ԳԻՐՔ ՄԸ ՀԵՂԻՆԱԿ ՄԸ` Արտեմ Հարությունեան ու «Նամակ Նոյին»

ԵՍ ԴԵՌ ՉԵՄ ՎԵՐԱԴԱՐՁԵԼ ԵՐԿԻՐՍ

Ես դեռ չեմ վերադարձել երկիրս, 

թափառում եմ արյանս բաց երակներով։
Շուշի քաղաք, մրաքարեր,
այսօր թռչունը կբարձրանա ավերակների վրայից,
նա կվերապրի սկիզբը հրդեհի,
նա չի տեսնի ոչինչ
ավերակներից, օշինդրից բացի,
նա կթևածի կորուստների մեջ բարձր երկնքի։
Մի երեխա նայեց հրդեհի խորքից,
ձուլվելով մոր քնքշանքին,
մենակ, պատառոտված քամու մեջ,
ես ազատ էի մեռնելու համար։
Տեսնում եմ հիմա Արցախի խաչված թթենին,
գամված ափերից հոսում է ավիշը
սիրո – եղբայրության
և ձուլվում հազարավոր տերևների խշշոցին։
Աստվածային բարձրախոսը մեր ծիծաղը
փոխում է հեկեկոցի։

Ես դեռ չեմ վերադարձել երկիրս,
թափառում եմ արյանս բաց երակներով,
տեսնում հրդեհը հինավուրց հողի։

Ես դեռ չեմ վերադարձել,
եթե վերադառնամ` չեմ գտնի ինքս ինձ,
կտեսնեմ լռությունը սփռված Երկրի,
դռան ծանր փականքը գրանիտե,
թթենիների մետաքսը կանաչ,
որով հողը գործում է ծիսական իր հագուստը
և չունի փույթը ապրողի։

Շուշի քաղաքի ավերակների միջից
անթարթ նայող եղեռնի ծաղիկ,
սրբիր արցունքդ հույսի,
անմահության փշուրը համտեսելով։
Ես դեռ վերադառնում եմ Արցախ երկիրս,
թափառում արյանս բաց երակներով,
տեսնում հրդեհը հինավուրց հողի,
կտրուկ ճիչը արթնացող քաղաքների,
և թանձր սկիզբը միայնակ բաղեղի,
որ ստվեր է դառնում օրեցօր
և ծածկում սկիզբ ու ավարտ։

Սարգիս Ք. Խաչերեան։ Ամէն

Ամէն

տաճար

մեծմօրս մտած ամէն տուն

առասպել

մեծհօրս սպառած ամէն ծխախոտ

երկինք

մօրս քալած ամէն տեղ

գաղտնիք

հօրս տուն վերադարձած ամէն օր

սիրերգ

քրոջս սրբած ամէն փեղկ

յաղթանակ

եղբօրս պրկած ամէն ջիղ

հրաշք

կնոջս պատրաստած ամէն սուրճ

բանաստեղծ

ձախիս հպած ամէն գրիչ

2011

Երգեր Ոսկելար Քնարիս գիրքիս մէջ Անթիլիաս-2011

ՎԵՀԱՆՈՅՇ ԹԵՔԵԱՆ։ Յետ մահու եւ յաւիտեան մենախօսութիւն Արշիլ Կորքիի

Տունս նման է բլուրի
Բլուրը՝ դիզուած փլատակի։
Երաժիշտ  ծովուն թռչուններ չեն այցելեր
Զանգակը խլուած է եկեղեցիէն։
Մնացի տեղէ մը կախուած
Թեւերս յարատեւ երկարեցան
Գոյներս անցան սահմաններ։
Ե՞րբ կերեր է ցեցը մօրս գոգնոցը
Սրածայր մուճակներս ո՞ւր աքսորուած են
Խաչն ալ հանուած է գմբէթէն։
Ծիծաղկուն գիւղս ծերացած, կոյր ու հլու
Ականջը տուեր է ալիքներուն, ի՞նչ կը սպասէ.
Ճռուողուն օրօրոց, ճօճուող պարան
Ու  բանալիները իր յիշողութեան՝ տարեր է մշուշը։

Այն օրերուն՝  ինք ալ զիս կը յիշէ՞ր արդեօք։



ՎԵՀԱՆՈՅՇ  ԹԵՔԵԱՆ


Այս բանաստեղծութիւնը լոյս տեսած է ՀՈՐԻԶՈՆ գրական ամսաթերթին մէջ։

ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ։ ՁՄՐԱՆ ԳԻՇԵՐ ՄԵՐ ՍԱՐԵՐՈՒՄ

Դու յիշո՞ւմ ես
կախարդական ու կախարդո՜ւած գիշերը մեր
ձիւն էր գալիս մեր սարերում -
չկա՜ր ճնշում, չէինք շտապում
եւ յիշո՞ւմ ես, իմ սիրելի
ձիւն էր գալիս մեր սրտերում
մաքուր, յստակ, թարմ ու անբիծ -
օրհնութի՛ւն էր մեր լեռներում

Մենք, մանկացած`
յանձնուեցինք այդ գիշերուայ կախարդանքին
ու վերացած մենք մեր սիրով
սուզուեցինք խորն այդ օրհնանքին
ու քայլեցինք
զուարթ, անհո՜գ
մեր դաշտերում ձիւնապսակ
Ըմբոշխնեցինք առանձնութիւնն
ու լռութիւնը բացարձակ

Անցանք միջով
խոշոր, դանդաղ ու փայլփլուն փաթիլների
Կարծես միջով մի շղարշեայ
անծայրածիր վարագոյրի
քայլերդ անճի՜գ
քեզ պէս թեթեւ
լի խաղերով ու ծիծաղով
գիշերն ամբողջ արբեցած էր
քո վարակիչ, անհուն խինդով

Բայց, այդ գիշեր
դու չիմացար
ապրումներիս հեւքը ահեղ
դու չիմացար
որ ինձ համար
ոդիսակա՜ն էր աւարտել
ա՛յդ իսկ գիշեր, ա՛յդ սարերում
մարմնով էի հասել այնտեղ
ուր անցեալում եղել էի լոկ իմ հոգով
լոկ մտքերով, երազանքով

Դու չիմացար
ոնց այդ գիշեր
յուզումներով գերբեռնուած`
հոգիս դողո՜ւմ էր անընդհատ -
բայց ո՛չ ցրտից, ո՛չ էլ ձիւնից
այլ վերջապէս
տուն ժամանած
ուղեւորի խնդութիւնից
հասել էի այդ դիւթանքին
ու վերջապէս քո գգուանքի՛ն

Ոչ, չիմացար թէ այդ պահը
ինչ մեծ ու խոր իմաստ ունէր
լոկ յիշում ես
ի՜նչ հրայրքով
սիրեցի քեզ ես այդ գիշեր…

Quote for the month of November

Poête j'étais entré à l'hôpital, philosophe j'en sortis.

