Մարուշ Երամեան: ԲԻՒՐԵՂ [Ա.]

ԲԻՒՐԵՂ[1]


Ա.


Անունդ կ՛իյնայ
վաղ աշնան տերեւի նազանքով
ու կը կորսուի
դառնալու պարարտ հողը ծնունդիս


Պիտի չծնէի       ոչ     եթէ չըլլար նախ անապատը
յետոյ ծովը
եւ անոնց ներհիւսումի կէտին
դուն
Բիւրեղ Տիկին


Չկաս մատեաններու մէջ կարեւոր
բայց գտայ քեզ
եւ քու մէջէդ է որ դիտեցի
թափառող եսս


* * *


Բիւրեղ Տիկին
Հացեւանի պարարտ հողին մէջ մոռցուած
առեղծուած կը մտմտաս
կը լուծես
անծանօթ ես
ոչ ոք եկաւ վարագոյրներդ բանալ
եւ օրերուն քօղը կեանքէդ վերցնել
անուն մը չես       գաղտնիք ես


գեղեցկագոյն իրերու մէջ թակարդուած
շղարշներով վիրակապուած
եւ ժպիտով ծարիրուած
կը սպասես


իսկ օրերը
բոյրի բխրուն սրուակի պէս կը կոտրին
տարտղնելով զգլխանքը անծանօթին


կաթիլ մը դեռ կը յամենայ
բոյնին կառչած


ցերեկներուդ մէջ մթագին
քնքշութիւնդ որպէս փարոս հեռակայ
անորոշի տարածքներուն թափառական
ուղեւորներ կը կանչէ


* * *


Գիշերներուդ վարագոյրները չբացիր
նաժիշտներն իսկ մօտ չթողիր սնարիդ
մինակութիւնն էր քու միակ հոմանիդ
մինչեւ այն օրը դժխեմ
երբ նայուածքիդ մէջ ծորեցաւ
լաւան Կայսրին
բոցակրակ աչքերէն


Պիտի գար ան
քու ոտքերուդ փռելու սէր մը ամբարիշտ


կայսերական հմայքներով շղարշելու
ցանկութիւններն իր անուղի


սպասելու որ երթայիր նազանքով
ու բանայիր առագաստդ
գորգի պէս իր ոտքերուն


ճամբան հեռու էր սակայն
իսկ անցաբառն անծանօթ


արծիւն անգամ թեւաբախումով հսկայ
անցաբառը չէր բերած


իսկ դուն ովկիան փոթորկայոյզ
ոչ անջրդի ծարաւ տարածք


առագաստներ բացող մրրիկ
եւ ոչ թռչուն վանդակապատ


դուն լուռ ճաճանչ
թաքնուած լոյս




Մարուշ Երամեան


[1] Սիւնեաց նահանգի Հացունեաց գաւառի այրի տիրուհին, որ իշխած է 620-ական թուականներուն, Հերակլէս Կայսրի Պարսկաստան արշաւանքներու շրջանին, որոնք կատարուած էին փրկելու համար Քրիստոսի գերի տարուած խաչափայտը։

Սոնա Վան։ Կենսագրություն

Պապս… 
քահանա էր


նա 
Աստծուն
հավատում էր
առավոտյան
ժամը իննից
մինչեւ
երեկոյան
ժամը վեցը


իսկ վեցից հետո՝
հանգստանում էր


հայրս…
ֆիզիկոս էր


նա
իննից վեցը հերքուն էր
Աստծուն
իսկ վեցից հետո
գաղտնի
հավատում


հորաքույրս
բոլոր
սիրային
նամակները իր
պահում էր
մաշված
Ավետարանում
հայտնությունների
հերթականությամբ
նա
ընթերցում էր
Աստծո խոսքը
եւ նամակները
դեմքի
միեւնույն
արտահայտությամբ
եւ
երկուսին էլ
նա
հավատում էր
միայն… կիսով չափ


