտս, որն ընդհամենը մարմնումս կբնակվե, ինձ չի պատականա։ նա կխոսե տատուս հետ, ով իր դուստրն է, ով ինձ իր ոտնաթաթերն է ժառանգել։

tangik flows profusely through the veins spreading all over my left leg. she doesn't let me forget about her. it hurts more in the summer, but the more I grow old, the more I feel the weight of her presence inside my leg. i put a pillow beneath her at night, so she could speak with my heart. and my heart, which merely lives inside my body, won't answer me. it speaks to my grandmother, who is her daughter, whose feet I have inherited.

ես ոչինչ չգիտեմ թանգիկի մասին բացի այն, որ նա փախել է վանից։

i know nothing about tangik except that she escaped from van.

ջուրը մոտենում է ջրին։ ասում է մի մոռացիր ու կուլ է տալիս հիշողությունը։

water approaches water. whispers "do not forget" and swallows the memory.



այստեղ գրեթե հնարավոր չէ մոտենալ լճին։ կանաչ գույնի կայունությունը պատրանք է։ ամենականաչ խոտերի տակ ջուր է ու ցեխ։ քաշում է ցած։ կուլ է տալիս ներկան կուլ տված անցյալով։ ցեխերի այն կողմում, հենց ափին նստած են մեծ սպիտակ թռչուններ և ես պիտի հասնեմ նրանց։ մոտիկից տեսնեմ, համոզվեմ նրանց մեծության ու սպիտակ գույնի մեջ։

it's almost impossible to approach the lake here. the stability of the color green is an illusion. underneath the most green grass there is only water and mud.it pulls you under. it swallows the present with a past that has been swallowed. large white birds sit on the other side of the mud, right on the shore, and i must get to them.i must see them up close, i must be assured of their largeness and of their whiteness.

շեղվում եմ չոր ճանապարհից, քարերի վրայով գնում եմ մինչև ոտքերիս տակ էլ քար չի մնում։ ջուր է հոսում։ տեղ տեղ խոտ է, բայց գիտեմ, որ ոտքս կուլ կտա կանաչը եթե սխալ քայլ անեմ։ միևնույն է գնում եմ, խրվելով ցեխերի մեջ, հույս ունենալով, որ կուլ չեն գնա տատիկիցս ժառանգած ոտնաթաթերս, փախուստըս ու տեղ հասնելու ցանկությունըս։

i deviate from the dry path, walking on rocks until i get to a part where there are no more rocks left beneath my feet. water flows. there is grass in spots, but i know that the green will swallow my feet if i take a wrong step. i go anyway, wallowing in mud, hoping that the feet i have inherited from my grandmother won't be swallowed, that my escape and my desire to get to where i am going also won't be swallowed.

ինչքան էլ չարչարվում եմ, միևնույն է սպիտակ թռչունները հեռվում են մնում, անհասանելի, անշոշափելի։

the white birds stay in the distance no matter how much i struggle. they are inapproachable, intangible.

որոշում եմ հետ դառնալ, նոր ցեխերի մեջ են ոտքերս խրվում, նույնիսկ քարերն են մնում ցեխի տակ։ երբ այլևս դեպի լիճը չեմ շրջված, դիմացս կանգնած են կիսաքանդ տները։ կիսախավարի մեջ տան ֆանտոմ պատուհաններից նայում են ուրվականները, բայց ոչ ինձ։ նրանց հայացքները ձգվում են դեպի ջուրը։ աչքերը լցված են լճի կարոտով։ նրանք էլ ճամփա չունեն դեպի ջուրը։

i decide to go back. my feet get stuck in new mud, even the rocks end up in the mud. the semi-destroyed houses stand in front of me when i am no longer facing the lake. ghosts stare at me through the phantom windows of the houses in the semi-dark. their gazes stretch toward the water. their eyes are filled with yearning for the lake. they too have no path toward the water.

Michael Stone: Six Glimpses

Entering the Arpa Valley


A faded sign “BISTRO”


Comley with thick shins and petite feet in blue shoes
She was selling white yoghurt by the road.


