Զահրատ: Հրանդ Տինքին

Աղաւնիները համոզեցին, ըսին որ իրենց վրայ

չեն կրակեր. Հրանդ հաւատաց։ Թէպէտ երկչոտ՝

հաւատաց թէ աղաւնի մըն է։

Բայց կրակեցին։

Նախատեսած էր, մէկ քանի տարի առաջ ըսած էր ինծի.

«Իմ մահը պիտի ըլլայ ոտքի վրայ՝ կանգնած, ոչ թէ պառկած՝

անկողինի մէջ»։




Թող պառկի լոյսերու մէջ։

Եթէ մեզի հարցնէք, ան միշտ յաղթական պիտի կանգնի՝

անաղարտ արձանի մը պէս։




- «Հրանդ Տինքին», Զահրատ


The doves swayed him,
        saying no one fires on them


Hrant believed them.
        Although timid:


He believed
        he was a dove.


But they
        shot him


He had foreseen it,
        he told me a few years ago,


"My death will be on my feet, standing up, not lying down
        in bed. "


May he rest in light.


        If you ask us, he will always stand victorious:


            like an immaculate statue.






Zahrad“To Hrant Dink", translated by Lola Koundakjian

Hamazkayin Canada presents a reading

HAMAZKAYIN Canada presents

a bilingual reading of Daniel Varoujan's 

SONG OF THE BREAD

with a new translation by Tatul Sonentz-Papazian

SUNDAY, November 21, 2021 at 2:00PM EST

 Click to expand

Լեւոն-Զաւէն Սիւրմելեան։ Ասացուածք ծառ տնկելու մասին

Տէր, օրհնէ՛ ծառն այս մատղաշ։ Ես կը տնկեմ զայն ահա
Փխրուն եւ սեւ հողին մէջ ուր պապերըս կը պառկին.
Ես՝ անոնց թոռը հսկայ, այս հողին տէրն եմ կրկին,
Ու արեւուն տակ կ՚աճիմ՝ անունն իրենց շուրթիս վրայ…։


Պիտի բանայ ծառն այս մեծ իր բազուկներն ու հոգին,
Գրկած իր մէջ պապերուս արեւոտ շունչը անմահ.
Տէ՛ր, միսմինակ, նազելի, այս ծառն աղօթք մը ըլլա՜յ
Ու փաթթըւիլ իր մարմնոյն գան սիրողները գիւղին…։


Էրկաթագիր պատութիւնն այս մըտերիմ հողերուն
Աչքիս արցունք կը բերէ… Փառք ու մեռել շատ ունի
Երկիրն իմ հին, ալեւոր՝ որուն ես թոռն եմ վայրի,
Խոկումներով բեղմնաւոր, երազներով օրօրուն…:


…Մեռելներուս իբրեւ խաչ՝ ես այս ծառը տնկեցի…:



Լեւոն-Զաւէն Սիւրմելեան 1905-1995

Thoughts on Planting a Tree


By Levon Zaven Surmelian

Lord, bless this sapling. Look, I am planting it
In the crumbly and black soil where my ancestors lie;
I, their hulking descendent, possess this land again,
And grow and flourish under the sun, with their names on my lips.

This tree shall stretch open its great arms and soul,
Cradling the undying, sunlit breath of my forebearers;
Lord, let this lone, graceful tree be a prayer,
And let those, who hold their hamlet dear, come and hug its trunk.

The narrative of these cherished grounds, writ in ancient, majuscule script,
Brings a tear to my eye… This ancient, hoary land of mine
Has many dead and glory aplenty, and me as its wild offspring,
With fertile ponderings and swaying dreams.

As a cross for my dead departed, I planted this tree.




With many thanks to the Armenian Institute for providing the original text and translation.

ՆԻԿՈՂՈՍ ՍԱՐԱՖԵԱՆ; ԳՆԱՑՔ

Ոչ ուժ է, ոչ ախտ՝
Մարդատեաց հոգիս,
Այլ ճամբորդ մ’աղքատ՝
Քաղաքէ մ’ուրիշ
Քաղաքի միջեւ,
Ձգածիս ընդմիշտ
Եւ դեռ անորոշ
Գալիքին միջեւ։

Ապակիին դէմ,
Ուր կը կռթընիմ,
Հոսող եւ անհիմ
Իրերու վրայ
Գլուխս է դալկադէմ՝
Ծովամայրի պէս,
Երբ շոգեկառքէս
Դէպի հակառակ
Սիրտըս կը սուրայ։

Բազուկը, որ զիս
Սեղմած՝ կը տանի,
Շարժումով մը խիստ
Կը քաշէ արագ
Լաթը սեղանին՝
Հողերու տակէն,
Ուր գըլորելէն
Տուներ կը թափին,
Լապտերներ գոյն-գոյն,
Կայմեր հերարձակ
Հեռաձայններու։

Մեքենան ծառ մ’է,
Որ աստղերուն տակ
Տերեւներն ամէն
Պիտի տայ հովին
Մինչեւ լուսածագ։

Կամուրջներու խոր
Փորերէն՝ մուրճի
Թափօրներ, խռպոտ
Ոգիներ կ’աճին։
Ու սուր մը՝ գետէն
Կը նետէ անդին
Յուշերըս բոլոր։


— Պէտք չէ գանգատիլ,
Պէտք չէ ետ դառնալ, -
Հրեշտակը կ’ըսէ.
-Ձգածիդ դիմաց՝
Եթէ չես ուզեր
Ճամբայիդ կէսէն
Քարանալ յանկարծ
Ղովտի կընոջ պէս։
Նայէ՛ աւելի՝
Կաղանդի ծառին,
Որ սիրտըդ կապես
Անոր ծայերուն,
Ուր լուռ՝ կը վառին
Բազմահայելի
Պարասըրահներ,
Խանութներ փայլուն։

Այս քաղաքը նոր,
Լապտերներն անոր,
Ջրվէժներն անվերջ
Գործատուներուն,
Այս թառը անհուն՝
Տուներու ճերմակ,
Որ կոյր՝ կը սպասեն
Լուսնկային տակ,
Ու դեռ անոր մէջ
Ինչ որ կը տեսնես,
Ինչ որ կ’իմանաս,
Դանիէլի դէմ՝
Ոսկի, անվընաս
Պառկող առիւծն է։

Գետը կ’անհետի։
Վերելակ մ’յանկարծ,
Ու վերելակին
Վիժումէն ծակած
Սիրտըս։ Իր ետին
Դուռ մը, դուռէն դուրս՝
Կիներ, պարոններ,
Մարդ մ’ալեմօրուս։

Բոլորն ալ լըռին,
Բոլորն ալ տարտամ՝
Ծովախոյզներու
Տըկար լոյսին տակ։
Սինեմայի լուռ
Վարագոյրին պէս՝
Նորէն սըրարշաւ
Պատուհան մ’անդին։


Ու անիւները,
Գնդիկներ ուժգին՝
Որ կը սալարկեն,
Կը կազմեն դեռ զիս,
Մոնթէ-Քրիստոյի
Բանտին պատին պէս՝
Որուն ետեւէն
Դառնութեան մը հետ
Գանձ մը կը խօսի։

Քաղաքը, սակայն,
Որ ալ կը լըքես,
Երբ խածած է քու
Քայքայուած սրտիդ
Թնճուկուած ծայրէն,
Կը պարպէ յանկարծ
Եւ անվերջ՝ զքեզ,
Ճախարակի պէս՝
Քանի հեռանաս։

Ոչ ուժ է, ոչ ախտ՝
Մարդատեաց հոգիս,
Այլ ճամբորդ մ’աղքատ՝
Քաղաքէ մ’ուրիշ
Քաղաքի միջեւ,
Ձգածիս ընդմիշտ
Եւ դեռ անորոշ
Գալիքին միջեւ։

«Անջրպետի մը գրաւումը»

Lory Bedikian: On the Way to Oshagan featured in "On Being"

Click here to hear an audio clip of this reading by Pádraig Ó Tuama.