Méroujan Barsamian (1883-1944)

ՎԵՀԱՆՈՅՇ ԹԵՔԵԱՆ։ Երեք նուռ

* * *

Ծանր ճամպրուկը սրտիդ՝ կայարանին դուրսը
դրիր քալեցիր.
Շոգեկառքը անցաւ փետուրներ թափելով պատուհաններէն
չէի՞ր գիտեր թէ թեթեւ է բեռդ։
Քունի դաշտերու մէջ,  գինով աղբիւրներու մօտ
երկարած էիր։  Յուշիկ ցրուեցան
խնդումերես խնձորներու բոյրը
վարդերու վառվռուն խօսակցութիւնը
հողին կենսաթրթուռ բոյրը
սիրածներուդ մարմրուն խօսակցութիւնը։
Պռաւօ՛, յիշատակներէդ կրցար անխաթար լողալ
հեշտագին է այս պահը, անդորր ու դատարկ։
Գեղանկարներս
կը յանձնեն հովին, ծովին, կրակին,
կարմիր մազերուս փոշին։


* * *

Առանձին բարձրացայ լեռը
Կÿուզէի հասնիլ յաւերժութեան
Յետոյ լեռները գոցուեցան
Միայն մոխրագոյն քարեր մնացին
»Աստուած իմ,  վա՛ր իջնէի
Անմահութեան զաւեշտը՝ Քեզի՛։«

* * *

Անկասկած լուսեղէն օր մը
երբ կասկածի մէջ թաթխուած չեմ,
պիտի գայ հոգէառը
լուսնի դէմքը ձեռքին։
Ուշ  յետմիջօրէին՝ տանս տանիքէն
յորդի պիտի նուռի հիւթը
ու յագեցնէ ծարաւս.
Եկո՜ւր,  կÿըսեմ,  ձեռքդ տո՛ւր։

ՎԵՀԱՆՈՅՇ  ԹԵՔԵԱՆ
Սեպտեմբեր 2012
Նիւ Ճըրզի

Այս բանաստեղծութիւնը լոյս տեսած է ՀՈՐԻԶՈՆ գրական ամսաթերթին մէջ։

Jirayr Shahrimanyan - Five Songs after Vahan Teryan (2009)

The Armenian Poetry Project is proud to present five poems by Vahan Teryan set to

music by composer Jirayr Shahrimanyan who is a resident of Yerevan. 

Tatevik Movsesyan - soprano

Jirayr Shahrimanyan - piano

English translation by 

1 Խաղաղ գիշերով դու կգաս ինձ մոտ
Click to hear the audio: 

1. Խաղաղ գիշերով դու կգաս ինձ մոտ.

Խաղաղ գիշերով դու կըզաս ինձ մոտ,

Քնքուշ ձեռներըդ ես կրհամբուրեմ ,
Կըցրեմ կյանքի հուշերը ցավոտ
Ու հեքիաթային լույսեր կվառեմ...
Երկար մազերդ կարձակես ազատ,
Հիվանդ գլուխըդ կըդնես կրծքիս
Կըլինես քնքո՜ւշ, մոտի՜կ, հարազատ,—
Անուշ խոսքերով կըդյութես հոգիս...
Պայծառ աշխարհում կըլինենք մենակ,
Ցավ կյանքի մեռնող լույսերից խաբված,
Կերազենք անհուշ, անվերջ ու անհագ,—
Հեքիաթ աշխարհում առհավետ կապված...
1906-1907 

«Մթնշաղի անուրջներ»

2 Անջատման երգ

Click to hear the audio: 

2. Անջատման երգ

Դու անհոգ նայեցիր իմ վրա 

Ու անցար քո խաղով կանացի.
Ես քեզնից դաոնացած հեռացա,
Ես քեզնից հեռացա ու լացի...
Ւմ հոգին ծովերում անծանոթ —
Մենավոր ու մոլոր մի նավակ,
Մատնեցի փոթորկին աղմկոտ,
Հուսաբեկ, թողած ղեկ ու թիակ...
Ինձ հեռվից լույս փարոս չի կանչում,
Չի ժպտում ինձ խաղաղ հանգրվան.
Միայն հողմն է տխուր շառաչում,
Անթափանց մեգ-մշուշ է միայն...

1905

«Մթնշաղի անուրջներ»

3 Հնչում է անվերջ աշնան թախիծով

Click to hear the audio: 

3. Հնչում է անվերջ աշնան թախիծով

Հնչում է անվերջ աշնան թախիծով Դաշնամուրն այնտեղ, պատի հետևում. Հարազատ է ինձ այդ երգը հեծող — Իմ անանց ցավով մեկն էլ է ցավում։ Աշնան տխրահեծ անձրևի նըման, Անձրևի նըման լալիս են անվերջ Այն հնչյունները մեղմ ու միաձայն՝ Պատի հետևում և իմ հոգու մեջ... «Գիշեր և հուշեր» 1908-1911

4 Մարդոց ժխորը թողնեմ հեռանամ

Click to hear the audio: 

4. Մարդոց ժխորը թողնեմ հեռանամ

Մարդոց ժխորը թողնեմ հեռանամ, Լիք-լցված սրտով նստեմ միայնակ, Գրկեմ վարդերըս դալուկ, դժգունակ,— Մեռնող վարդերըս փայփայեմ ու լամ։ Այս ցուրտ հյուսիսի թախծալի աշնան Անձրևոտ օրվա մութ երկնքի տակ, Ամայի դաշտում նստեմ միայնակ,— Մեռնող հուշերըս փայփայեմ ու լամ... Անծիր աշխարհի դժկամ ու դաժան Ուղիների մեջ իմ սերը կորած Էլ չըորոնեմ։ Մթնում մոլորված՝ Դառը խոհերըս գրկեմ, հեկեկամ, Անվե՛րջ հեկեկամ... «Գիշեր և հուշեր» 1908-1911

5 Հեռու երկրի լուսե հովտում
Click to hear the audio: 

5. Հեռու երկրի լուսե հովտում

Հեռու երկրի լուսե հովտում
Օրերն ուրիշ երգ են հյուսում.
Կյանքից հոգնած սիրտս տրտում
Այն երկիրն է միշտ երազում:
Խաղաղությունն այն հեռանիստ,
Ուր մի ուրիշ արևի փայլ
Ծավալում է անանց հանգիստ
Եվ խնդություն մի անայլայլ,
Մի խնդություն մաքուր և խոր,
Ե՛վ անեզերք և՛ անվախճան,
Ուր քո սիրտը որբ ու մոլոր
Գրկում է մի ոսկե շրջան:

1908

 «Մթնշաղի անուրջներ»

1903-1908

Վահան Տէրեան. Vahan Teryan. 

ԹԱԹՈՒԼ ՍՈՆԵՆՑ: ԱՐԵՒԱՄՈՒՏ

Մայրամուտին
Էդ ծառն անտէր
Տերեւաթափ ու միայնակ
Կանչում է ինձ քամու
Ձայնով...տաղ է ասում
Հին օրերի ջահէլ սիրոյ
Բորբ բառերով...

Յանգող յոյսի
Շիչող լոյսի
Էդ թէժ ժամուն
Շիկանում են ճիւղերը հին
Բոց են դառնում
Տերեւ ու շիւղ
Մինչ ցուրտ քամին
Ձայնը սրած կաղկանձում է
Առանձնութեան
Հին մեղեդին...

Մթնշաղին
Արեգակի յուշով կանգուն
Էդ ծառն անքուն
Վաղուց գունատ տերեւների
Ու ծաղկազուրկ պուրակների
Կորած գարունն է
Որոնում...

Շէն Մահ։ Նոճի

Վանքի բակին, մեկուսի, նոճի մըն է անիկա,
Երիտասարդ ու տժգոյն, ըսես դեռ նոր աբեղայ.
Մինչ ուրիշներ՝ քիչ անդին, բացուած ծիծա՜ղ՝ գորշ ու լայն,
Պարա՜րտ՝ բոլորքը իրենց, հողի՛ն տըւած միշտ բերան…։

Հպարտ՝ խորն իր մենութեան, արեւին հետ ու ցուրտին

Քիչ-քիչ հասակ ան կու տայ վանքի շուքին մէջ՝ դեղի՜ն…։

Զայն կը դիտեմ ես յաճախ, ու կ՛ըմբըռնեմ ալ կարծես.

--Կապո՜յտ, անձրե՛ւ, քաղցրութի՜ւն, գիշեր, թախիծ, սէ՜ր այնպէս:

Հովին խտղանքը լոյսե՜ր երբոր թափէ վերերէն,

Գիշերին մեջ, մեղմ ու խոր երգեր զայն մերթ կը ցողեն…։

Ցա՞ւ մը թաքուն թէ աղօթք՝ փաթթեր մարմինն են անոր...