A poplar in a roadside meadow,
its leaves straining south to follow the wind,
Like a girl's long hair.


An old car picking its way down a very steep track,
all ruts and roots and rocks.


Billows of hill and deep gulches cleavage,
hills smoothed into green-yellow waves,
lakes of light green in the valleys,
houses below, monopoly pieces.


A village drowning in greenery
Yellow humps of harvested hay rolled up
Ingathered fields inlaid into the hills




Michael E. Stone, Vayots Dzor 2016

Sarah Giragosian: OCD

To survive this exile, you will need

to hold court with the moon, store the memory

of its light in a mason jar for later.

Understand: there’s no field guide for this,

for what you will encounter, for when the sluice

gate of your mind opens, for the whetstone

of your doubts or the homespun loop of Whys?

Even when your mind seems to have nothing left

to plunder, What if, in a certain key,

snags at your heart again. If you could dare

the feral child of time to stop cuffing your wrist

just to drag you down another detour, you might

just make it, but you can’t let go. 

To survive this exile, plan for the times

your thoughts will turn to snapping turtles;

it’s safest to approach from behind. Beware the tail,

the backlash and tango of open possibilities.

Keep close the sprig of secrets that grow

just below your chest pocket. You’ll need poetry

to face this, and metaphors like blinkering flashlights

to pass among your people if you return.

This poem appeared in Bellevue Literary Review's ISSUE 39 READING THE BODY where BLR Celebrates Mental Health Awareness Month

Peter Balakian: Near the Border

Gyumri, Armenia, 12/18/10


1.

Over brandy at breakfast we were talking about the Hellenic temple
at the edge of the canyon and the sun gods

who were worshipped there before the time of borders and decrees.
And then the priest came and we were off in a white van

that slid into the sky that was washed into gullies
slate-gray-tarnished-silver, then smooth as tarmac just poured, the way

12/7/88 poured on the screen with numbers when I was teaching in London
and walking Kings Road every day into early dark.

It wasn’t until we got to Gyumri and you put it casually over pizza: you
were in shop class shaving a hammer in a drill press and the floor began to slide.


2.

The neon lights glared over our faces as the amped-up
Russian waitress with green hair spilled Coke on the table.

I remember 12/7/88—the Albert Bridge lit up and the Thames smooth black—
as I watched walls come down on the screen;

a man carried a child through a gouged-out apartment,
three women passed with sacks into the stone-dust and became damask.

----

The neon lights in the pizza place on the square flashed on the window
as you pointed out the rebuilt school and hotel and the polished tufa stone

of fault-line resistance. Outside we picked up the teenage boy,
who settled into the front seat with the priest; a medley of punk

was a soft buzz off the rattling speakers, and the priest began talking to the boy 

    in medias res
about how the body and soul must find a balance with each other,

if we’re to make our own destiny, God couldn’t do it all for you.

----

It came back to you in spurts—
how the floor dished you into the hall, the hammer shaving your hand as

a wall seemed to throw you into the street
where mattresses and chairs were sandwiched in crushed cars.


3.

I was chewing a pizza crust as we walked through abandoned fields of Stalin-

    barracks.
Under the Soviet eagles and busted windows along the tracks where Near East 

    Relief

trains once arrived with powdered milk and clothes for the orphans in the ’20s—
we kicked some rusted cans. Armenian soldiers went back and forth

at the checkpoints of a new history; three women with bags disappeared
into the fog along a chain-link fence.


4.

Memory is like the hammer you used to make coffins
all week with your uncle. When you found your cousins under

rubble they were speaking clearly through the dark—but that was early in the day.
On the BBC some faces moved along the street, the sun lit up punched-out 

    windows

of Brezhnev buildings; in the morning I went to Heathrow to help load planes 

    with clothes and food; 

in evening at a pub off Cheyne Walk, the TV flashed casualty numbers on the 

    telex

news band and the voice of Roy Orbison, who was dead at 50, stayed in my head 

    all day.


5.