“I stop the car, cross the dirt road
to see what the old woman’s selling.
Hoping for a cold drink, an extra
postcard to write this evening, I find
her tucked behind a table, under a tarp,
fly swatters swaying above her head.
Stacks of Marlboro boxes, packs of gum
are the only things I recognize among
the odd Russian, Armenian labels.
She must not hear me, because she keeps
rolling a square of newspaper into a cone,
fills it with roasted sunflower seeds.
I ask for one, saying ‘meg hahd hahjees,’
fumbling to find a dram among my dollars.

Her eyes, the color of two almonds
rise for only a moment before she asks
with a low, coarse, parrot-voice
if I like America, if I’m married and where
exactly is this place called ‘Glendale?’
With an awkward smile I drop indifferent
answers for her, like coins in the palm.
Until this exchange I had convinced myself
that I do not look like a tourist. After all, having
an ancestral name, firm family tree, the language
ironed to my tongue since the day I was born,
how could I be just another Amerigatzi? I say
this to myself, though I’m the one with the walking
shoes, the camera, the plaid-patterned pants.

She interrupts my thoughts with ‘Welcome
to Armenia. Please take these seeds for free.’
When I extend the money, I notice her face
shrinks in the afternoon light. Back in Los Angeles
I would have insisted to pay. But with this unexpected
visit I simply remembered how I was raised,
before the textbooks, the corporate cubicles,
before I learned to get fashion magazine
haircuts, attend culturally sponsored events.
I hear my parents say, ‘Love this seven-member family
all your days and nights, learn to take every offering
with grace, no matter the given size.’
I bow my head, say thank you. She insists
it’s nothing, asks that I come back soon.

Forgetting why it was I stopped at all,
I walk back across the dirt, cracking
one open. Its shell tastes of the same
salted seeds tucked by my grandmother
into coat pockets for evening walks.
Like a small communion, I contemplate
the seed with my tongue and swallow.
I almost turn to wave, but get back
in the car. For miles around, there is nothing
but land I follow on the map.
There is nothing but this old woman
and her convenience stand
made of brick and woodon the edge of a beaten road.”

 

From The Book of Lamenting

Lory Bedikian: PANDEMIC TALLY: AT ODDS WITH MAY

Click here for an audio clip of the poem. 

Apologies, mother, that you had no funeral. It was too close

to call the priest. Shovel of dirt. Flowers. Strangers with masks

in charge of lowering the coffin. Cyber condolences. Incense.

My sons face the screens. My sons face a future without most

of the people I loved. The teacher calls on those who are fast,

fed what they want for lunch. My sons clench their teeth.

All the funding has gone to the birds. Beautiful creatures, gleaming

feathers, whose babies have their feathers combed by aardvarks

and stool pigeons. These fledgelings always get to bed on time.

Postpone the check-up, the procedure, the poetry of mourning,

there’s a pandemonium of voices coming from a white tower

full of more fowl. Where are they all coming from?

Bombs. Children and mothers die together. They didn’t get

a chance to contemplate as they did on school days. The forests

destroyed. Their husbands already buried. Conveyer belt methods.

I don’t want to talk about kin, kinship or cognac. It always ends

with maps, my father’s voice, my ancestors kneeling by graves.

I want everyone to stand up to choir it out. Even the dead.

There is no such thing as writer’s block. There is no such thing

as writer’s block. (Their favorite pencil was left in their usual café,

while the chandelier doesn’t give its typical, shrewd light).

Prison. In prison because they always wrote, even when they were

told that you are pissing off the guy in charge. The guy in charge,

when he was a boy they should have given him ripe apricots, pencils.

A reference to Donna Summer doesn’t seem to fit the tapestry. Don’t

see why not. Donna Summer lived in Los Angeles, she sang, ignited,

died. People still play her songs on the corner of Hollywood and Vine.

Dad, did you find Mom? Before she died she wanted to hear Elvis Presley

sing I Can’t Help Falling in Love With You, but I don’t know if that ever

was taken care of. She never told me if she missed you.

An antimicrobial resistant infection is not an easy thing to take care of

when almost everything is limited, when almost everyone seems

daunting with their masks and no masks and deranged attitudes.

I hear Grant Green’s Sometimes I Feel Like a Motherless Child

while I wash another sink full of greens. Sometimes motherhood

is a well without rope or bucket. Even the blue sky still hunkers down.

Lory Bedikian

Published in Adroit Journal

LORY BEDIKIAN: BEFORE THE ELEGY, SPEAK TO HER

Click here for an audio clip of the poem. 

Zevart, before you decide to go

anywhere, let me construct a ship of books,

sailable & plenty, free of disease & car rides,

a ship anchored to everything & nothing,

Zevart of my birth, a name I will not

simplify for them. Let them say it.

Zevart. Zevart of rose petal jam & calluses,

your mother, a desert walk, her mother

hovering above sheep’s brain stew,

Zevart. Zevart. All I have left

of my first blurred sight. All that’s

left of my own name, its song —

leave now & I won’t find the impossible

argument of daybreak. Depart if you want,

but the phone will keep ringing.

Voice of Zevart. Body of Zevart.

Bathing Zevart. The weight of your body

on my arm, as if holding a country.

May you never read this, never learn

what I’ve done. A tradition never yours

this scrawled before it should be, your name

a drum, the only part I’ll borrow, and so,

Zevart. The rest can stay in their glass

cases. Remember how our folktales began?

Gar oo chee gar. Once there was and was not

a life we knew full of produce & price

tags, tell me again before you go there,

how you & one brother took James Dean

to be a god. Aleppo tired of you.

Your mother never done in the kitchen.

What is it now that I’m doing?

Did I actually think this would preserve you?

How can I close this, when a train could take you

through a tunnel, a bag of dates & walnuts

on your lap, sudden darkness while you chew,

snickering at what you were never taught.

What did I promise? Oh, yes. This.

Zevart. Zevart. Zevart.

Lory Bedikian

Published in Adroit Journal

Մարօ Մարգարեան: ԱՌԱՋԻՆ ՁԻՒՆԸ

Լուսաբաց էր մարմար,
Թափւոմ էր թեթեւ առաջին ձիւնը.
Հոգիս ուզեց յանկարծ
Այդ անդորր պահին
Տեսնել քո տունը:

Եւ անցայ ես խաղաղ,
Անցայ ես խաղաղ ձեր փողոցով.
Նիրհում էր աշխարհը պաղած
Լռում էր ճերմակ մի ծով:

Եւ քո տան մուտքի մօտ,
Հեռուից դեռ,
Տեսայ քո համաչափ քայլերը
Խառնուած ուրիշի
Քայլի հետ,
Իսկ շուրջը
Մաքուր ու անդորր էր:
Իսկ յետով աշխարհում այս,
Որ անհուն ու անծիր է,
Երբ տեսնում եմ ձիւնին
Քայլերի հետքեր կան,

Թւում է ամէն տեղ
Նրա հետ անցել ես,
Եւ աշխարհի սրտում
Սրտիս պէս
Վէրքեր կան:


Մարօ Մարգարեան
1952

FIRST SNOW

It was a dawn like marble

The first light snow was falling.

In that quiet moment

My soul suddenly wanted 

to see your home.

And I passed by serenely,

I passed peacefully by your street.

The world was dormant frozen

The white sea was silent.

And near the entrance of your house,

From afar,

I saw your symmetrical steps

Mixed with someone 

else’s steps

And around

It was clean and tranquil.