Մինչ շուրջն իրեն մո՜ւթ ծառեր գլուխ կը նօճեն դառնօրօր,

Վանքի բակին բակին, մեկուսի, ըսես դեռ նոր աբեղայ,

Յաւերժութիւնը գրկած, լուռ , երազին ան կ'էրթայ…։

The Cypress

by Shen Mah (pen name of Archbishop, later Patriarch of Jerusalem, Torkom Manoogian, 1919-2012)

translated by Diana Der Hovanessian and Marzbed Margossian

In the monastery courtyard it stands aside,

young and pale like a new acolyte

while the other dark trees, arms flying wide,

nourished by earth, embrace the light.

Alone in the cold sun, but erect with pride

It grows slowly, lengthening in yellow shade,

while we watch as if it were a lesson, a guide

in climate, in aloofness, in blueness and jade.

In motions of wind, in degrees of light,

in gentle deep rhythms for the coming of night,

wrapped in the aura of prayers in this yard,

while the other trees darken with thickening boughs

in this monastery courtyard it stands apart

like a young acolyte who has just taken his vows.

The Poetic Research Bureau presents...

PETER JAEGER & ARA SHIRINYAN

Friday, November 9, 2012

Doors open @ 7pm, reading @ 7:30pm

The Poetic Research Bureau @ The Public School

951 Chung King Rd.

Los Angeles, CA

Peter Jaeger is a Canadian poet, literary critic and text-based artist now living in the UK. His published work includes the poetry books Power Lawn (Coach House Books 1999), Prop (Salt 2007), Rapid Eye Movement (Reality Street Editions 2009), and The Persons (information as material 2011). He is currently writing a book on John Cage, which is set to be published by Continuum Press next year. Jaeger teaches poetry and literary theory at Roehampton University in London.

Ara Shirinyan is a poet based in Los Angeles. He is the publisher of Make Now Press and the co-director of the Poetic Research Bureau. His books include Syria Is In the World (Palm Press, 2007), Your Country Is Great (Futurepoem, 2008), and Handsome Fish Offices (Insert Press, 2008).

E.H.R. Altounyan: Ornament of Honour [excerpt]

Ernest Haik Riddall Altounyan (1889-1962) is the author of a book length poem, Ornament of Honour, published in 1937 at Cambridge University Press. It is dedicated to T.E. Lawrence and written within six months of the latter's death. Altounyan, a doctor, had founded a hospital in Aleppo and had met Lawrence there, before moving to England.

PRELUDE

You never saw that crooked moon

Behind Aleppo's citadel:

You never saw it shine again

In Dorsetshire.

For you had died a week ago

And I live on, a man disguised,

Thinking our thoughts and gaieties.

Come, curse me for this solemn dirge,

Haltingly fashioned, word on word,

Protesting "Nought is changed at all

In the Universe."

It is a lie! You know it now,

As you sleep rotting, once a man,

Disjointed from our pleasant plan

Of sweet converse.

You smile at last: let us not talk but see

Each other's faces through the emptiness of loss,

Knowing that all is dross,

Save spirit and the vision self-contained.

FUGUE

1.

The sky no longer holds that crooked moon,

A full-orbed light outshines the enfeebled stars,

Peace of a sort now settles, but too soon

To presage the defeat of this dim Mars.

Still from the vapours of the torrid day

Steals a miasma through the clear spread night,

Enfolding in a shroud the spirit's play

Contemplative, serene in dead moonlight.

From birth to death there is no settlement

For all the wars of passionate desire,

Waged for some timeless live embodiment

To crown our forcèd passage through this mire.

O temporal life! Not Christ, not incarnation,

Can ever atone this life and this frustration.

FINALE

Of what avail, if to the range of man

We add a thousand million years of light?

Of what avail, if in this monstrous span

Our bodies flower passionate and whole?

Now, in this new-born moment of delight

When youthful suns still strut upon a morn,

Tossing aside the flimsy cloak of night,

Now, as I feel the thrusting bud of dawn

And hold the certainty of perfect bloom,

It nought avails, if swirling from the dark

And still imprisoned fount of years unborn

I now can feel the closing púlse of Time:

For pressing backward from the last of man

The tide of doom must filter through our pores

Converting satin sheen to dropsical

Dull pitting mass of one entrangled fear

Of doom to come.

If doom there be no present joy can mask

The secret tremor of the soul at bay;

Therefore uneasily we rise and fall

Upon the surface of our shallow cares...

APP would like to thank Vicken Koundakjian for the information and research of this piece.

Վահե ԱՐՍԵՆ [Ամենը եղել է մեզ հետ…]

Ամենը եղել է մեզ հետ…

Փարիզը երբեք նոր չի լինում...

(կամ` իմ Փարիզը...)

քամին խաղաթղթերը դուրս հրեց

Էլդորադո հյուրանոցի քնկոտ պատուհանից

ամեն թուղթ, որ թվամարդու խորհրդանիշն էր-

թռչուն դարձավ մինչ ավարտն անկման

եւ վեր սահեց դեպի Արեւ...

կարծես հրվելով նույնանուն փողոցի

դե Դամ բիստրոյի ալ-կարմիր տանիքից,

որի տակից լսվում էր մեր երեկվա անկիրթ քրքիջը...

- դու գրկում ես ինձ հիմա, եւ թիկունքիս

սրբիչիդ խոնավությունն եմ

զգում...

Փարիզը երբեք նոր չի լինում, նա մեր նման է...

այս քաղաքում ամեն ընկնող մարմին– 

դառնում է թռչուն...

հիշում ես թոքաբորբդ վրահաս,

եւ իմ բաճկոնը քո ուսերին,

որ տեղյակ չէր ոչ թոքաբորբից,

ոչ  սիրուց...

Փարիզը նոր չի լինում...

դողէրոցքդ բերել էինք հին քաղաքից,

եւ այստեղ,

անձրեւի տակ թվում էր

պատճառ չկա նույն դողէրոցքն ապրելու համար...

ջուրը չմաքրեց հետքերը մեր

անգամ այստեղ...

մեր Փարիզում, ուր

Հեմինգուեյի մոմե արձանի հետ գարեջրելով`

դու բուժեցիր վերքերը հին, բայց կրկնվող...

եւ մետրոն կրկին քեզ մոտեցավ

որպես մերձավոր անանձնագիր...

Սենայի ափի հնամաշ խճուղին

սովորական էր մեզ թվում,

կարծես ընտրում էինք հարթտակ կոշիկ - 

ոտքին հարմար...

էժան մի բան...

տարակուսանքը հզոր սահման է...

սեւ-սպիտակ ամպերի լույսի ներքո

Էյֆելը չռել էր իր հուժկու ոտքերը,

պատրաստ - տրվելու մեզ

հավերժի մեջ...

Փարիզը երբեք նոր չի լինում...

օդի մեջ ալկոհոլի եւ անհայտ ծաղիկների

հոտերը խառնվել էին իրար,

դիմահար շենքերը սերն էր վարարել,

փաղաքշել ասես տեր որոնող շան...

ես մոռացա վախերն ու ներկան իմ,

այն ամենն, ինչ արյունիցս էր ծնվել

եւ կայուն էր թվում

խոհանոցիս պատի նման...

դե Դամ բիստրոյի թանաքագույն երաժշտության ներքո

քո ջերմությունը բարձրացավ կրկին

մինչեւ երկինք եւ արարում…

եւ մեր լուսավոր համարում պատճառը չգտնելով,

մենք դուրս սահեցինք ինչպես

երկու քամի-հակամարտող

լցվեցինք ցնցելով Տ3 կոչվող մորեխանման գնացքը

եւ սուրացինք դեպի Մոնսուղի պուրակը 

- պատճառներ որոնելու...

մերն է քաղաքն այս արդեն շաա՜ատ վաղուց,

անգամ գիշերն անզոր է հակառակը պնդել...

Փարիզի գիշերային փափկության մեջ

ծղրիդները թմրադեղ են կաթեցնում մեր սրտերի մեջ,

եւ մեր մարմինը թռթռում է նրանց երգի փխրուն ռիթմով...