հենվելով
նրա
ստեղծվածային
ժպիտի վրա
(բանալու անցքից)
դժվար էր ասել
թե
հորաքույրս
ու՞մ էր նախընտրում
փրկության
համար… այդ օրը


մայրս
(քիչ էր մնացել
որ մոռանայի)
ժամանակ չուներ
հավատալու
կամ
չհավատալու
նա միշտ զբաղված էր
ոչնչից
ինչ-որ բան
արարելով
մայրս միշտ լուռ էր
ես…


ժառանգել եմ պապիս
ցերեկհավատությունը
հորս իրիկնահավատությունը
հորաքրոջս ժպիտը
եւ մորս ձեռքերը


***


ֆիցիկոս հայրս
լուրջ հավատում էր
Քրիստոսի
փարախում ծնված լինելու
պատմությանը


հայրս ասում էր
որ
սովորաբար
ճիշտ են դուրս գալիս
անհեթեթ թվացող
պատմութիւնները
քանզի ոչ մեկը
(հայրս ասում էր)
իրեն թույլ չէր տա


այն հորինելու
կարեկցանքով էր
հայրս միշտ խոսում
Հովսեփի մասին
ֆիզիկոս հայրս
հրաշքների էր
հավատում նաեւ


մայրս
հրա՜շք էր




AUTOBIOGRAPHY

My grandfather 
was a minister,
He believed in 
God from 9 to 6.
At night he 
would rest.

My father was 
a physicist. From 
9 to 6 he ignored 
God. After 6 
he secretly believed.

My aunt kept all 
her love letters
in her Bible. And 
read them both with 
the same rapt look.
Watching her through 
the keyhole I couldn't 
tell which rememption 
she preferred.

I almost forgot 
to mention my mother.
She was too busy 
to believe or not.
She was too busy 
making things, baking 
all day long.

My father, the physicist 
believed in Christ's 
manger birth. He said 
most ridiculous stories 
were true because
no one would make up 
such stuff. He also 
believed in miracles,
For instance Mother.

Father always said 
she was a miracle and 
had made us all from dough.

by Sona Van
This excerpt translated by Diana Der-Hovanessian


Contemporary Armenian Poetry, Edited by Diana Der-Hovanessian. Published by The Writer's Union Publishing house, Yerevan 2006.

Եղիա Տէմիրճիպաշեանի տապանագարը

Photo courtesy of Garen Kazanc

ԹՈՆԴՐԱԿ: [Ոչինչ չի մնացել ասելու]

Ոչինչ չի մնացել ասելու,

որն ինձ պահի ոտքի վրա,

ոչինչ չի մնացել,

բացի

իմ ձայնից,

իմ չարտասանված բառից,

որ թփրտում է

Քո շրթունքներին...

ԹՈՆԴՐԱԿ, ՆԱՐԳԻԶՆԵՐ ՆԱՐԳԻԶԻՆ շարգէն 

ԹՈՆԴՐԱԿ: [Իմ շուրթերին քո Անունն է]

Իմ շուրթերին քո Անունն է,

բայց քո Անունը Դու չես,

ուրիշն է,

օտարը.

մեզ բաժանում է ընդամենը

մի լեզու,

մի բառ,

որ ղողանջում է ծաղկի կենտրոնում

և Անուն չունի...

ԹՈՆԴՐԱԿ, ՆԱՐԳԻԶՆԵՐ ՆԱՐԳԻԶԻՆ  շարգէն

Introducing our new intern Garen Kazanc

Կը ներկայացնենք մեր աշակերտ-օգնականը՝ Կարէն Գազանչ

Ծնած է Փարիզ Նոյեմբեր 4, 1988ին: Ընտանիքը գաղթած է Պոլիսէն Փարիզ 1980-ական տարիներու ընթացքին: Փոխադրուած են Լոս Անճելէսի Մոնթոպելլօ թաղամասը  1989ին: Յաճախած է մօտակայ Մեսրոպեան Ազգային Վարժարանը ու աւարտած  2006ին: Այժմ պիտի վերսկսի իր ուսումը Cal State University of Los Angeles:

Բանաստեղծութեան հետաքրքրութիւնը պաշարեց երբ յաճախեց Մեսրոպեան ու շահած է Presidential Award for Armenian Literature-ի պարգեւատրումը: Կը գրէ բանաստեղծութիւններ թէ Անգլերէն եւ թէ Հայերէն: Ան կը սիրէ նաեւ զանազան Հայ բանաստեղծներ ու գրողներ օրինակ՝ Շահան Շահնուր, Մկիրտիչ Պեշիգդաշլեան, Երուխան, Լեւոն Շանթ, Ռուբեն Սեւակ, Զահրատ, Ռոպեր Հատտեճեան, եւ ուրիշներ:

The Armenian Poetry Project is happy to announce its first intern. Garen Kazanc was born in Paris into a family originally from Constantinople. The family moved to Los Angeles where he attended the Mesrobian school, graduating in 2006. He will continue his education at Cal State University, Los Angeles.

Garen received the Presidential Award for Armenian Literature while attending Mesrobian and writes poems in Armenian and English. Among his favorite poems are Chahan Chahnour, Mgrditch Beshigtashlian, Yeroukhan, Levon Chant, Roupen Sevak, Zahrad and Robert Haddejian.

ԹՈՆԴՐԱԿ: [Սրտիս մեջ]

ՆԱՐԳԻԶՆԵՐ ՆԱՐԳԻԶԻՆ  

                                           Նարգիզ Քարիմյանին

Սրտիս մեջ

մլավող կատվահետքեր են…

Կոկորդիս մեջ

ձկնափշերի պես խրված բաղաձայներ...

Մի կին

սանրվում է աչքերիս մեջ…

ԹՈՆԴՐԱԿ

Սարգիս Ք. Խաչերեան։ ԾԱՂՐԱՆԿԱՐ

Ձորը խոր շունչ մը կ՛առնէ
Լեռ կ՛ըլլայ

Լոյսը իր աչքերը կը փակէ
Մութ կ՛ըլլայ

Խենթը կը սկսի բարձր ձայնով մտածել
Բանաստեղծ կ՛ըլլայ

Այս բանաստեղծութիւնը փորձէ գծել
Լաւ ծաղրանկար մը կ՛ըլլայ

Սարգիս Ք. Խաչերեան։ ԱՆՔՈՒՆ

Անքուն կօշկակարը
Գլուխը բարձին
Բոպիկ ոտքեր կը համրէ
Մտովին

Անքուն ծաղկավաճառը
Գլուխը բարձին
Տօնական օրեր կը համրէ
Մտովին

Անքուն քննադատը
Գլուխը բարձին
Բանաստեղծէ մը մէջբերումներ կը կատարէ
Բարձրաձայն 

Սարգիս Ք. Խաչերեան։ Չմեռ

Ձմեռը այս տարի
Շատ ծանր անցաւ
Ցուրտը առանց նախաբանի
Կրծեց մեր ամբողջ
Ջերմութիւնը

Բայց ինչու մեր քիմքերուն
Գարնան համն է տակաւին


ԵՐԹ Սուրիահայ Տարեգիրք, Թիւ 3

ԳԷՈՐԳ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ: Ե Ր Ա Զ ...

Այս գիշեր ես նորէն քեզ տեսայ ծովափին՝

Վարսերուդ ջրվէժին օրօրով նազելի.
Դուն հեռուն հորիզոնն ու երկինքը մթին
Դիտելով՝ կուլայիր՝ անհետ սէրդ անցեալի...

Բաժանման օրէն վերջ՝ գիտէիր ալ հիմա
Թէ որքա՜ն աւելի կ՛ըղձայիր այն տղան՝
Որ անդարձ հեռացաւ ու շրթանցը վրայ
Երկու բառ ունէր լոկ.- «Պիտ՛ սիրեմ յաւիտեան...»:

Ու զղջումը տակաւ՝ անիրաւ ու անգութ
Քու սիրոյդ՝ կը զարնէր սիրտդ հիմա խութէ-խութ...
Ծովուն պէս ալեկոծ քու հոգիդ ալ թախծոտ՝
Կ՛ուզէր թե՛ւ ունենալ ու թռչի՜լ սիրոյդ մօտ...