And after this world,

which is endless and infinite,

When I see human steps 

on snow

It seems that everywhere 

You passed by

in the heart of the world,

Like my heart,

There are wounds.

Maro Markarian

Translated by Lola Koundakjian

Shahé Mankerian’s debut poetry collection History of Forgetfulness book launch [postponed]

DUE TO CIRCUMSTANCES BEYOND OUR CONTROL, the event is postponed. WE WILL KEEP YOU POSTED.

Please join us for the Book Release & Poetry Reading of Shahé Mankerian’s debut poetry collection History of Forgetfulness with readings by NY area writers/intellectuals Nancy Agabian, Christopher Atamian, Alina Gregorian, Alan Semerdjian, Alina Gharabegian, & Lola Koundakjian

The Zohrab Center was established through the generous gift of Mrs. Dolores Zohrab Liebmann in memory of her parents, and dedicated on November 8, 1987 in the presence of His Holiness Vasken I (†1994), Supreme Patriarch and Catholicos of All Armenians;  and His Eminence Archbishop Torkom Manoogian (†2012), Primate of the Eastern Diocese of the Armenian Church of America. Liebmann’s father, Krikor Zohrab 1861-1915), was a renowned author, jurist, humanitarian and community activist in Constantinople, who was among the first Armenian intellectuals killed in the 1915 Genocide.

December 2, 2021  7:00pm ET 

at Zohrab Center

630 Second Avenue

New York, NY 10016-4885

Lorne Shirinian: The Rule of Three

For my grandsons Rafael, Ari, 

Joshua and Aaron Shirinian

Un coup de dés n’abolira jamais le hasard

Stéphane Mallarmé

For most, 

memory lasts

but three generations

father 

son 

and grandson

The next will likely never know

her grandfather’s father 

Stories of him will haunt

much will remain unknown

fragments and shadowy descriptions

of a life almost lost but for rumour

For the lucky ones a faded photo

in the end family history built on supposition

I never knew my grandfather

My father hardly knew his father

In 1915 before the massacres

Ottoman soldiers forced him into a labour battalion

never to return

the absence of fathers became the Armenian curse

My father barely knew his mother

yet the persistent memory

a park in Istanbul in 1921

he is eleven the last time he sees her 

she holds him close and feels

his soft wet cheek against hers

she whispers you’re safe here for now

my son 

I can’t give you a future in this country 

I must leave while I can

perhaps after the war… 

he feels her fear and shudders

she hugs and kisses him and says goodbye

turns in pain and leaves him crying 

in the orphanage

Then the killing began again

Armenian orphans were taken

over the Ionian Sea to the safety of Corfu

Many times he had escaped death

wandering from one column to another 

on the forced march east

How often did he cry for his mother 

when he became a father

How often

            she leaves him crying in the orphanage

In 1965 in our living room in Toronto

I asked my father if he remembered his father

his face, his voice, his touch

I wanted something to hang on to

He just shook his head

and looked away

There are no pictures of my grandfather

but my father had a memory of him he shared 

which I turned into a story for safe keeping

Can you hear his voice, I asked

In my dream, he said, he speaks but 

I can’t hear him 

My mother had no memory of her parents

She was a baby when they were exiled and killed

for being Armenian

She had no idea how she survived

who saved her and placed her in different orphanages

Family history erased in two generations

My sons knew my parents

and have good memories of them

My four grandsons know me but it’s likely

their sons and daughters will not

But I will leave stories, books, photographs and films 

for them all

Most of us are victims of the three-generation fate

of human memory

Oh, my grandsons, I want to dance at your weddings with your beautiful grandmother

I want to help lift your chairs high in the air

to celebrate your lives

I might be absent but

I will leave you much to remember

May 1, 2021

Lorne Shirinian: First nights

For my brother George

this is the way my father remembered his boyhood - 

            a series of removals 

                        and first nights

his eyes opening with the rising sun

and the animals stirring

then the odor of bread baking and his mother singing

as she prepared coffee letting it rise three times

before filling the small cup for his father

he watches him sip the rich dark liquid

and wonders when he will be able to taste it 

sitting next to his father

mother places her warm hand on his head

go wash your hands and face

and pours him warm milk

the world seemed a fine place

there was a sense of order and expectation

after he would feed the chickens 

and wait for his father to hitch the horse to the cart

then climb up and sit beside him 

as they went off on their rounds delivering charcoal

to the homes in the village

at noon when they returned

he would wash standing beside his father 

before the basin in front of their house

splashing water all over to get the black dust off

mother put out plates of bread, tomatoes, cucumbers and cheese

and the family ate together

later he would watch his father load the wagon again

for his deliveries

he felt his eyes get heavy

mother smiled sleep now my boy

he would unroll his rug and put his head down 

while his father left for his deliveries

he lay listening to the comforting sounds of the horse’s

hooves on the dirt road and the creaking of the wagon 

a lullaby that closed his eyes 

and sent him off to a peaceful sleep

one morning, days or months later

he heard new noises, strange and angry

his father rushed into the house breathing heavily 

and told him and his mother

to gather as many of their things possible 

roll them in your rugs and come outside

he remembered his mother, her head bent

why are you crying why

he did as his father asked then put the chickens

in the living room and poured bags of grain

on the floor for them

his father put his arm around him

then locked the door

we have to go now 

hurry

they climbed on to the wagon and joined the line

being led away by soldiers with long rifles

and bayonets piercing the sky

he looked around and saw his uncle and aunt up ahead 

where are they taking us, baba

they bounced along the dirt road for days

some said under their breath 

they’re taking us to Sultania

no another insisted further south to Konia 

without food and water many collapsed and were dragged away

             into the tall grass

                        never to be seen again

don’t say anything his father whispered 

just look straight ahead

he leaned tight against his mother and kept silent

when it was too dark to see 

the column stopped

his father fed the horse 

while his mother placed their rugs under the cart

we don’t know where they’re taking us 

don’t eat too much we have to save what food we have

sip the water slowly 

when you’re finished close your eyes and sleep

his confusion troubled him

who will feed the chickens

who will deliver the charcoal tomorrow

he heard his mother sobbing 

as he wrestled with his thoughts 

                                        this first night

                                                    away from home

every night there was yelling and screaming 

followed by a frightful painful silence

he kept his eyes shut tight but imagined what was happening in the dark

several days later when the soldiers forced them to rise

he searched for his aunt and uncle

where are they he wondered

his father brushed away tears 

look straight ahead my son

several days after that he asked his mother 

where his father was

he saw the fear in her eyes

he’s gone to look for uncle and aunty

no noise now look straight ahead

and he spent the first night without his father

a few days later deep into the night there was rustling around their wagon 

and the sound of someone being dragged away

through the sleep in his eyes he looked for his mother

but she wasn’t there 

all his life he would hear her calling for help

in the morning when the sun rose he looked around

but mother the horse and wagon were gone

his world had disappeared 

there was only the starving deportees

being prodded along ahead of him

he called for his mother

an old woman came to him

come with us now my boy

she took him by the hand and started walking with him

following the line that seemed to grow 

like a voracious serpent

as other lines joined other groups on the way

he spent the first night without his family

where could they have gone

why did they leave him all alone

then the old lady who was looking after him

disappeared

he went from grandmother to mother

whoever would look after him

he would gather grass to boil for soup

no one could tell him where his parents were

in the unending heat his throat burned for a drop 

of water

his stomach was knotted in pain

he saw many things that would haunt him forever

he learned the importance of silence but observed everything

he understood what was necessary to survive

only later would he realize the cost

four years later people who spoke a different language 

came and took all of the young children 

who were wandering through the countryside away

you’re safe now we’ll look after you

he didn’t know what they were saying but they smiled

and were kind 

in the camp they shaved his head 

washed him and bandaged his wounds

gave him new clothes bread and soup to eat

there was a large room with many beds where he slept 

along with hundreds of other young boys

who asked every day 

where their fathers and mothers were

but no one could tell them

I want to go home he said but was told

I’m sorry my boy it isn’t possible

he remembers his first night in the orphanage

as he did in all the other orphanages

Changelkeuy near Istanbul

Erenkeuy also near Istanbul

the Lord Mayor’s Fund of London’s orphanage 

in Corfu

and then after the final voyage away from his home

over the Mediterranean and the Atlantic

he arrived at the Georgetown Farm Home 

for Armenian orphans in Ontario Canada

he knew he would never again see his parents 

or his home 

he would become someone else

with the remembrance of all the first nights 

wondering where are my mother and father

where’s home

June 25, 2016

Lorne Shirinian: Willow Weep for Me

Willow weep for me

Bend your branches down along the ground

And cover me

(A popular song composed in 1932 by Ann Ronell, 

recorded by Billie Holiday in Los Angeles 

on September 3, 1954.)