I was blind-sided by the sign—30 kilometers ANI
where the border slid into Turkey and the open plain was bleached—

a few boulders, some cattle and beyond the tenth-century city of Ani
was a mislabeled ruin cordoned off by barbed wire, a river, and some Turkish 

    guards.

6.

Between Armenia and Turkey, on the shrinking blue horizon, I saw,

but what does it mean to say “I saw”? just the mind leveraging
a way out of confinement of a cigarette smoke-filling van?

I saw pillars dissolving under the dome of a basilica,
some women disappearing into the abyss of Saint Gregory

as we moved through gullies and blanched grass,

7.

and the van swerved to miss some cows on the road, grazed a fence.
The priest was going on about the soul made flesh—I almost

interrupted him to ask: "the soul not the word? "The boy nodded as he kept beat
to The Clash that was wavering from the dashboard—London was a buzz-saw drone,

hard sexual fetish, world-warning; the horizon was white-air gaps now,
a flaking Virgin on a conical roof floated in the sky, and then the winds changed—


8.


The priest said to the boy that Ani was the Florence of Armenia—“lost”—he said 

    it again, “lost”— and the 

boy asked, really rifled back, as he lit another cigarette, why Armenia

didn’t have a covenant with God like the Jews did. The priest was upset—visibly, 

    in the face, like cold 

wind hit through the window—and he answered in Armenian—

(my voice stalled and I didn’t ask,“what are you saying?”)


9.

The Sex Pistols chanted off-key like urban monks in leather,

the van jolting over ruts,

the gray light giving way to fine snow coming west from Kars


10.

“Byron thought the Garden of Eden circled Ani and on south”—I interrupted 

the priest—
“Yes, yes, Byron learned our language”— he shot back

“Just a romantic orientalist,” I croaked—

“What?”— the priest turned and stared at me over the headrest

“You think anything’s left there? After 1915?” The CD player skipped on a scratch as


11.

the boy popped a can of Diet Sprite, and said something back to the priest in 

    Armenian,

before we stalled in a gulley and the van doors slid open and the cold rushed

us as we spilled outside with flashlights; the opaque white light blew back at me,


12.

the priest pulled his black hood up which flashed against the white outcroppings 

    on the plain that could’ve been sheep carcasses or something else—

The banging gonzo drums of time kept playing off the dashboard—
snow came like crazed moths.

From Ozone Journal, The University of Chicago Press, 2015

Alan Semerdjian: An Image Writes the Poem

SOMETIMES it’s an image that writes the poem. I see the photo of a hole in the bombed ceiling of the Ghazanchetsots Cathedral in Shushi, a puncturing wound in the psyche, and immediately become a bird who flies in and out of that hole studying the way the light still, miraculously, shines through. Sometimes it’s a patch of audio from half a world away — the family gets outside the bunker for fifteen minutes a day, they say. Sometimes it’s the idea of a ghastly thing—glowing like a toy found in the woods—in a child’s hand. The new eruption of war and violence and death and destruction in Artsakh has shaken those of us who are far because of its ripples, but this shaking can only be a feint version of the shock felt by those who are living in the heart of it, those who are inextricably part of it. The poem is born in this witnessing and is an attempt at understanding what is, unfathomably again, inexplicable

I read this poem as part of Don’t Look Away: A Literary Series for Artsakh, hosted by the newly-founded International Armenian Literary Alliance (IALA) to raise awareness and funds for those under attack in Nagorno Karabakh, the black garden. You can view the first reading here, hosted by Olivia Katrandjian and featuring Peter Balakian, Carolyn Forché, Nancy Kricorian, Anna Astvatsaturian Turcotte, and Lory Bedikian, and the second here, hosted by Arthur Kayzakian and featuring Lola Koundakjian, Mashinka Firunts Hakopian, Armen Davoudian, Nairi Hakhverdi, Alene Terzian-Zeitounian and myself. Learn more about the conflict and how to support those affected on IALA’s website.




____________________


The Hole in the Church of My Heart

There is a hole in the church of my heart,
a fire in the palm of the young boy’s mind.