փողոցային խեղկատակները

հսկիչներն են ծանրացող մթնշաղի,

ոսկեզօծ արձանները թնդանոթներ են ահարկու եւ պրկված,

բզզեզները բոլոր այժմ կպայթեն հրավառությամբ...

միայն մեզ համար...

պայթյունի էպիկենտրոնում ես կկլանեմ

սառնությունն ու վախը շուրթերիդ -

իմ շուրթերով... 

...հինն ու նորը անտեսելով

ծխի քուլան ծածկում էր համայն Եվրոպան,

մեր ինքնաթիռը մինչ ծնկները թաղվել էր

ամենակուլ-արարչագործիք հողի մեջ...

եւ չարախնդում էի ես մտահոգ կնճռախաղիդ ներքո -

նրա մետաղե էությունը...

Փոշամպի մեջ գետաձի էր ուրվագծվում

եւ թեւեր սարքեցինք կողքի քուլաներից`

պատկերն արժանահավատ դարձնելու համար -

փոշին վաղուց աճյուն էր,

կամ աճյունն էր փոշի ձեւանում եւ աղում էր

մեր գլխին կանխորոշումները

ճակատագրի...

անդիմադրելի այս փոշին հնեցնում էր Փարիզը ծիրանի

տակառի նման...

հիշեցի քո ստվերը - մեքենաների կողքին

բազալտե մանրահատակին

ալիքվող...

մտովի թեւիցդ կտրուկ ետ քաշեցի - փրկելով...

սրբիչիդ խոնավությունը մարմին էր դառնում…

Շառլ դը Գոլի օդանավակայանում

հետաձգված էր ամեն ինչ -

բացի սիրուց...

այն հառնեց ինչպես փյունիկ մեզ`

արդեն Պոմպեյի բնակիչներիս համար,

բայց Փարիզը երբեք նոր չի լինում...

նա գրկում է քեզ հին-հարբած ընկերոջ պես,

եւ նրա ախտահանված համբույրն անգամ

հաճելի է դառնում...

պրոտոնների բախումից ոչինչ էլ չեղավ,

ամբողջացանք մենք միայն ցերեկային լույսի երերուն

շարժման մեջ,

մոռանալով էլեկտրական տեսիլքի քաղաքը նոր...

ավտոբուսը կուլ գնաց մեր համբույրի

խեւ անցքին...

մենք նայում էինք հեռացող լույսերի

հյուծվող ջերմությանը,

զարմանում ժամանման ճշգրտության եւ սառնության վրա...

այդ երթուղին մեզ համար չէր...

Նստարանի կողքին ինչ-որ բան շարժվեց, գռմռաց եւ

հասկացա, որ մուրացկանը ազգությունն իր

կորցնում է բնակարանի հետ,

անգամ Փարիզում...

Էլդորադո՜,

իմ Էլդորադո՜,

կարծես ճակատագիրն իմ - Պո եւ հյուրանոց էժանագին...

բոլորին անհայտ…

Փարիզը նոր չի լինում երբեք...

նարնջագույն հեռակապի գովազդի ներքո

(կարծես իմ Երեւանում)

մենք ասես ձուլված էինք երկնաքարից եւ

ստվերները մեր կուլ էին գնում

գրկախառնության այրվող զոդագծին...

եւ որոշեցինք վերջիններից վերջինը լինել...

հանուն սիրո...

դու ինձ համար վերջին պոռնիկն անհույս –

Շանզելիզեի կառամատույցներում,

ես` թագավորական արյունի վերջին,

վերջին արքայազնը հղփակյաց...

բայց սերը այդ ձգվեց դարեր - / - երկաթգծեր եւ անուններ... -

(ախ այս մասին արդեն գրել եմ)

սրբիչիդ խոնավությունը գետինն էր ճանկռոտում…

ամենը եղել էր մեզ հետ...

մեզնից հետո...

չկար ոչինչ մեզ նախորդող,

անգամ Փարիզը...

ցնորքն աճյունածածկ քաղաքների,

հաշվենկատ հեռապտույտը մոլորակների բոլոր,

եւ օդանավակայանը հնադարյան մոխրով ծածկված,

որ երկու օրից կրկին հառնելու էր մեր առաջ…

ՎԵՀԱՆՈՅՇ ԹԵՔԵԱՆ; ԾՆՆԴԱՎԱՅՐԴ ԱՅՑԵԼԵԼԷ ԵՏՔ

Ահեղ կոհակը ջարդի, որ հայածուծ արեան մէջ
Թաթխեց գիւղդ, եւ դուն բոպիկ ու անօթի
Գաղթի ճամբան բռնեցիր քովիկը մօրդ փէշին,
Ի՞նչ գոյն, ի՞նչ ցաւ կը տեսնէիր, Ոստանի՛կ։

Գիւղդ դատարկ է հիմա։ Հարիւր տարուայ ոճրագործի համրութիւն։
Պարտէզները դեռ կանաչ են, բայց հին զմրուխտը չունին.
Աքլորներու, հաւիկներու, դէպի կապոյտ տանող ճամբուն
Յարդի դէզերը պառկած են, իսկ նոճիները կանգնած։

Մայրդ մեռաւ, սակայն երբեք չհեռացաւ կեանքիդ ճամբէն.
Գիւղդ անցաւ յիշողութեան, բայց յուզմանդ երակներով
պատմուճաններ տուիր կեանքի,
պահպանեցիր կենսախտիղ արեգակը Խորգումի,
ջրաղացը, յուշի ցանցը, մօրդ ձեռագործ գոգնոցը։

Այսօր՝ կիներ լաչակաւոր եւ վառվռուն երեխաներ
Հողէ ճամբուն տնակներէն իրենց փափուկ հոգիներով
Կը դիտէին ուխտաւորները նախկին ցեղին,
Երբ Քիւրտն եկաւ ու ըսաւ. «այստեղ Հայեր կ՛ապրէին։«

Պոսթընի մէջ, Նիւ Եորքի մէջ կայնած երկար հասակով
Տըլէ եամա՜՜ն, գոյնին յուզում, ձեւին իմաստ հագցուցիր.
Չափուած-ձեւուած պաստառին վրայ անսահմանը գծելով
Խայտաբղէտ աշխարհին Ոսկեղնիկէն բխած գոյներ նուիրեցիր։

Յորդուն էիր կեանք ու երգով, ու դոփելով
Թաշկինակը ձեռքիդ մէջ, մտքիդ բերքով
Առինքնեցիր նկարիչները տեղացի, ծագէ ծագ.
Բայց դուն Կորքի, ուրի՜շ կերպեր, այլ կարօտներ ունէիր։

Վերջին կոհակը սակայն՝ ոչ ընտանիք, ոչ Աստուած,
ոչ բարեկամդ տեսաւ.
Քեզ հալածեց ու մահաբեր ցուպը ձեռքէն չձգեց։
Երբ միայնակ ու յուսաբեկ՝ վիզիդ պարան կ՛անցընէիր
Արշիլ Կորքի, կեանքէն հոսող ի՞նչ սեւութիւն, սիրտդ
խայթող ո՛ր դրուագը կը սգայիր։

Մարած վարդի հորիզոնէն Վանայ լիճը կը խռովի
թէ ո՞ւր մնաց Ոստանիկը,
Սուրբ Խաչ անքուն ճգնաւորը կապոյտ աղօթք կը ծածանէ.
Ուխտի՛ եկանք շէկ հանճարիդ, դուն կենարար դափնեպսակ
Աշխարհասփիւռ արուեստի։ Դուն գոյներու շարակա՜ն։

Սեպտեմμեր 2012
Նիւ Ճըրզի

Այս բանաստեղծութիւնը լոյս տեսած է ՀՈՐԻԶՈՆ գրական թերթին մէջ։

Quote of the month

Ծնիլ, տքնիլ
Սառապի՜լ -
Ա՞յս է կեանքին
Վարձքը լոկ։

Ալեք Գլըճեան

ASA Inc Sponsors "Arthur Halvajian Memorial" Armenian Poetry Project Competition

Armenian Students' Association of America, Inc.