time enough still

I told myself

a poem a story a book a film

a life accomplished

yet more to do

but time tricked me

woke one day bent low

along the ground

the future tense sucked out

ready for the table

willow, there were times

when the words dropped like honey

on the page 

I couldn’t stem the flow

and I was chided by some to linger longer

you’re publishing too much

how much is too much for a desperate writer

tell me, willow,

I can’t live according to their inadequacies

I have difficulties enough with my own

soon enough, willow,

I will gather all my pages

and let your canopy cover me 

a final caress, a murmur to the night

let the shadows fall

I will take them all with me

Blue Heron Press releases a new poetry collection by Lorne Shirinian

Rendering the Timeline, poems by Lorne Shirinian, was published by Blue Heron Press on April 24, 2021.

About the Poet

Lorne Shirinian began writing poetry at an early age. Rendering the Timeline is his fifth book of poetry. He has edited two anthologies, Armenian North American Poetry: An Anthology (1974) and The Blue Heron Press Anthology: New Voices from Kingston (2000). His poetry has been translated into French, Armenian and Farsi and has appeared in a number of newspapers, journals and anthologies. He is Professor Emeritus of English and Comparative Literature at the Royal Military College of Canada. He has published thirty books of fiction, drama and literary and cultural studies. He lives in Toronto with his wife Noémi.

Գուսան Զաքարեան։ Ճէյրանի Պէս

Ճէյրանի Պէս

 
Նորից գարուն եկաւ գարուն աննման,
Նորից ես քեզ տեսայ ով իմ սիրուն եար,
Կարմիր էիր հագել, վարդի պէս վառնամ,

Ճէյրանի պէս սարերով եկար ու անցար,
Մէկ բարեւ էիր տալիս, այն էլ մոռացար։

 
Թուխ մազերդ էիր փռել եար քո թիկունքին,
Ալ ժպիտն էր շողում եար քո շուրթերին,
Երբեմն զուր տեղ փչում, սէրը շուրթերին,
Ճէյրանի պէս սարերով եկար ու անցար,
Մէկ բարեւ էիր տալիս, այն էլ մոռացար։

 
Աշխարհի մէջ դուն սիրուն, ո՞վ է քեզ ժպտում,
Ինձ արել ես դատարկուն, վարմունքով հազար,
Ես լալիս եմ դու խնդում, ու չես նայում եար,
Ճէյրանի պէս սարերով եկար ու անցար,
Մէկ բարեւ էիր տալիս, այն էլ մոռացար։

 
Գուսան Զաքարեան 1923-1995

Նորա Պարութճեան։ ՉՀԱՍԿՑՈՒԱԾ ԼԵԶՈՒՆ

… ջնջուած բառեր …

օտարացան անդամներս իրարմէ

անջատուեցան մանկութեան դատաստանէն

զիս առինքնեց ճառագայթը երջանկութեան անմատոյց  

ու շոգիին մէջ շիթերուն 

լոգանք առի անկէ թափուող փոշիներով կայծկլտուն

իր հեթանոս ջերմութեան տակ թաւիշէ 

ձգուեցայ անպատմութեան կոյր յուշերուն մէջ անտաշ 

ու սուզուեցայ … սուզուեցայ

մինչեւ յետին մոռացում

զտում զատում ազատում

ու բռնկում երկնածին

նուաճումը գինիս լեցուց արեւով

հաշտուեցայ վերին հետ

ան զիս շատոնց կը սպասէր 

տարիքիս չափ գզգզուած համբերութեան մութ ծայրով

սրբեց անյուսութիւնն աչքերէն 

ու ծռեցաւ 

փսփսալու ականջիս 

պարարտահող քայքայումի մեղեդին 

անյիշաչար վանկարկումը իր երգին

ներելու գերմարդկային կարողութիւն ներարկեց

ես մեռայ միամտութենէս

դուն դիտեցիր զիս պատկերի պէս շարժական

ու հասկցար մարմնիս լեզուն

բայց իմ միտքս

մնաց խորհուրդ չհասկցուած

Նորա Պարութճեան։ ԱՐԳԻԼՈՒԱԾ Է ՄՈՒՏՔԸ ԽԱԲՈՒԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԵԿՈՂԻՆ

 բոլորին վրայ  թքած ունիմ

ըսի երէկ

մէկէն ի մէկ նկատեցի

որ թուք ու մուր չէ մնացած բերնիս մէջ

չարացա՞ծ եմ այդքան արդեօք, տէր Աստուած,

ըսի միտքէս 

ու սկսայ մեղմիկ-մեղմիկ մրթմրթալ 

աղօթքիս շիթերը իմ կողմս շպրտելով

ինչո՞ւ քնքոյշ երազային ու մոռացկոտ խօսքերս 

անպէտքութեան զգացումէն տժգունած

կը ծուարին մարմինիս մէկ անկիւնը

մինչ բաց դաշտս անպաշտպան կը յանձնուի նենգութեան

որ բիրտ քամիի նման

հողիս վրայ ուռելով 

ընդյատակս մակերես կը քաշքշէ   

հոն կը գծուին ծուռ ու մուռ այլանդակ պատկերները բառերուս 

հոն կը փռուին ծուռ ու մուռ բզկտուած հանդերձները գիրերուս 

ոչ ոք կ’ուզէ մօտենալ համտեսելու դառնութիւնը 

պարարտութեան մուրացիկ

եւ ականջ տալ գաղտնարանիս այլասերած մրմունջին

մեռելատան հիւրասենեակ է թուղթս

կա՜մ կ’արձակեմ քաղցրաբոյր խունկ 

ու մեղեդի քաղցրալուր

շոյշոյելու հեկեկանքն ու զսպելու սուգը վիշտէն պոռթկալ չկրցողին, 

կա՜մ թոյլ կու տամ հեթանոս լացուկոծին

մաքրելու էջը թուղթիս  

ակնկալուած կեղծիքէն

դրանս վրայ՝

ԱՐԳԻԼՈՒԱԾ Է ՄՈՒՏՔԸ

ԽԱԲՈՒԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԵԿՈՂԻՆ  

Adrian David: When The Euphrates Ran Red

Click here for an audio clip of the poem.


In a land south of the Black Sea,
we lived together in peace
for over a thousand years.
Then darkness engulfed us,
and life became a ghastly nightmare.

Reduced to second-class subjects,
we fell prey to the ruthless empire.
Brothers who lived alongside us
turned their backs in scorn,
owing to the entrenched bigotry.

Gendarmes stormed into our homes,
and dragged us out like animals,
leading us on death marches
across the desert as the sun blazed.
Countless skulls left scattered along the way.