There is loss at the monument of topple
unannounced at midday unsteadiness.

There are fifteen minutes to see the birds
when my breath and its rooms escape me.

There are myths of intention circling skies
like vultures and parades of new madrigal

incantations, the letters of former words
scattering away from clusters of pages,

munitions. There is a swallowing of whole
tongues, a burying of more than just heads.

In the afternoon, these voices seek shade
to complete their inconceivable sentences.

In the evening, there is a snake in the black
garden. The children begin to chase its tail

again because there is no other play. I see
the moon through the whole of the night,

and I know, at least, that in thickening
smoke and holy gaze, I am not alone.

This poem appeared in Poetry International 

Նարեկ արք. Ալեէմէզեան։ ԿՈՐՍՈՒԱԾ ԷՐ… ԳՏՆՈՒԵՑԱ՞Ւ

Առաւօտ կանուխ 

մեծ խանդավառութեամբ 

laptopս back up ընելու 

երկար ատեն ձգձգած պարտականութեանս լծուեցայ

Ուրախացայ որ երկու ժամուան լարուած ճիգէս ետք աւարտեցի 

այս կենսական աշխատանքը

Իրիկունը երբ file մը կը փնտռէի 

անդրադարձայ որ երկու folder upgrade ընելու փոխարէն ջնջած եմ

առաւել` recycle binն ալ դատարկած եմ

չար վայրկեանի մը մի քանի սխալ կոճակներ սեղմած եմ

ա՛յս է ամենը բայց ասոր հետեւա՞նքը

այս երկու folderը վերադարձնելու կարելիութիւն չկայ այլեւս

եղածը եղաւ պէտք է ծայրէն սկսիմ

technologyն կատարեալ չէ

Երկու կարեւոր ծրար աղբարկղ նետեցի

իւրաքանչիւրը ունէր մօտաւորապէս 300 file

մին կը կրէր «Հայ մամուլէն էջեր (կարդացուած)» պիտակը

միւսը` «Հայ մամուլէն էջեր (կարդացուելիք)» պիտակը

կարդացուածը ի պահ պիտի մնար

կարդացուելիքը կամաց-կամաց պիտի կարդայի

երկուքն ալ քորոնաժահրի մեկուսացումի արգասիքն էին

Հիմա կը մտածեմ`

ի՜նչ բախտաւորութիւն որ կորսուած նիւթերը առցանց կան

ինծի կը մնայ 

վերայցելել 

վերագտնել 

վերընթերցել 

վերավայելել

վերահաւաքել

վերապահել

եւ… չվերակորսնցնել

Անշուշտ շատ ժամանակ պէտք է տրամադրեմ այս բոլորին համար

սակայն ուրախ եմ որ անփոխարինելի կորուստ չէ

քանի՜ հազար fileեր կան laptopիս մէջ որոնք տարիներէ ի վեր չեն բացուած

- ժամանակ չկայ

վերջերս բարեկամ մը մարդկային մահը ափսոսալով կը հաստատէր` «երկվայրկեանի հարց է սրտի զարկիդ կենալն է գացիր»

համացանցը չի՛ յայտներ թէ իւրաքանչիւր վայրկեան քանի folder եւ file մեր      սխալով կ՛ոչնչանայ

բայց կը հաշուարկէ թէ ամեն վայրկեան մօտաւորապէս 106 մարդ կը մահանայ եւ  250 մարդ կը ծնի

կը վերյիշեմ թէ «Հայ մամուլէն էջեր (կարդացուած)» fileիս մէջ ունէի Յառաջէն քաղուած Վահէ Օշականի «Բանաստեղծի ուրուագիծ 

(Տպաւորութիւններ Եղիվարդէն)»ը

online կը վերաբանամ եւ կ՛ըմբոշխնեմ.- 

«Առաջին հարցումը որ կը հարցնէ ինծի մահուան վախը ունի՞ս է, ու հարցումը ետ ինքն իր վրայ դարձուցած եւ առանց պատասխանի սպասելու կը յարէ` ես չունիմ»