333 Atlantic Avenue

Warwick, Rhode Island 02888

Tel: (401) 461-6114

Web: www.asainc.org

E-mail: asa@asainc.org

PRESS RELEASE

October 22, 2012

Contact: Nathalie Yaghoobian

E-Mail: asa@asainc.org

ASA INC SPONSORS "ARTHUR HALVAJIAN MEMORIAL" ARMENIAN POETRY PROJECT

COMPETITION

WARWICK, RI---The Armenian Students Association, Inc. (ASA Inc.) announced

this month that it will once again be sponsoring the Armenian Poetry Project's

annual writing competition. This is the third year that the ASA Inc. has

sponsored the annual competition and the first year that it is naming its

sponsorship in memory of Arthur Halvajian, a longtime member and trustee of

the ASA Inc who passed away in 2010. The 2012 competition opened October

1st, the start of Armenian cultural heritage month, and the deadline for

submissions is December 1, 2012. Competition winners will be announced in

February 2013.

"We are pleased to continue our support of the Armenian Poetry Project

and it is only fitting that we name our sponsorship in honor of Arthur

Halvajian who first built our relationship with the Project," said

Brian Assadourian, Chairman of the ASA, Inc. Board of Trustees.

The Armenian Poetry Project, led by Lola Koundakjian, is a research and

documentation site of 19th to 21st Century Armenian poets and poetry.

Whether it is through its website/blog, Facebook, or iTunes presence -

which features podcasts of recited works - the Project brings together

writers from all walks of life across the world.

The competition is open to individuals with one or more parents with at least partial Armenian heritage. All residents of the United States and Canada are invited to submit their

work, in English or Armenian (preferred) for the third annual competition.

Entries should be e-mailed to ArmenianPoetryProject@gmail.com with the

subject heading "Halvajian ASA/APP Poetry competition".  Individuals may

only submit one poem for the competition.

The competition groups submissions into three categories; students (ages

12-17), college age (ages 18-22), and adult (ages 23 and older). A top

prize will be awarded for each of the categories in the amounts of US $50

(students), $100 (college age), and $250 (adult).

Each poem submitted for the competition must be accompanied by the author's

full name, age, home address/telephone number, school name, and sponsoring

teacher's telephone number.  Those in the college age category need not

include a sponsoring teacher. Those in the adult category need not include

school information.

You can learn more about the Armenian Poetry Project by visiting

http://armenian-poetry.blogspot.com.

The Armenian Students' Association of America, Inc. encourages educational

pursuits by Armenians in America and the raising of their intellectual

standards, provides financial assistance in the form of scholarships to

deserving Armenian students, develops fellowship among them, cultivates in

them the spirit of service in the public interest, and acquaints them and

the entire American community with Armenian culture.

Aram Saroyan: THE PICKPOCKET

delicately lifts a

wallet

from somebody’s in-

side

coat pocket.

The beat-up door to his

room half-

closed

in sunlight:

Money changes

hands one thief

to another

so the

first thief

can’t be

apprehended.

Visited

by a beautiful

woman,

he’s

oblivious,

preoccupied.

The idiot!

Stealing a woman’s

purse, he

puts a rolled-up

newspaper

under

her arm

to replicate

the push

of her purse.

                                                                   After Bresson

First issue of the first Armenian newspaper, “Azdarar” (October 16, 1794)

[excerpt from Armenian Prelacy's e-newsletter]
The small community of India, which was an offspring of the famous Armenian community of New Julfa (Nor Djugha), created in the early seventeenth century near Ispahan (Persia), went into history for two main reasons: the publication of the first draft of an Armenian Constitution (1773) and the birth of the first Armenian newspaper (1794). 
Father Harutiun Shmavonian (1750-1824) was born in the city of Shiraz, in Persia. He studied at the local school and learned Armenian and Persian language and literature. Years later, he was sent to Madras, in India, to become the priest of the local church. 

After long meditations and preparations, Shmavonian founded a print shop of his own in 1789, the second Armenian printing house in Madras. His publications reflected his interest in books which were able to satisfy the requirements of the Armenian communities. For instance, he published textbooks, such as Baghdasar Dpir’s Grammar of the Mother Language; the translation of Porphyry of Tyre’s Introduction to Categories, and David the Invincible’s Book of Definitions. His collaborator and friend, Fr. Samuel Ghaytmaziants, wrote later: “He always wished the common benefit and the flourishing of the nation; he left aside the care of his family and children, lived in foreign lands, and worked to this effect.”

Shmavonian decided to publish a monthly newspaper. The Armenian community was ripe for such a project. Despite its small size, Armenian intellectuals in Calcutta and Madras were in touch with British and French traders and officials, and read European publications. The publications of the Armenian printing house of Nor Nakhichevan, in the northern Caucasus, were regularly sold in Madras. He was also encouraged by Archbishop Yeprem, who had arrived in India as legate of the Catholicate of Etchmiadzin.

Azdarar, unlike most of the press of the time, was not primarily coverage of commercial issues. The contents of the monthly were mostly cultural and historical. The print-run was 200 copies. 

Many Armenian merchants wrote to the monthly from Madras, Calcutta, Basra, and as far as China and the Philippines. The publication printed news from Yerevan and Shushi, in Karabagh. Most of the articles were written in Classical Armenian (krapar), but some appeared in a mix of classical and vulgar language, which reflected the dialect of New Julfa. 

Articles on political and patriotic issues were also included in the monthly, sometimes written by columnists who mostly signed with pseudonyms. 

Azdarar was published for eighteen months until it folded in March 1796 due to economic
difficulties. Father Shmavonian continued his activities in community life. He was active as a book publisher until 1817. He passed away in 1824, submerged in poverty.

PROTECTION OF WESTERN ARMENIAN

His Holiness Aram I presided over the meeting of the committee to protect the Western Armenian

language in Antelias on October 3. The recently appointed committee consists of 24 linguists from

Canada, Cyprus, France, Greece, Italy, Lebanon, Portugal, Syria, Turkey, and the United States of

America. Initial proposals included:

1. To draw a final plan of action after receiving comments from specialists not represented on the

committee.

2. Compile a list of common mistakes in Western Armenian and propose correct versions.

3. Prepare a dictionary for new technical words and expressions.

4. Initiate and sustain the work in consultation with experienced specialists and experts, and listen

to all suggestions.

Interested linguists are invited to contact the secretary of the committee, Sarkis Guiragossian, by

writing to the following email address: edu@armenianorthodoxchurch.org.

Diana Der Hovanessian: WITHOUT YOU* I AM

a lute without strings
strings without knots
knots without pegs
pegs without holes
holes without ground
ground without seed
seed without rain
rain without skies
skies without wind
wind without direction
direction without home
home without hearth
hearth without fire
fire without fuel
fuel without air
air without sun
sun without light
light without dark
dark without sound
sound without melody
melody without words
words without heart
heart without hope
hope without song
song without lute


This poem has previously appeared in Ararat.