Our homes were torched by the mobs,
devoured by the flames of hate.
Our women, abducted, raped, and killed,
succumbing to the fangs of supremacy
Our world turned upside down.

Innocent blood saturated the earth
as humanity came to a standstill.
Headless corpses lay in stagnant ditches,
letting the Euphrates run red.
Over one million futures were stolen.

Bidding a tearful goodbye,
we who survived fled our beloved homes,
stricken by distress and fear.
We lost our kin, our land, and our liras.
Yet, the one thing we never lost was our hope.

They strived to wipe us off the map.
But we rose from the ashes and thrived.
The prayers of our forefathers were not in vain.
We Armenians are still here, going strong.
Today, tomorrow, and forevermore.

(In memory of the 1.5 million victims of the Armenian Genocide)


Adrian David writes ads by day and poetry by night. His poems explore themes of conflict, existential crises, society, and everything in between, from the mundane to the sublime.

Elise Youssoufian: Կամաց, կամաց ("Slowly, Slowly")

Bathe each fresh cut in our rivers of tears.
Remember,
Take care of the root.


Kiss all the pain into shields of stars.
Remember,
Take care of the root.

Plant battered hearts at Mayr Hayasdan's feet,
Breathe truth beyond snag of Grey Wolves' gold teeth.

Be vessel, be witness, be living stone.
Sing us gutted, uprooted, but not alone.

We are.
We are.
We are still here,
Unbearably
Hungering for a taste of justice,
Making bread out of bitter fruit.

IALA’s (International Armenian Literary Alliance) Young Armenian Poets Awards announced

APP wishes to congratulate the three poets who won IALA's Young Armenian Poets Awards, as well as the poet who received an honorable mention. Below are their poems previously published in H-pem online magazine: 

Sarkis Anthony Antonyan: I Meet the Gravedigger Burying a Soldier from Artsakh

Please, let me swallow the rain

               to save this soil.                He needs a good home,

                                                                      a dry cavern to sleep.

I will not

                            be long, I promise.

                                         His exoskeleton,

            soaked in military pattern,

                                                       must take one last

                           breath of the world around it.

Let me see the red on

                                         his chest one more time,

                                                                                   poked into 

the plush           like acupuncture,

                                                        almost deliberate.

                                                                       Do you know

                              who is responsible for                  this act? 

              If not,                                  I will tell you. 

It was like

                              this.      At home, we were glued to

the bottom of a well and                 stuffed with sand.

             And I didn’t know him

                                                          until the

stones around us crumbled.                          Do not drop him

               quick!                I beg for you 

                                                       to take my money 

and give me his gun.       Now the flashing medallions 

              on his chest darken,

                                                        the puckering ribbons

                            washing away without sound.       How is this

              the resolution

                                                          of an incomplete history?

I have removed my voice box

                                           and placed it

               on his heart.                                    Salted,

                                                          immobile.

Now,                  let me say

                                         to him:

                                                                       You are missed.

                                                         You,

               driven to the ground with honor.              Perhaps

this exile wasn’t fated by the stars,

                             but rooted           in the obligation of our clan.

Above us,

               the clouds swirl                gray and

                             inhale to accept the light.              The Sun,

a bead of hope in their curtains

                                          claiming the parting before it.

              I do not think this story                              is over,

will never be.                    I am hesitant but:

                                                                     here is our

farewell.                                         And watch!

                             See how

                                        this cavalier has

become a snowy dove,

                                                       rising through the ashes

                                        and sunlight,

                                                                     away.

 

Sarkis Anthony Antonyan is a student at Holy Martyrs Ferrahian High School Chatsworth, CA. He is  17 years old.

__________________

Sofia Demirdjian-Lara: I See You in the Jacarandas

I look at the Jacaranda tree 

In front of my apartment 

I hear your whispers 

In the wind, 

I feel your goosebumps 

In the cracks of your skin, 

And within them 

I walk into the closet of a dream. 

I can feel you smiling at me 

Through the veins of the leaves 

I see myself pondering 

In the nest above your head 

Feeding my children. 

I am a bird 

In another life 

By your side. 

I am one with the wind 

Blowing kisses 

In your direction 

So that you can feel them 

On your cheeks 

So you can blush with the rosy pink 

That used to hide 

Within the dark forests 

Of your makeup drawer 

Isn’t it lovely, 

How I can see my life 

Now that you stand 

Right before my eyes. 

Isn’t it lovely, 

How I can see myself 

Now that you are gone.

Sofia Demirdjian-Lara attends Heritage School in Glendale, CA. She is 17 years old.

__________________

Lucine Ekizian: Go Light on the Sweetness

Replacing the chamomile in my tea 

With the compact flowers, with purple petals, 

Hugging yellow centers, 

Encompassing millions of 

Beginnings, endings, 

And middles. 

I add the floral palette not to remember, 

But to forget-me-not. 

Does the honey cause a paucity of flavor? 

My moral compass spins as 

I pour in the sweetness. 

I will not drink tea without honey,

I will not consume honey without tea. 

As my soul lives there, and my body here, 

I live in both worlds, 

I live to acculturate.

Lucine Ekizian attends Blair High School in Pasadena, CA and she is 15 years old.

__________________

Natalie Abadjian: o White (Honorable mention)

As I pick up my #2 pencil, I’m left with 5 full moons to choose from. 

None of them represent me, I circle what is most “appropriate.” 

White, compiling myself with genocidal colonizers hiding behind the name of my country’s religion, the first nation to accept Jesus as their savior. 

Dismissing my 1.5 million ancestors, 

ancestral blood, 

lands, 

tears, 

5,000 18/19 year old martyrs. 

Succumbing to the prioritization of oil over human life, propaganda, gaslighting, mocking, injustice, human rights violations, & blood money. 

As idolized politicians camouflage their support through fraudulent systems, our hearts become vegan at the hopes of one day being recognized. 

The history of Noah’s descendants being re-“written” while the silence that prevailed bomb shelters for 45 days lingers, 

waiting for what once was. 

As these words drip from a demoralized diaspora’s lips, 

the juice from our pomegranate veins seep, 

our black bushy unibrow(s) mending the bridges between our ancestors that we never got to do. 

With mustard seed faith 

we thumbtack our “unanswered” prayers to the front of our skulls. 

we mournfully tread with cynicism as omnipotent as Ararat. 

The same way you, unapologetically, fund terrorists who value my head, if beheaded, at $100, while indigenous Armenians come to a point where no word in the English vocabulary describes our emotions. 

I’m unapologetic Amerikkkan school system, 

for the next time you see none of the zeros filled in. 

ամօթ.

Natalie Abadjian attends Pasadena High School in Pasadena, CA. She is 15 years old

Emerging writers showcase today

 

A video tribute to Zahrad's "The Woman Cleaning Lentils"

At APP we love the way poetry cross-pollinates the visual arts, film, dance and theatre.

The Woman Cleaning Lentils was selected for dissemination in APP in 2006, just a few months before Zahrad's death after a long and fruitful life as a poet.

Here's a presentation of "The Woman Cleaning Lentils" by the Hamazkayin State Theatre which was established in 1991 by the celebrated Armenian actor, Sos Sargsyan.