Ա՛լ յոգնած էիր դուն ու գիշերն էր շա՜տ ուշ.
Քալեցիր ծովափէն խոհերով քաղցրայուշ...
Ուզեցի հծծել թէ քեզ տեսա՜ծ ու ներա՜ծ
Էի ես... Չկայի՜ր... ու աչքերս էին թաց...

Այս գիշեր ես նորէն քեզ տեսայ ծովափին՝
Վարսերուդ ջրվէժին օրօրով նազելի...
Դուն հեռուն հորիզոնն ու երկինքը մթին
Դիտելով՝ կուլայիր՝ ո՜վ իմ սէր անցեալի...:

Lory Bedikian wins Levine Prize in Poetry

Congratulations to LORY BEDIKIAN


Lola Koundakjian
Armenian Poetry Project

Leonardo P. Alishan: a new collection of poetry

A new collection of poetry by the late Armenian-Iranian-American poet, Leonardo Alishan, "Dead Man's Shadow," is now available. 


Edited by Lucian Stone it is published by Blind Owl Press, an imprint of Mazda Publishers




2011: xlix+145,6 x 9. ISBN:1-56859-287-6; ISBN 13: 978-1568592879(softcover).
For more information and to place an order  
click on this link

Diana Der-Hovanessian: Definitions

Trying to warn about Hitler’s

plans for the Jews, Raphael

Lemkin,  linguist and jurist, 

invented the word genocide 

in 1943 describing the

annihilation of the Armenians

in 1915,“a systematic destruction

of a population segment, or

race, by a ruling government.”

Wholesale massacres by Turks

were taught them by their

ancestors, Genghis Khan

and Tamerlane.  In 1895 the word 

Holocaust was used by missionary

Corwin Shattuck to label the 1895

burning of Armenians in the Urfa

cathedral. These fires leveling

churches with Armenians locked

inside, spread to schools and barns.

Then to neighbors. Assyrians

named it Seifo.The Greeks,

the burning of Smyrna.

 The Arabs, Nakba  for catastrophe,

 calamity, disaster.  The Kurds

used the words The Anfal. Africans,

apartheid, gypsies, annihilation,

 the Syrians, intrafada.  The Jews

named the crime by the Nazis, Shoah.

Then  the Balkans called it ethnic

cleansing.  But the present day Turkish

label for two and a half million lost

Armenians: unavoidable wartime casualties.

This poem appears by kind permission of the author

Diana Der-Hovanessian: DAUGHTER

I was the child who swallowed whole
the sight of showmen eating fire,
flying rabbits on piano wire,
every happy ending told,
sure that straw could spin to gold.




I grew older. Gold spun back to straw.
I learned miracles could lie
only in the beholder’s eye.
Stayed jaded until the day I saw
two eyes fill with my old awe.


This poem appears by kind permission of the author

Diana Der-Hovanessian: Crows

The crows and vultures at Der Zor still wait
for Turks to send more food
Vahakn Davtian

But no more food arrives and
the senders indeed deny
they ever sent the crows feed,
or any Armenians died.


These are Turkish bones every-
where, they claim.
How could they be Armenian?
No one’s here with that name.




This poem appears by kind permission of the author

Ժագ Ս. Յակոբեան։ Միայն մէկ գիր

Միայն մէ՛կ գիր, հայերէ՛ն գիր՝
Եւ մենք եղանք լոյսէ՛ երկիր:
Լոկ մէ՛կ հայ բառ՝
Եւ մենք դարձանք հրաշքի դար
ոսկեբարբառ:

Միայն մէ՛կ էջ՝ եւ ունեցանք
Մէկ օրուան մէջ լոյսի՜ չափ կեանք:
Միայն գրի՛չ մը հայաշունչ՝
Եւ հա՛յ դարձուց ու խօսեցուց
ան՝ ցեղ մը մունջ:

Լոկ մէ՛կ հայ գիր մագաղաթեայ՝
Եւ ունեցանք ազգի հսկա՛յ
միտք ու հասակ,
Արեւին տակ Անո՛ւն դարձանք:
Միայն Մաշտո՛ց մը -- հրաշք մարդ՝
Եւ ունեցանք մենք Արարա՛տ
ոսկեգագաթ:

Միայն մէ՛կ գիր,
գի՛ր Մեսրոպեան՝
Եւ մենք եղանք լոյսի՜ երկիր
-- Մե՛ծ Հայաստան:

Գէորգ Քրիստինեան: ՎԱՆ - 1920

Այգին այլևս այգի չէր,-
Բոլոր ծառերը երեխայ դարձած
Հոնգուր-հոնգուր լաց էին լինում։

Պետրոս Դուրեան։ Ինծի կ՛ըսեն

Ինծի կ՛ըսեն.-«Ինչո՞ւ լուռ ես»- 
- Ո՜հ, միթէ բառ կամ խօսք ունի՞ 
Արշալոյսը, որ կը բռնկի, 
Զի անհուն է այն ալ ինձ պէս:


Ինծի կ՛ըսեն.- «Միշտ տխուր ես»։
- Ի՞նչպէս չըլլամ. մէկիկ-մէկիկ 
Թօթափեցան գլխուս աստղիկք... 
Արշալոյս մը չանցաւ սրտէս:


Ինծի կ՛ըսեն.- «Կրակոտ չես, 
Լըճակի մը պէս ես մեռած, 
Դալկահար՝ դէմքդ ու հայեցուած»։ 
- Ո՜հ, յատակն են իմ փըրփուրներս:


Ես ինձ կ՛ըսեմ.-«Ժամդ է հասեր.
Քու երկրորդ սև մօրդ գընա՛ գոգ, 
Գերեզմա՛ն, հոն գտնես դու գոգ, 
Վարդեր, թրթռում, թռիչ ու աստղեր...»:

ՀԱՄՈ ՍԱՀԵԱՆ։ ԱՅՍ ԻՄ ԲՈՒՌ ՔԱՐԵՂԷՆ ՀՈՂՈՒՄ

Մուշեղ Գալշոյեանի յիշատակին

Ա՜խ, ինչքա՜ն զոհեր ենք տուեր,
Որ պահենք այս հողը մի բուռ,
Անունը Հայաստան պահենք։

Արիւնի ծովեր ենք տուեր,
Որ պահենք այս հողը մի բուռ,
Անունը Հայաստան պահենք։

Քրտինքի ծովեր ենք տուեր։
Որ կորդը բուրաստան պահենք,
Տաճարներ ու ոստան պահենք
Այս մի բուռ քարեղէն հողում...

Այս մի բուռ քարեղէն հողում
Դեռ ինչքա՜ն ջանք է հարկաւոր,
Որ պահենք հացը հոգեւոր,
Որ պահենք մեր քայլը՝ այս խենթ,
Քառատրոփ թռչող կեանքի հետ
Եւ պահենք մեզանով լեցուն
Մեր ոգու տարեկից լեզուն...
Սեփական մեր բոյրը պահենք
Եւ ապրենք տանը՝ սեփական
Եւ տոհմ ու գերդաստան պահենք
Եւ պահենք այս հողը մի բուռ,
Անունը Հայաստան պահենք։

Մուշեղ Իշխան։ Հայ լեզուն տունն է հայուն

Հայ լեզուն տունն է հայուն աշխարհիս չորս ծագերուն,
Ուր կը մտնէ ամէն հայ իբրեւ տանտէր հարազատ,
Կ՛ըստանայ սէր ու սնունդ, սրտի հպարտ ցնծութիւն,
Եւ բորեանէն ու բուքէն հոն կը մնայ միշտ ազատ։