ԵՍ, ԱՌԱՆՑ ՔԵԶԻ՝
տաւիղ եմ առա՛նց լարի
լարեր՝ առա՛նց կապի
կապեր՝ առա՛նց սեպի
սեպեր՝ առա՛նց ծակի
ծակեր՝ առա՛նց հողի
հող՝ առա՛նց հունտի
հունտ՝ առա՛նց անձրեւի
անձրեւ՝ առա՛նց երկնքի
երկինք՝ առա՛նց հովի
հով՝ առա՛նց կողմի
կողմ՝ առա՛նց տունի
տուն՝ առա՛նց թոնիրի
թոնիր՝ առա՛նց հուրի
հուր՝ առանց փայտի
փայտ՝ առա՛նց օդի
օդ՝ առա՛նց արեւի
արեւ՝ առա՛նց լոյսի
լոյս՝ առա՛նց մութի
մութ՝ առա՛նց ձայնի
ձայն՝ առա՛նց մեղեդիի
մեղեդի՝ առա՛նց բառի
բառեր՝ առա՛՛նց սրտի
սիրտ՝ առա՛նց յոյսի
յոյս։ առա՛նց երգի
երգ՝ առա՛նց տաւիղի

…..Դիանա Տէր Յովհաննէսեան
Թարգմանեց՝ Թաթուլ Սոնենց

Quote of the month

ՕՐՈՒԱՆ ՄՏԱԾՈՒՄԸ.- Երբ անոյշ մեղետի մը կ՝ունկնդրեմ, կը սիրեմ ցած ձայնով լսել որպէսզի այդ երառժշտութիւնը միախառնուի ներաշխարհիս խորքէն եկած եղանակներուն: Նոյն ձեւով որ իմ սիրուհիս կիսամութին կը սիրեմ փայփայել եւ զայն տեսնել թեթեւ շղարշով ու կաթիլ մը քաղցրահոտութեամբ քօղարկուած: Մնացեալը երեւակայութիւնը լուսաւորէ եւ ներշնչանքին ճամբայ բանայ:

Յակոբ Ճէլալեան

ՏԱՂ (XV դարի հայկական բանաստեղծութիւն)

–Ծաղկեցաւ ծառն կենաց
Եւ աննման էր.
Լուսեղէն պտուղ եբէր
Եւ աննման էր.
Ճղերն ամէն արքայական
Եւ աննման էր.
Տերևն ամէն արփիափայլ
Եւ աննման էր.
Գարնանային հոտն որ ելաւ
Եւ աննման էր.
Անմահութեան աղբիւր բխեալ
Եւ աննման էր.
Դաշտերդ ամէն ծաղկով ի լի
Եւ աննման էր.
Լերունքդ ամէն վարդ փթթեալ
Եւ աննման էր.

*

–Ծաղկեցաւ ծառն կենաց՝
Աստուծածինն էր.
Լուսեղէն պտուղ եբէր՝
Իւր միածինն էր.
Ճղերն ամէն արքայական՝
Սուրբ առաքեալքն էր.
Տերևն ամէն արփիափայլ՝
Սուրբ մարգարէքն էր.
Գարնանային հոտն որ ելաւ՝
Իւր սուրբ ծնունդն էր.
Անմահութեան աղբիւր բխեալ՝
Մկրտութիւնն էր.
Դաշտերդ ամէն ծաղկով ի լի՝
Սուրբ մարտիրոսքն էր.
Լերունքդ ամէն վարդ փթթեալ՝
Էն սուրբ կուսանքն էր:

Յարվարդ: AURORA BOREALIS

Էսքիմուհին անապատի աւազ կերազէ
Գալահարիի սեւամորթն ալ Հիւսիսային բեւեռ

Կեանքը կը դադրի նպատակ ըլլալէ
Կեանքը կը դադրի նպատակ ըլլալէ

Երբ Էսքիմուհին Գալահարի անապատը այցելէ
Սեւամորթն ալ բեւեռի գիշերափայլքը տեսնէ

Հալէպ 16.6.97

Banned Books Week: Celebrating the Freedom to Read

September 30−October 6, 2012

Banned Books Week is an annual event celebrating the freedom to read and the importance of preserving intellectual discourse. 

Held during the last week of September, Banned Books Week highlights the benefits of free and open access to information while drawing attention to the harms of censorship by spotlighting actual or attempted bannings of books across the United States.

During this week, hundreds of libraries and bookstores around the country will draw attention to the problem of censorship by mounting displays of challenged books and hosting a variety of events.

The Armenian Poetry Project believes that adults should decide what they wish to read. Their neighbors or governments should not make that decision.

Support freedom of thought
Support literacy and education 
Support peace.


Lola Koundakjian
Producer and curator of the Armenian Poetry Project.

Méroujan Barsamian: Le Mort étrange

Tu m'as dit: -- "J'ai peur des morts, 

Je ne saurais m'approcher

Même du corps glacé de mon aimé...

La mort m'inspire de l'horreur", m'as-tu dis, toute émue!

O ma triste follie! que tu aies peur de mon cadavre!..

Non, j'en suis certain, quand mon âme aura pris ses ailes,

Affolée, tu te jetteras sur mon corps, 

Ne croyant point que je fusse mort en effet.

Pour toi, du moins, je ne serai pas mort.

Et quand tu baiseras de tes lèvres les miennes,

Tu t'apercevras qu'elles sont encore chaudes, et sur ton corps

Courra le frisson de mon baiser.

Quand mes yeux se videront de mes regards,

Tu les sentiras fixés sur toi;

Quand ils cesseront de voir, douloureusement

lls seront quand même attachés sur toi.

Même si je reste muet à tes questions,

N'aie pas peur de mon silence mortel,

Car j'entendrai ta voix à toute heure;

Mais je préférerai na pas parler!..

Ce poème a paru dans Poésie, Cahiers Mensuels Illustrés, Tome V, Paris, 1927.

Méroujan Barsamian est né en 1883 à Akn (Turquie), décèdé en 1944 en France où il vivait depuis 1922. Il était romancier, poète, et fondateur des "Cahiers de France". Ces oeuvres ont paru dans Poésies, La Muse Française. Il est l'auteur de plusieurs livres dont : Elle et moi, 1922; Les poètes dans l'arche de Noé (anthologie), 1933; Le Feu assouvi, poèmes, 1928; Pierreries, Poèmes, 1939 

Il est le frère de l'auteur Meguerditch Barsamian (1886-1965)

Mikael S. Gurdjian: La Mort Mystique

S'évanoui de jour l'espoir d'azur et d'or...

Le soir s'aggrave, hélas! comme un mal incurable

Et très mystérieux... En lente et douce Mort,

L'universelle Nuit monte, incommensurable...

O mon âme, voici venir sans bruit

L'heure de lentement mourir avec les choses

Exhalant en secret dans l'unanime Nuit,

Leur âme de lumière et de métamorphose...

En toi s'apaise enfin le rythme frémissant

Des diurnes émois de la Vie et du Songe.

Pendant qu'occulte et grave, au fond de toi descend

La paix de cette mort qui dure et se prolonge...

Le Temps s'immobilise en une heure infinie,

Plane la solitude immense du néant...

Tu ne vis plus, mon âme, et tu goûtes, ravie,

L'universel bonheur d'être éternellement.

Mikael S. Gurdjian
(1897-1965)

This poem appeared in the 1927 edition of Poésie, Cahiers Mensuels Illustrés, Tome V, published in Paris.

Հրանդ Նազարեանց: Լացող աչքերդ

Ես կը սիրեմ աչքերդ աղւոր,
Երբոր անոնց մէջ թաքթաքուր
Արցունքներ կան ջինջ, սըգաւոր,
Ա՜հ, միշտ լալով ինծի՛ եկուր։

Թարթիչներուդ շուքին տակէն
Փոքր արցունքներ աներեւոյթ
Բիբիդ լոյսը կը պրիսմակեն.
Զիս կը սպաննե՜ն աչքերդ կապոյտ։

Ա՜հ, այս ոսին սիրտիս վըրայ
Ուղղէ՛ քուկին աչքերդ աղւոր,
Ուր արցունքին ցօղը կ՛իջնայ
Մըխիթարիչ ու սգաւոր…

This poem has appeared in the anthology ԱՍՏԵՂԱՀԵՒ ՄԵՆՈՒԹԻՒՆ, a selection of works by Youri Khachadryan, published in Yerevan, 2008. 

Your Weeping Eyes

I love your alluring eyes,
When in them, hidden, there are
Tears -- pristine, mourning…
Oh, come to me always crying.

Beneath the shade of your lashes
The prism of invisible tiny tears
Unfolds the light of your pupils…
They slay me – your blue eyes.