Զահրատ- ՈՍՊ ՍՏԿՈՂ ԿԻՆԸ

Ոսպ մը - ոսպ մը - ոսպեր - ոսպ մը - քար մը - ոսպ մը - ոսպ մը - քար մը

Կանաչ մը - սեւ մը - կանաչ մը - սեւ մը - քար մը - կանաչ ոսպ մը

Ոսպ ոսպի քով - քար ոսպի քով - յանկարծ բառ մը - բառ ոսպի քով

Յետոյ բառեր - ոսպ մը - բառ մը - բառ բառի քով - յետոյ խօսք մը

Ու բառ առ բառ խօլ բարբառ մը - հինցած երգ մը - հին երազ մը

Յետոյ կեանք մը - ուրիշ կեանք մը - կեանք կեանքի քով - ոսպ մը - կեանք մը

Դիւրին կեանք մը - դժուար կեանք մը - ինչու դիւրին - ինչու դժուար

Բայց քով քովի կեանքեր - կեանք մը - յետոյ բառ մը - յետոյ ոսպ մը

Կանաչ մը - սեւ մը - կանաչ մը - սեւ մը - ցաւ մը - կանաչ երգ մը

Կանաչ ոսպ մը - սեւ մը - քար մը - ոսպ մը - քար մը - քար մը - ոսպ մը։




Կարդաց՝
Դավիթ Հակոբյանը
Դերերում՝
Դավիթ Հակոբյան
Նարեկ Բաղդասարյան
Հարություն Սարգսյան
Տաթև Ղազարյան
Սերգեյ Թովմասյան
Արմինե Անդրեասյան
Մարիա Սեյրանյան
Միշա Հակոբյան
Սարգիս Շողունց

2021 Banned Books week is September 26 – October 2

The Banned Books Week Coalition is an international alliance of diverse organizations joined by a commitment to increase awareness of the annual celebration of the freedom to read. The Coalition seeks to engage various communities and inspire participation in Banned Books Week through education, advocacy, and the creation of programming about the problem of book censorship.

Censorship Silences Voices 

For more details visit Banned Books Week. 

American Library Association's Office for Intellectual Freedom tracks attempts to ban or restrict access to books. More than 273 titles were challenged or banned in 2020, with increasing demands to remove books that address racism and racial justice or those that shared the stories of Black, Indigenous, or people of color. As with previous years, LGBTQ+ content also dominated the list.

Visit your local bookstore and buy a book. Support your local library. Read a poem to a child. Organize a reading. Begin a lending book library. 

History of Forgetfulness, Shahé Mankerian's debut poetry collection to be released in October 2021

Shahé Mankerian releases his critically-acclaimed debut collection, taking readers back to 1975 Beirut, where an un-civil war is brewing. Mankerian asks, "Who said war didn't love / the children?" setting the tone for a darkly humorous collection in which memories of love, religion and childhood are entangled amongst street snipers and the confusion of misguided bombings.

The collection is published by Fly on the Wall Press and may be pre-ordered now on Amazon.com

Փանոս Ճերանեան։ Ընթերցողներս

Միջոց չունէի
հատորով մը
քերթուածներս լոյս ընծայելու,
որոշեցի
մէկիկ-մէկիկ արտատպել զանոնք
ծառերու բունին։

Հորիզոնին
աստղեր կային փայլփլուն,
որոնք անտուն
քերթուածներս կարդալէ ետք,
ամբողջ գիշեր
երկնակամարին վրայ
կը շողային…


Լոյս տեսած է ԹՐԹԻՌՆԵՐ գրքին մէջ (Վահէ Սէթեան Հրատարակչութին, Պէյրութ 2020) եւ Մարմարայի գրական բաժնին մէջ (17 Յուլիս 2021)։

Eric Bogosian quote for the month of August

"We are very creative people. One of the aspects of our heritage is our poetry. We have great Armenian poets going back to the Middle Ages."

Creative Armenia Lecture, "How to Take the Art World by Storm" | Panel discussion with Armenian cultural icons, June 2021

Հենրիկ Էդոյան: ՕԳՈՍՏՈՍ

ԱՐԵՎԸ սրբում է ուսերս հոգնությունից –

ես այստեղ մնալ չեմ կարող, որովհետև

ամառն ասում է – «Հավաքիր իրերդ,

գնանք այստեղից, արդեն ուշանում ենք»:

Սա իմ ժամանակն է,

իսկական ժամանակը –

կատարելու այն, ինչ պետք է կատարվեր,

եվ ասելու այն ինչ պետք է ասվեր:

Խոսքի ժամանակը,

փրկության ժամանակը,

բարձրացումը սիրո հզոր թևերի –

ապրելու ժամանակը,

եւ վերջապես կատարյալ

իմ կյանքի ժամանակը,

պսակի մեջ Կույսի համաստեղության:

AUGUST

The sun wipes away tiredness from my shoulders

I can't stay here, because

summer is saying - “Pack your things,

let's go from here, we're already late.”

This is my time,

the real time -

to do that which must have been done,

and say that which must have been said.

The time of the word,

the time of salvation,

the raising of love's mighty arms-

the time to live,

and finally the perfect time

of my life,

in the nuptials of the Virgo Constellation.

Henrik Edoyan

translated by Hasmig Kurdian

ՎԵՀԱՆՈՅՇ ԹԵՔԵԱՆ։ ԹԷՅ

Ամբողջ եղածը քախքէ եւ թէյ էր

Քախքէն կը մկրտուէր տարչին թէյին մէջ,

Ամենայն փութով՝ փափկացած մասին

Կը քսէինք կարագ, վրան՝ մեղրագոյն թուզի անուշ էր.

Աշխարհի ամենէն համով պատառն էր։

Երկար սեղան էր, երկար նստարան,

Խոհանոցը մութ էր, մէկ պատուհան միայն,

Բայց ամեն անկիւն արեւ կար ոսկի

Եւ ոսկի խօսքեր, տաք թէյէն կարօտի

Դեռ ումպ մը չառած մեր նէնէն կ՚ըսէր նայելով մեզի

«Եախըշըընը սէվսիւն նէնէսի»։

Ինչպէ՜ս քաղցրացած սէրը չյորդէր,

Գուրգուրոտ թեւերով նէնէն չգրկէր։

Հինգ-թոռնիկ ունէր,

Իսկ կեանքը համեղ քախքէ եւ թէյ էր։

Անկիւնէն աստիճան մը կ՚ուղղուէր պզտիկ սենեակ

Սենեակէն աստիճան մը տանիք կը հանէր,

Տանիքին վրայ թրթռուն կ՚ապրէին

Փարթամ որթատունկ, թրթուռ ու թռչուն։

Որթատունկէն վեր՝ կաս-կապոյտ երկինք

Որ ամեն գիշեր փաս-փայլուն արծաթ աստղերով կ՚օծուէր։

Պզտիկ սենեակը աշխարհ մր ունէր գունեղ հեքիաթի,

Երբ Պելճիքայէն Տիգրան տայտայը գար

Մեզ գիրկը առած, գիրքերը բացած կը պատմէր ինչե՜ր,

Բարին կը կռուէր Չար ոյժերուն դէմ, բայց ընդմիշտ կ՚ապրէր։

Այն ատեն կեանքը արդար էր, մինչեւ…

Այդ տո՛ւնն ալ փլաւ։ Օրօրոց, ծիծաղ,

Ձուկի աւազան, ծառերու խնճոյք,

Հաւնոց ու վանդակ. պահուըտուք, քէթէ,

Մածունով քէօֆթէ եւ սթիք պուզա։

Օր նոր՝ զեփիւռ նոր, դարաւոր թոնիր,

Գունազարդ գիրքեր, անթառամ ձայներ.

Իսկ ինչո՞ւ հիմա թզենին հսկայ՝       մինակը կու լայ։

Գիտէ՜ք ինչ եղաւ։ Պատերա՛զմ եղաւ.

Հրէշ մը ելաւ, շատերուն եւ մեր շէնշող տուները

Կլլեց մթագնեց,

Ցնծուն Փիւնիկէն մոխիրով պատեց։

Ելանք մեր վայրէն

Ամեն մէկուս հասաւ պատմութիւն տարբեր։

Հիմա նստեր եմ, նորէն քախքէ ու թէյ,

Կարագ անուշը շուկայէն բերուած.