մեզմէ ոմանք մահէն կը վախնան

  իսկ ոմանք` կեանքէն

Ամեն պատահար դաս մը կը սորվեցնէ մեզի`

Որոշեցի laptopիս աղբարկղը միայն մէկ շաբաթ յետոյ պարպել

որպէսզի կորսուածը կարենամ գտնել… նախքան ուշ ըլլալը 

Մոնթրէալ-Գանատա 13 Մարտ 2021         Նարեկ արք. Ալեէմէզեան

 

Խաչիկ Տէտէան։ ՏԵՍԻԼՔ

Նայեցայ երկնքին` ճաճանչագեղ աստղեր կը ծորէր,

Հեշտասէր կնոջ մը տարփանքի շօն էր կարծես,

Բայց հոգիս` դառնաշփոթ մեխակներու փունջ էր,

Վերջին տեսիլքն ըլլար կարծես հրաժեշտի ձօն որպէս։ 

Օ՜ անցորդ մարդ, հերթն է մեկնողներու` կանգառին դիմաց,

Դառնահեծ բաժանման տեսարանին` ե՛ս տխուր վկան,

Արագ ու շփոթած քայլերով կ’երթան ճշմարտութեան ընդառաջ,

Սա ցնորքն է, մարդը` անցորդը, այս խաբկանքին վկան։

Նայեցայ երկնքին` արեւն իր քնքշանքով զիս կը դիւթէր,

Գուրգուրոտ մօր սեւեռուն աչքերէն բխող կեանք էր կարծես,

Նոր օր էր, հրա՞շք թէ դիպուած պատահական, էական չէր,

Սա մշտադալար տեսիլքն էր գողտրիկ իմ պարտէզիս…

Ապրիլ 2021

Najwan Darwish: Who Remembers the Armenians?

I remember them
and I ride the nightmare bus with them
each night
and my coffee, this morning
I'm drinking it with them

You, murderer -
Who remembers you?

― Najwan Darwish, Nothing More to Lose

Արամ Քէթէնճեան: Հող իմ հայրենի

Որքա՜ն կը տենչամ հիմա քեզի գալ,              

Դողդոջ  մատներով հողդ  շօշափել                

Ու  տաք  շուրթերով սրտանց համբուրել:

Ես անչափ կ՛ըղձամ ըլլալ ուխտաւոր,

Բարձրանալ լեռներ, ուղիներ դժուար,

Երկիւղածութեամբ ու խոնարհաբար,

Անշուք, հոգեդղորդ վանքերդ մտնել՝

Տամուկ աչքերով աղօթել երկա՜ր...

Խանդակաթ սիրով  կ՛ուզեմ   ձեր մօտ գալ

Անապակ ու սառ ջուրեր Գառնիի

Որ տաք շուրթերս    ձեզմով  զովանան,

Ու  ձեր  մաքրութեամբ իմ քիմքը օծուի...

Որքան  կը ցանկամ  պարզուիլ Արփայի 

Ուռենիներու շուքով  ծածկուած,

Հովանուտ  ու  զով ափերուն խոնաւ

Ու շնչել օդը մաքուր երկնքի:

Ես շա՜տ կը տենչամ

Գրկել քեզ անվերջ

Հող իմ հայրենի...

    