Oh, direct your dazzling gaze
At my dissolving trivial heart,
Where the dew of your soothing
Tears descends in mourning…


…………Hrand Nazariantz Translated by Tatul Sonentz

Հրանդ Նազարեանց: Ցայգերգ

Ձըմեռ գիշեր։ Կ՛ունկընդրեմ
Վայրագ հովի մըռունչին.
Յորձանքներով թափառիկ
Ճերմակ ձիւներն կը թռչին։

Մեռելութի՜ւն ամէն տեղ,
Անհուն պատանք մը ձիւնի.
Այդ պատանքէն վաղը նոր
Պիտի գարո՜ւնը ծընի։

Հոգիիս մէջ տխրամած՝
Ձիւն կը տեղայ ցընորուն,
Այլ այդ ձիւնէն վերջ, բաբէ՜,
Ո՛չ ծաղիկ կայ, ո՛չ գարուն։



This poem has appeared in the anthology ԱՍՏԵՂԱՀԵՒ ՄԵՆՈՒԹԻՒՆ, a selection of works by Youri Khachadryan, published in Yerevan, 2008. 

Հրանդ Նազարեանց: Վարդերուն Մահը

Լուռ գիրքերուս էջերուն մէջ,
Մինաւորիկ, սիրական,
Իրենց բոյրովը թարշամած
Վարդի գողտրիկ թերթեր կան։

Սիրոյ քանի՜ վարդ, ո՛վ աղջիկ,
Քեզ ձօնեցին, ցանուցի՜ր,
Մոռացութեան մըթին գրքին
Մէջ ամէ՛նքն ալ ցանեցիր։

Ծարաւահի՜ւծ վարդերն, անգո՛ւթ,
Դիտէ՛ երբեմն գոնէ,
Անոնք մեռան՝ պաղատելով
Փոքրիկ համբոյր մը քենէ…

This poem has appeared in the anthology ԱՍՏԵՂԱՀԵՒ ՄԵՆՈՒԹԻՒՆ, a selection of works by Youri Khachadryan, published in Yerevan, 2008. 

Հրանդ Նազարեանց: Խաչուած Երազներ

Մենք կ՛որոտանք՝ դուք գետնաքարշ կը հեծէք,
Մենք լոյս կ՛ըմպենք՝ դուք խաւարը կ՛որոճաք,
Մենք բոցեղէն Հարցական սէգ նըշանն ենք՝
Դուք՝ կաղ ու բութ կախման կէտերը դատարկ...

Տաժանագին գալարո՛ւմն ենք մենք Կամքին
Ու Դնդերին դատաստանն ենք մենք արդար.
Դուք՝ ջիղերու գինովութիւնն ախտավար,
Դիակներու տարրալուծումը լըռին...

Մըտածումի քանդող ժայթքո՛ւմն ենք ուժգին,
Դուք՝ քարացած Յափշտակումը անհեւ.
Արկածալից զառիվե՜րն ենք դժուարին,
Իսկ դուք՝ վարը ճահիճներու տիղմը սեւ...

Յառաջապահ մենք այն գունդն ենք կամաւոր
Որ առաջին բախումին դէմ կը սուրայ,
Վըտանգաւոր ոստումներով ահաւոր,
Ատելութեամբ ու վըրէժով բեռնաւոր...

This poem has appeared in the anthology ԱՍՏԵՂԱՀԵՒ ՄԵՆՈՒԹԻՒՆ, a selection of works by Youri Khachadryan, published in Yerevan, 2008. 

Աստեղահեւ Մենութիւն, Ընտրանի, տպուած Երեւան 2008, Փրինթինֆո

Hrand Nazariantz

Hrand Nazariantz fut un célèbre poète arménien, qui mourut en exil dans notre ville en 1962. Je vais m’employer à dresser le profil de sa biographie.

Il naquit le 8 janvier 1886 à Iskudar, près d’Istanbul, dans une famille aisée, connue dans la production de tapis et dentelles. Dans la capitale turque, il fréquenta le Collège Berbérian, puis il se rendit en 1902 à Londres afin de compléter ses études supérieures et enfin, en 1905, à Paris, où il s’inscrivit à la Sorbonne. Le mauvais état de santé de son père le contraignit cependant à rentrer en 1907 en Turquie, afin d’assumer la direction de l’entreprise familiale. Dans son ardeur au travail, il commença à joindre une intense activité de publiciste et d’écrivain. En 1908 il participa à la fondation et à la direction du quotidien Surhant’ag (Le Courrier) ; en 1909, il lança, en collaboration avec Karekine Gozikian, une des figures majeures du parti social-démocrate arménien, l’hebdomadaire politique et littéraire Nor Hosank [Courant nouveau], et il fonda avec le romancier Roupen Zartarian et le dramaturge Léon Serpossian la revue d’art polémique Baguine [Le Temple]. A partir de 1911, il commença à entretenir des relations épistolaires avec Marinetti, Lucini, Altomare et il s’employa, à travers des essais et des traductions en langue arménienne, à faire connaître leur œuvre poétique, ainsi que celle de Govoni et Cardile, dans le cadre d’un projet plus vaste pour diffuser et faire connaître la littérature italienne. Il publia en 1912 à Istanbul un important essai sur Marinetti et le futurisme. La même année, il édita une série de recueils poétiques qui l’imposèrent comme une figure de proue du symbolisme dans la poésie arménienne (Les Rêves crucifiés ; Les Solitudes étoilées ; Vahakn ; Le Miroir). Suivirent en 1913 Aurore, âme de beauté, Gloria victis [Gloire aux vaincus], La Couronne d’épines et Le grand Chant de la Tragédie cosmique, que l’on peut considérer comme son chef-d’œuvre. Durant ces années, Nazariantz s’employa à obtenir le soutien des intellectuels européens pour la cause arménienne, en trouvant plusieurs en Italie.

Condamné à mort par contumace par un tribunal ottoman en 1913, il trouva refuge au Consulat d’Italie, épousa la danseuse Maddalena De Cosmis, originaire de Casamassima (Bari), puis s’enfuit en exil à Bari. Arrivé dans notre pays, il entretint des liens étroits avec les représentants de la diaspora arménienne, ainsi qu’avec les protagonistes des cultures italienne, française et anglaise, se rendant aussi à l’étranger pour ses recherches. Ses relations amicales avec G.P. Lucini et E. Cardile furent particulièrement denses. En 1915 il collabora à la revue bolognaise Il Ritmo [Le Rythme] et les éditions Laterza publièrent, comme premier volume de leur collection « Connaissance idéale de l’Arménie », son essai sur le poète arménien Bedros Turian.

Après avoir publié aux éditions Humanitas de Piero Delfino Pesce la traduction italienne, par Cardile, de ses Rêves crucifiés (1916), de son recueil Vahakn et de son court poème dialogué, Le Miroir (1920), il vécut une période difficile, perdant, au bout de sept ans, son poste de professeur d’anglais, à cause des lois fascistes qui interdisaient aux étrangers d’enseigner dans les écoles publiques.

Il collabora à la revue La Tempera [Caractère] de Renato Fondi, revue à laquelle il se consacra de manière assidue et durable. Puis, Nazariantz entra en contact avec quelques revues siciliennes d’avant-garde qui recueillirent ses contributions : La Scalata [L’Escalade] (1917), La Vampa Letteraria [La Flamme des lettres] (1917) et La Spirale [La Spirale], où fut publié en 1919 un extrait du poème Le Miroir.

Entre-temps, à Bari, il se lia d’amitié avec Franco Casavola et s’employa à promouvoir son œuvre musicale. Tous deux travaillèrent de concert afin d’organiser , avec l’aide de Giuseppe Laterza, Giacomo Favia, Tina Suglia et d’autres, une soirée futuriste au Théâtre Piccinni, le 26 septembre 1922. Quelques mois ensuite, le 2 janvier 1923, le programme de la soirée futuriste au Théâtre Margherita de Bari inclut l’« action de mime dramatique » intitulée Le Miroir, sur des musiques de Casavola, inspirées du poème de Nazariantz. En 1924, les éditions Alpes de Milan publièrent, dans la traduction de Cesare Giardini, qui figurait aussi en tant qu’éditeur, le recueil Trois Poèmes, qui comprenaient Le Paradis des ombres, Aurore, âme de beauté et Nazyadé, fleur de Saadi.