Նստարանը կ՚երեւա՜յ, բայց արեւը չկայ,

Նէնէն բացակայ է, կարօտս՝ ներկայ,

Ծնողքս չկայ, տագնապը միշտ կայ,

Քոյր եղբայր՝ անդին, զաւակներս՝ հեռու.

Յաճախ անհաշտ եմ, երբեմն հլու։

Օր մը պակսեցա՛ւ ամեն բան կեանքէս

Միայն գիրքերս եռանդով շատցան։

Բայց պատանեկան երկար սեղանէն

Մնաց բոյրը ձայնին

Մնաց սէրը լուսածիր

Եւ անմահական համը ընտանիքի։

Եօթանասունը անց՝ պատմելու եմ հարկաւ

Երիտասարդութեան այդ սեղանը փայտէ

Թաքուն, մարմարեայ       յուշարձան դարձաւ։

Նիւ Ճըրզի

Յունիս 2021

Լոյս տեսած է Հորիզոն Գրական թերթին մէջ 

ԼՕԼԱ ԳՈՒՆՏԱՔՃԵԱՆ: ԱՂԱՒՆԻՆԵՐԸ

Դրացիներս փոխադրուեցան.

մէկը, ապա երկրորդը

կամաց-կամաց

հաւաքեց ապրանքները.

մէկ առ մէկ

պարպուեցան տուփերը

ու քաշեցուաւ դուռը։

Հիմա՝ յարկաբաժինը

պարապ է ու

կամաց-կամաց

աղաւնիները կու գան

ուր որ երաժիշտները

կ՚ապրէին։

Իրիկուան դէմ,

քով քովի նստած

ամեն պատուհաններուն սեմին՝

աղաւնիները կարծես մտիկ կ՚ընեն

ներսի ստուերները

ինչպէս ես՝

մեղեդիներուն յիշատակը։

Նիւ Եորք

Լոյս տեսաւ Օգոստոս 2021 Հորիզոն շաբաթաթերթի գրական յաւելուածին մէջ։

Lola Koundakjian: The Hiroshima Project

Click here for the audio segment only of The Hiroshima Project read by the author, Lola Koundakjian.

Hiroshima

When I returned from Japan, a young acquaintance of mine said, “You went to Hiroshima? So, you’re been exposed to radiation!” That was the meanest thing anyone had ever said to me.

Lola Koundakjian


I went to Hiroshima on December 6th, 2005.
Sixty years after the artificial sun.

I arrived amidst snow showers,
To witness a destroyed city reborn.

When I informed my mother of my plans
She asked if I was depressed.

I told my travel agent I needed
To go to beg for forgiveness.

Not that I pushed the button
You didn’t push it either
[But] our collective unconsciousness did.

*****

In an exhibit in this city*
I had seen the melted glass bottles

The fused coins and the frozen clocks.
There I saw much more,

Hollowed statues of Buddha
Images of people with burns

Their skin branded if
They wore patterned clothing

Wrist watches became microwave ovens
killing people with radiation sickness
*****

Hiroshima’s boulevards today bear witness
To the shadows of humans who left by evaporation.

Statues erected by benevolent associations
For volunteer doctors and nurses

*****

The roads leading to ground zero and the Peace Dome,
The only building still standing after the Atom bomb.

The Memorial cenotaph, the eternal flame and the Peace Bell
The museum filled with teenagers from nearby towns.

This was not an easy visit, nor should it be.
I walked to my hotel in silence.

*****

Lola Koundakjian





Postscript
The only people who should be allowed to govern countries with nuclear weapons are mothers, those who are still breast-feeding their babies.

NY Times, Wed, January 20, 2010 book review of “The Last train to Hiroshima” by Charles Pellegrino, reviewed by Dwight Garner.


*NYC

Նորա Պարութճեան։ ԼԱՒԱԳՈՅՆ ՊԱՀԸ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ

զիս մոռնալդ լաւագոյն պահն էր պատմութեան
արեւներէն կարմրած արագաստներ
մեկնումովս բացուեցան
դունուեսը երբ չկար
լսուեցան ձայներ անջրպետի
որքան հեռու նաւարկեցի
չկային մէջ անսահման
փրկութեան
ցանկութիւններ սպանուած
աստղերու պէս լուսարձակիլ սկսան
ու
միւս կողմը կատաղօրէն այգաբացուիլ սկսաւ


կատաղօրէն առասպելները մարեցան
ցեխադաշտը պարպուեցաւ եդեմէն
ցեղադաշտը մաքրուեցաւ ինքզինքէն
ու բացուեցաւ չսպասուածը
չեղածին մէջ կարծուած
արձագանգը խորքերէն
դանդաղօրէն մակերեւոյթ բարձրացաւ
ու մերկանդամ յայտնուեցաւ
վեհափառ
առեղծուածը խորհուրդին


ուրեմն այսպէս
մեռելները յար կենդանի կը մնան
իսկ կենդանին
փայլատակում երբ չունի
նողկալի
միսի կտոր մ’ն է որդնոտ
գեհեններու բանալի
բերանի խոռոչ գարշահոտ
սեռային բաց գործարան
ու սողունի փսփսուք
աղերսագին
մորթերու համանուագ


ուրեմն այսպէս
պաղատանքի հաճոյքով
կը շինուին սանդուխները
դունեւեսի վայրէջքին
ձախողութեան կտղուցքի մէջ
կը թփռտայ վերացումը
պզտիկ եսին կծկտած
որ չէ կրցած
ինքնամոռաց թռվռալ
դէպի
կատաղօրէն բացուող այգաբաց
ուրեմն այսպէս
է պատկերը այն կողմին
ուր ամէն բան հակառակէն կը դրուի


դուն զիս մոռցիր
ես այս կողմէն վայելեմ
լաւագոյն պահը կատաղօրէն այգաբացուող պատմութեան

Նորա Պարութճեան։ ԱՄԲԱՐՏԱՒԱՆ ՏԵՍԱՆՈՂ

սպառեցան բառերը
գրականութիւնը անյոյս է
ամբարտաւան տեսանողը
սովահար մարդուն փորոտիքը
իր Բաներով ծանրացուց
յագեցում խոստանալով
հիմա անոնց բեռան տակ
անշարժացած մարմինները հոգեւոր
ոչ ալ կրնան հոգեվարքի դաշտ մտնել
վերջին շունչի ի խնդիր


անբռնելի
անչափելի զօրութեան պէս ներկայացար
Տեսանո՜ղ
քեզ սիրեցինք
քեզ փնտռեցինք
արարեցինք քեզ նոյնիսկ
նոյնանալը քեզի հետ
հաշտեցուց մեզ ցեխին հետ
ուրկէ անհոգ քալեցինք
կտրուած մեր մոռախտաւոր ոտքերէն
եւ այսօր
կտրուած մեր բախտերէն
քու կացինէդ մազապուրծ
իմաստութեան վերջին հունտը կ’աղերսեմ


արդեօ՞ք
իմ լեռներէս կործանարար հատիկ մը միտք
թաւալգլոր պիտ’ արշաւէ
ցնցելու մեղկ ուղեղս
ուր հաշմանդամ արծիւները ծերացած
քեզ անէծքի են վերածած


իմ լեռներուս վերջին հունտն իմաստութեան
պիտի ներէ՞
հաշմ-հնազանդ արծիւներուս
յամառօրէն կեանքի կառչող ծերութեան

APP list in resources for Teaching About the Holocaust and Genocide

The Armenian Poetry Project has been listed -- among other resources -- in an online list of Literature resources for Teaching About the Holocaust and Genocide, in Colorado's Department of Education.

Click here to access the list.

APP is grateful to be part of this important list and education site.