Արամ Քէթէնճեան

«Երկիր ու երկինք» հաւաքածոյէն                               

Խաչիկ Տէտէան։ ԱՀԱԶԱՆԳ

Մինչ կը քանդենք արմատները մեր ծառին,

Հազար ու մի պատճառ չքմեղանք բռնած,  

Իսկ անկումն այս գահավէժ՝

Կը մատուցենք իբր թաւշեայ սխրանք, 

Մեր գոյութեան հիմքերը քամիներու լլկանքին յանձնած,

Ողբա՜մ զքեզ, երկի՛ր իմ նախնեաց,

Ու ձեզ, այրեր՝ կամշոտ, այլասերած, 

Երբ դահիճն հիմա դարձեր է փրկարար,

Ու սուլթանին թաւիշը հրապուրիչ ընտրանք,

Աշխարհն անգամ կանգած է շուար ու մոլար՝

Ձեր բեմադրած այս ստոր ողբերգութեան։

Ուշքի եկէ՛ք, քանի դեռ ուշ չէ՜,

Երբ արմատները ծառին դեռ կը բաբախեն,

Կ'աղերսեն սէր, կամք ու իմաստութի՜ւն,

Մինչ փոթորիկները ժամանակի կը հարուածեն 

Աջ ու ահեակ, դուք ձիթենիի ճիւղ բռնած՝

Տենդոտ նազանքով դահիճին գիրկ կ'երթաք 

Դրախտի պատրանքին յափշտակութեամբ։

Ուշքի եկէք անհեթեթին տարփանքէն,

Քանի դեռ ուշ չէ՜…

2021 

 

Նորա Պարութճեան։ ՕՂԱԿՆԵՐ

նուրբ օղակներ ձեռագործ

կեդրոնը՝

փոքրիկ սկիզբ մ’ամրակուռ  

իրարու վրայ գուրգուրանքով փաթթուած 

գունդ նրբահիւս թելերու

ամէն մէկը շնորհքով մը աւելցած

աճեցնող աւետաբեր օրացոյցի մէկ թերթիկ 

ձեռագործի օղակներ

մէկը միւսի թեւին տակէն 

նոր աշխարհի մ’մուտքին կանգնած 

հիւրընկալող տանուտէր

մեծցող

մեծցող ու աւելի ցցուն դարձող 

գեղեցկութիւն

համբերութեան աննախադէպ հրճուանքի ծառ

որուն ճիւղերն հրաշքներու ծանրութենէն

ամէն գիշեր նոր պատումներ 

կը թփրտան

ամէն օղակ նախշի մը իր 

յատուկ կղպանքը ունի

որ կը բացուի իր առջեւ 

խոնարհողի ոտքերուն

կ’ընդլայնի օղակ-օղակ

ձեռագործը օրերուն

ու հմայուած մարդիկ 

անոր վրան կը մեծնան

ան չի ձգեր որ իյնան

թեթեւ- ճաշակ ու կոպիտ 

վայրկեաններու տափակութեան

փէշին տակ

օղակներու ներհիւսուածքը 

երանութեամբ իրարու մէջ արձակուած 

կ’ապահովէ երթը յուսացողին համարձակ 

վստահութեան ժանեակները

կը լզուըռտեն քայլերն անոնց հեզասահ

որ չըլլայ թէ հասկնան,

թէ կեդրոնի փոքրիկ կէտէն մինչեւ վսեմագոյն օղակը մեծ

ակնահմայ

միակ թելին կուտ կուտ ճամբուն հեշտաքանդ երազներէն են կախուած

Արամ Քէթէնճեան։ Գովասանք

Երբ գովերգեցի հուր ու կրակոտ,

Կիրքեր բորբոքող 

Աչքերդ խօսուն,

Այնքան ապշեցայ, որ աւա՜ղ, մոռցայ

Գովել քո սիրտն ու ողջ էութիւնդ,

Բայց եթէ ուզեմ ըլլալ անաչառ

Ու պատկերեմ քեզ

Բառերով արդար,

Սահուն մազերէդ մինչեւ մատներդ,

Ձեռքերէդ ճկուն մինչ ողջ պատկերդ,

Ժպտերես դէմքդ, այտերդ բոսոր,

 Նրբութեան նմոյշ մարմար մարմինդ,

Շողքիդ պահապան, խաս շրթունքներդ,

Քայլուածքդ հպարտ, նիստդ նազելի,

Խօսքերդ քաղցր ու  ձայնդ մեղմիկ՝

Բնութիւնն ամբողջ իր գեղեցկութեամբ, 

Ձիւն, սար ու աղբիւր,

Ծառեր, ծաղիկներ,

Սոխակներ քաղցրիկ, թիթեռ ու եղնիկ,

Երկինքը անհաս, աստղերը ալմաս,

 Գիշերականթեղ լուսնակն անուշիկ

Նաեւ աշխարհի ողջ գեղուհիներ՝

Անհուն ու անծայր ովկիանոսներու

Եւ անապատի աւազներուն չափ

Պիտի նախանձին

 Խիստ խանդով լեցուին...