Il s’employa à soutenir la cause arménienne et c’est à lui que l’on doit la fondation en 1924, à Bari, du village d’exilés Nor Arax, qui se maintiendra grâce à la production de tapis et de dentelles.

Après 1943, il collabora à Radio Libre Bari, organisant des débats littéraires, et fonda la revue Graal, où parurent des œuvres d’Ungaretti et Ada Negri. En 1946 fut publiée la traduction italienne de son Grand Chant de la Tragédie cosmique. En 1951 il fit imprimer son Manifeste du Graal, dans lequel il confiait au primat de l’art absolu la solution du rapport de l’intellectuel avec la société. En 1952 il publia son ultime recueil de poésies lyriques, Le Retour des poètes.

Il connut à nouveau des vicissitudes matérielles, qui l’accompagnèrent jusqu’à sa mort, bien qu’il ait frôlé le Prix Nobel de littérature en 1953 pour son poème Le grand Chant de la Tragédie cosmique. A la fin des années 50, il fut admis dans un hospice à Conversano, vivant entouré de l’affection de l’estime de quelques jeunes amis.

L’écrivain Vito Maurogiovanni, de Bari, lui consacre ces lignes : « Hrand Nazariantz vécut longtemps, toujours pauvre, hôte de ses amis, tantôt dans telle demeure, tantôt dans telle autre, jusque dans des familles de la province de Bari. Un jour, le commissaire aux Douanes, Vittorio Laurora, un mètre quatre-vingt-dix, à la voix de stentor, au grand visage taillé à coups de serpe, un Vaudois profondément engagé en faveur des plus humbles sur cette Terre, lui offrit un manteau. Le poète arménien Hrand Nazariantz, pauvre devant l’Eternel jusqu’à la fin de ses jours, méritait bien cette attention et ses manteaux. A un âge avancé, le poète accepta de devenir citoyen italien. Il y eut une courte cérémonie à la Préfecture. Nazariantz s’adressa ainsi à Son Excellence M. le Préfet d’alors : « Monsieur le Préfet, j’exprime toute ma gratitude à l’Italie pour l’honneur qu’elle m’a fait, mais je suis aussi triste, car, en un jour comme celui-ci, il me faut bien reconnaître – et je le fais très humblement – que je n’ai pas le moindre sou en poche. Je suis certainement le plus pauvre des citoyens italiens. Aussi boirons-nous de l’eau à ma santé ! »

Il mourut à Bari en 1962 dans le plus grand silence et fut enterré dans notre ville. Il avait toutefois laissé à Conversano le peu de choses qu’il possédait : des livres, des manuscrits, sa correspondance. Après quelques années, la Mairie de Bari voulut honorer la mémoire de ce grand homme et de ce poète en donnant son nom à une rue. Lors du 25e anniversaire de sa mort, Pasquale Sorrenti, qui fut son ami intime, publia un essai intitulé Nazariantz (éditions Levante, 1987), témoignage précieux, grâce aux personnes qui le connurent et l’estimaient à Bari, sur la vie et l’œuvre de ce grand Arménien, oublié pourtant. C’est avec beaucoup de tristesse que j’ai constaté, en consultant les catalogues électroniques, que ni la Bibliothèque nationale Sagarriga Visconti Volpi, ni le réseau des bibliothèques de l’Université de Bari ne possèdent un exemplaire d’une œuvre de Nazariantz.

En conclusion, j’aimerais citer à nouveau un passage significatif et émouvant du même Maurogiovanni : « Un soir, parlant de Nazariantz à la librairie Palomar, nous lûmes un extrait de Pasquale Sorrenti, dans lequel il était noté ceci : « […] En parlant avec l’Arménien Diran Timurian, un des hommes du village qui avait fait carrière, j’ai appris que les restes de Hrand ne furent pas jetés dans la fosse commune, mais qu’ils se trouvent dans une tombe que connaît ce Timurian. Maintenant, Timurian est mort […] » Ce soir-là, dans cette librairie, se trouvait Rupen Timurian, le fils de Diran. Il se leva, les larmes aux yeux, il ne pouvait parler ; il parvint à nous dire que Hrand Nazariantz avait été accueilli au sein de leur caveau familial. »

Hrand Nazariantz, poète cosmique, fut sans aucun doute un homme des frontières, exilé sur cette terre de frontière et d’accueil que sont les Pouilles. Sa recherche poétique se déploie selon des concepts théoriques assez complexes : partant du symbolisme français de type hermétique, rosecrucien et occultiste, il tenta d’opérer une synthèse et une médiation vers des formes particulières d’idéalisme. Il espérait la renaissance, sous la forme d’une palingénésie, de l’homme, alors capable de porter ses regards à l’intérieur, mais aussi hors du réel, jusqu’aux horizons irrationnels de l’utopie.

Le poète sicilien Cardile a écrit à son propos : « Nazariantz est un Homme d’une énergie inépuisable, d’une constance exceptionnelle, d’un enthousiasme prodigieux, fascinant par sa modestie résolue. Son enthousiasme est communicatif, sa passion vous envahit, si vous le connaissez vous ne pouvez que l’aimer, si vous l’aimez vous vous sentez prêt à en partager tous les risques et à vous consacrer à sa Cause. » (la cause de l’Arménie libre). Voici ce qu’écrivait Daniel Varoujan, grand poète arménien, sur son compatriote : « Nazariantz a composé des poèmes dont la splendeur profonde peut se comparer à ceux du poète français Stéphane Mallarmé. Son âme possède une exceptionnelle affinité avec celle du Prince de nos poètes. Une âme toujours tendue vers cette ivresse inconnue et indéfinie qui se laisse à peine entrevoir au travers des aspirations humaines. Ses images sont d’une profondeur suggestive. Nazariantz est un poète de lumière. »

Հրանդ Նազարեանց

Հրանդ Նազարեանցի Մասին Նոր Հատոր Մը Իտալերէնով  Լոյս տեսաւ վերջերս  F.A.L. Vision  հրատարակչատունէն,  Հրանդ Նազարեանց, Հաւատարիմ Սիրոյ  վերտառութեամբ հայ բանաստեղծ ու գրող Հրանդ Նազարեանցի մասին հատոր մը, գործը՝ իտալացի գրող Փաուլօ Լօփանէի։ Գիրքը լոյս տեսաւ հայ-իտալացի մտաւորականին մահուան 50-րդ տարելիցին առթիւ։ Հայազգի մեծ բանաստեղծ՝ Հրանդ Նազարեանց, ծնած է 1886-ին՝ Սկիւտարի մէջ. իր ուսումը ստացած է Ռեթէոս Պերպերեանի վարժարանը։ 1900-ին ան կը մեկնի Փարիզ եւ ապա՝ Լոնտոն, իր կրթութիւնը շարունակելու նպատակով: Ան լիովին կը տիրապետէր ֆրանսերէն եւ անգլերէն լեզուներուն:  Նազարեանց Պոլսահայ նոր սերունդի գրականութեան առաջին դէմքն է, որ կը մեկնի Եւրոպա՝ հայրենիք վերադառնալու համար: Պոլիս վերադառնալով՝ Հրանդ կը նուիրուի գրական տենդագին աշխատանքի: Փարիզի եւ Լոնտոնի իր կեանքի տարիները մեծապէս սատարած են իր գրական գործերուն։ Ան ունէր անառարկելի ձիրք, բարձր ճաշակ եւ գրական նախաձեռնութիւն։ Հատորին հեղինակը համալսարանի դասախօս է ու պատմագէտ եւ անդամ Պարիի Հրանդ Նազարեանցի անուան ուսումնասիրական կեդրոնին։ Տարիներէ ի վեր կը զբաղի ու կ՝ուսումնասիրէ կրօնական վարդապետութեան եւ հաւատաքննութեան պատմութիւնը։ Հատորին ներածականը գրած է Փրօֆ Հ. Լեւոն Պօղոս Զէքիան։