Քանի՜ դարեր եւ քանի՜ ճարտարապետ հանճարներ
Աշխատեցան անոր տալ վեհութիւն, գեղ ու պերճանք,
Քանի՜ գեղջուկ բանուորներ տքնեցան տիւ եւ գիշեր,
Որոնք թաղուած են հիմա մոռացութեան մութին տակ։

Մշտանորոգ ու միշտ հին՝ ան կը տեւէ դարէ դար,
Իր ճրագները՝ միշտ լոյս, իր օճախին հուրը՝ վա՛ռ,
Բարիքներով անսպառ լեցուն ամբարն ու մառան։

Հո՛ն է միայն, որ կրնայ գտնել ամէն հայ կրկին
Խաժամուժին մէջ օտար կորսնցուցած իր հոգին,
Անցեալն անհուն եւ ներկան, նոյն իսկ մթի՜ն ապագան...



1936 
«ՏՈՒՆԵՐՈՒ ԵՐԳԸ» Պէյրութ 1936

Էդուարդ Հարենց: [Ես հիմա]

Ես հիմա

Հատ-հատ պոկում եմ լռության թարթիչները
Ու կարկատում աղոթքս,
Որ պատռվել է երանգներից բառի...
Հիմա երանգն ավելին է, քան ձայնը...
Ու ես արդեն
Ոտաբոբիկ եմ մտնում Հույսի եկեղեցին,
Որ քայլերս բախտիս
ձայներ չնկարեն:
Շշուկներից քանի՜ ոտնահետք է ճաքել...
Իսկ իմ ոտնահետքը
իմ աղոթքն է սիրուս,
Որ երբեք չի´ ավարտվում,
Որովհետև չի´ գունավորվում բառով...
Իսկ հիմա
Գլխավոր գույնը այն է,
Որ սերը զգացմունքի բանաստեղծությունն է...
Որ մուսաները կին չե´ն դառնում...

© Eduard Harents, 2011. Reprinted here by kind permission of the author.

Էդուարդ Հարենց: Կահիրե

Իսկ դու կին ես, քաղա´ք,-

բուրգե ստինքներով,
Հազարամյակների ողնաշարին թիկնած:

Կորագմբեթ` ինչպես մահմեդական կեսօր,
Չադրայավոր` որպես Իբնա-լ-Կուլսումի ձայն,
Թվարկությունների ջարդված հայելու մեջ, -
Երազում ես` որպես վերջին հիերոգլիֆ:

Դու հմայքներ ունես, քաղա´ք,
արաբական գիշերների նման կլոր,
Թուխ ժպիտներ ունես խալե`
բուրգերի չափ եգիպտացի:

Դու, որ ամեն օրվա երկու երրորդը անց,
Նարգիլեի ծխից բարակ կոկորդիդ մեջ,
Ղուրանի էջերի քանակով ու հերթով`
Օրորոցային երգի պես
Աճեցնում ես Ֆեյրուզ ծաղիկ, -

Դու իրավունք չունե´ս կիսազգեստներ հագած`
Տնից ելնել փողոց, կամ էլ քայլել տան մեջ:
Եվ մանավանդ` պառկե´լ
հարյուրամյակների կողոսկրորի վրա`
Տիեզերքին ի տես:

Դու իրավունք չունե´ս:
Բայց հեչ պետքդ էլ չէ´,
Որ դարերի քամին
Մինի փեշիդ տակից
Սերունդնե՜ր է քամում`
Բյուր խալերից կոնքիդ…

Դու հանգի՜ստ ես այնպես,
Հանդա՜րտ, ինչպես մումիա´ն,
որից երեկոյան
Պիտի արյուն վերցնեն ԴՆԹ-ի համար…

Եվ դեռ չե´ս էլ շիկնում
քո ճերմակ ու կապույտ սրունքների համար:
Սրունքների´դ համար, ուր նստվածք է տալիս
Հավերժության գինին`
օձապարի´ պես
այն`
պապիրուսի աղջկա…

© Eduard Harents, 2011. Reprinted here by kind permission of the author.