Ուրեմն սէ՛ր իմ,

 Ես գովքդ կ՛երգեմ

Սոսկ մէջն իմ սրտին,

Որպէսզի պահուիս նախանձէն չարի

Ու ապրիս բարո՜վ

Ապրիս իմ կողքին:

Արամ Քէթէնճեան

«Կարօտ ու բերկրանք» հաւաքածոյէն

Խաչիկ Տէտէան։ ԴՈՒՆ ԻՆԾԻ ՊԷՏՔ ԵՍ ԴԵՌ…

Եւ բորբոքեցաւ իմ մէջ վարակը դարու,
Կատղեցան բջիջները մարմինիս ինչպէս մաղձոտ զայրոյթ,
Միթէ՞ մահուան դուռ մօտեցայ ես ալ, այլոց նման,
Հարց տուի ես ինծի, բայց ձայն մը ներսէն՝
“Դուն ինծի պէտք ես դեռ, հէ՛ք երիտասարդ…” ըսաւ։


Օրերը ծանր էին, սարսափն իմ մէջ հանուր,
Իմ մէջ հարցադրումներ կային դեռ այս կեանքէն,
Միթէ՞ մահը պիտի յաղթէ, թէեւ պատրաստ չեմ անոր,
Հարց կու տայի ես ինծի, բայց ձայն մը ներսէն՝
“Դուն ինծի պէտք ես դեռ, հէ՛ք երիտասարդ…” ըսաւ։


Օ՜հ դժոխքի վարակ, մահուան բանալիները քեզի ո՞վ տուաւ,
Այսպէս անարգել ու յանդուգն կ’արշաւես ամէնուր,
Դուն մահն ես, ես դեռ կեանքը կը դաւանիմ, անհեթեթ թէեւ,
Ես յաղթեցի՛ քեզի, ոչ՝ մահուան, որ դեռ պիտի գայ,
“Դուն ինծի պէտք ես դեռ, հէ՛ք երիտասարդ…”
Ըսաւ Ձայնը ներսէն ու լուռ հեռացաւ։


Ապրիլ 2021

 

Նարեկ արք. Ալեէմէզեան։ ԺԱՄԱՑՈՅՑ

«Քու աչքիդ` հազար տարին երէկուան պէս ակնթարթ մըն է» (Սաղմոս 90.4)

1973 յունիս 

նախակրթարանէն շրջանաւարտ

կեանքիս առաջին ժամացոյցը նուէր ստացայ ծնողքէս`

անբիծ սէր եւ արդար հպարտութիւն 

մասնավճարով գնուած 

100 լիբանանեան ոսկի արժող “Citizen”-ի մը մէջ

Ժամացոյցը գնաց 

ժամանակը մնաց

Ամեն բանի ժամանակին մէջ աքցանուած

ծնիլ մեռնիլ

լալ խնդալ սիրել ատել 

ցրուել հաւաքել քանդել կառուցել

ցանել հնձել վիրաւորել բուժել

պատռել կարել պահել բաշխել

կռուիլ հաշտուիլ լռել խօսիլ

փնտռել գտնել

կը քալենք յաւիտենութեան ճամբորդ

երջանիկ մեր կատարած գործերով

ժամանակին մէջ հետք ձգելու խաբկանքով`

անցեալը ներկային մէջ

ապագան անցեալին հետ

անցեալ ներկայ ապագայ յարդգող աստուծոյ պլլուած

բարին եւ չարը ահեղ դատաստանի կշիռքին յանձնած

նոյն շունչով նոյն հողին երթալու 

նոյն գործին չափիչէն ճշդուած

Մոնթրէալ-Գանատա 27 Մարտ 2021         

Նարեկ արք. Ալեէմէզեան