Լօլա Գունտաքճեան/Lola Koundakjian
Curator and Producer,
ArmenianPoetryProject[at]gmail[dom]com

Quote for the month of June 2021

Կարդալ Դանիէլ Վարուժան, Միսաք Մեծարենց եւ Վահան Թէքէեան…ոչ թէ կրկնելու համար, այլ որպէս աշակերտ…

Յ. Պալեան

Reading Daniel Varoujan, Missak Medzarents and Vahan Tekeyan, not as copyist but as student ...

Hagop Balian

ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ։ ԳԱԶԵԼՆԵՐ

1

Կապույտ բաժակը հոգեթով դու խմիր,

Սիրտդ լցվի թող հեքիաթով – դու խմի՜ր

Իրիկնային երկինքը բիլ թող անվերջ

Հոգիդ լցնի կապույտ կաթով – դու խմի՜ր:

Թող լո՜ւռ լինի. անրջավոր ու տրտում -

Կապույտ բաժակը հոգեթով դու խմիր:

2

Իմ խոսքերը կարկաչում են կապույտում,

Կարկաչում են ու կանչում են, կապույտում:

Կարոտներ կան, որ անմարմին ու տրտում -

Միայն շշուկ ու հնչյուն են – կապույտում:

Երազներ կան, որ կարոտներ են միայն,

Լո՛ւյս կարոտներ, որ կանչում են կապույտում…

3

Ո՞ւմ եմ երգում. ի՞նձ, թե՞ քեզ – չգիտեմ.

Իմ երգում ինձ կգտնե՞ս – չգիտեմ:

Թե՞ ես ի՜նձ եմ որոնում, բայց գտնում եմ քեզ.

Կորցրե՞լ ենք արդյոք մեզ – չգիտեմ:

Գուցե ե՜ս եմ` քո երգում, գուցե ի՜նձ ես դու երգում.

Ո՞ւմ ես երգում. ի՞նձ, թե՞ քեզ – չգիտեմ…

4

Կա հոգու մեջ ու աշխարհում – մի ոսկի օղակ:

Բռնկվում է նա ու մարում – մի ոսկի օղակ:

Ո՞վ չի գտել – ժպտալո՛վ, ժպտալո՛վ -

Անդուլ վազքի ճանապարհում – մի ոսկի օղակ…

Բայց ես ինչո՞ւ, քու՜յր իմ, ինչու տրտմեցի այնքան,

Երբ բռնկվեց քո աչքերում մի ոսկի օղակ…

5

Դու կապույտը սիրեցիր – չգտար,

Սիրտդ դարձավ ձյունաձիր, – չգտար:

Երկինքներին` հեռավո՛ր, հեռավո՛ր`

Դու մանկորեն ժպտացիր – չգտար:

Կո՛ւյր աչքերից` աղոթքո՛վ, աղոթքո՛վ`

Մի քիչ կապույտ մուրացիր – չգտար…

6

Քո՛ւյր, զանգերի տխրության մի ղողանջ է քո հոգին:

Դղյակի մեջ մենության – բախտի կանչ է քո հոգին:

Եվ մենակ է, քույր-աղջիկ, այնքան մենակ ու տրտում.

Իրիկնային կապույտում մի ճաճանչ է քո հոգին…

Ո՞ւմ ես կանչում և ինչո՞ւ. զանգերը ո՞ւմ են կանչում.

Բայց չե՛ս գտնի, քո՜ւյր-աղջիկ, թող չկանչե քո հոգին…

7

Բոլոր խոսքերն իմ երգում – ճաճանչներ են լոկ:

Կապույտ միգում – ոսկեգույն ճաճանչներ են լոկ:

Քո աչքերից, քո դեմքից, քո լուսե երկրից

Ճառագայթված իմ հոգում – ճաճանչներ են լոկ

Իմաստ չկա, միտք չկա խոսքերում այս հին,

Բայց ինչո՞ւ են ամոքում – ճաճանչներ են լոկ…

8

Քո՜ւյր, իմ հոգին լուռ ու տարտամ – մի ստվեր է լոկ,

Դղյակի մեջ քո մենության – մի ստվեր է լոկ:

Եթե նայես կճանաչես, կտեսնես հանկարծ,

Որ ձևերիդ այնքա՛ն նման – մի ստվեր Է լոկ:

Գուցե ժպտաս, գուցե տրտմես, երբ զգաս, որ նա -

Եղերակա՛ն երկուության մի ստվեր Է լոկ…

9

Կղողաջեն օրերը քո – կմարեն.

Կկարկաչեն – մի երեկո կմարեն:

Ու ղողանջող օրերի մեջ երգված

Երազները քո լուսաճեմ – կմարեն:

Հե՛տ կնայես ու կճչաս կարոտից.

Ջինջ արցունքներ կճաճանչեն – կմարեն…

10

Մենք չգիտենք, քո՜ւյր իմ, մեզ կապույտը ո՞ւր կտանի.

Թե լուռ լինենք, լուռ ու հեզ – կապույտը ո՞ւր կտանի:

Նա – տրտմունակ մի կարոտ, նրա անունը սակայն

Ո՜չ դու գիտես, քո՜ւյր, ոչ ես, – կապույտը ո՞ւր կտանի…

Կորցրել ենք աշխարհի ճամփաները հին.

Իմ ո՛րբ ընկեր, քո՜ւյր իմ, մեզ կապույտը ո՞ւր կտանի…

11

Քո՜ւյր, ղողանջի՛ պես ճախրել ու գնալ, -

Հմայված ու հեզ – ճախրել ու գնալ…

Երկնքից – երկինք, իրիկվա մովում,

Անմարմին, անտես – ճախրել ու գնա՛լ…

Դեպի Ամենտի եզերքը կապույտ -

Քո՜ւյր, ղողանջի պես ճախրել ու գնալ…

12

Ինչ տրտում են զանգերը, քո՜ւյր, մայրամուտի, -

Զանգերը թաց ու ցողաբո՛ւյր մայրամուտի…

Ահա կույսերը գնում են աղոթելու.

Սգահանդես, տրտում թափոր մայրամուտի…

Լուսամփոփի պես կախվել է երկինքը բիլ

Հոգուս վրա – օ, սո՛ւրբ անդորր մայրամուտի…

13

Մահը, գիտե՞ս, մի լուսավոր առասպել է, քո՜ւյր,

Կյանքը այնքան մեղկ ու անգույն ու անբեր է, քո՜ւյր:

Մահը անուշ, անրջալույս տրտմություն ունի.

Կյանքը սակայն շաչող, փախչող, անհամբեր է, քո՜ւյր:

Կյանքի կանչը անկումների ազդարար է լոկ.

Մահը սակայն Կապույտ Երկրի մի բանբեր է, քույր…

14

Իրիկուն է, քո՜ւյր, – աչքերդ փակի՜ր,

Հոգնաբեկ, տխուր, – աչքերդ փակի՜ր:

Թարթիչներդ թող չթարթեն միգում.

Միգամած ու խոր աչքերդ փակիր:

Կոպերիդ տակ թող երազս թաղեմ.

Իրիկուն է, քո՜ւյր, – աչքերդ փակի՛ր…

15

Դիր մատներդ կույս՝ աչքերիս վրա, -

Հոգեվար հոգուս – աչքերիս վրա…

Հոգնեցի կապույտ մշուշից, մովից.

Դի՛ր մատներդ լույս – աչքերիս վրա…

Մահու պես քնքուշ դի՛ր մատներդ սուրբ -

Խոնջացած, անհույս աչքերիս վրա…

16

Իրիկունը ու կապույտը կանչեցին, քույր, -

Ճամփա ընկանք ոտաբոբիկ, երկնայի՛ն քույր…

Ու գնում ենք դեպի Հավերժը ամոքիչ.

Մահն է թեթև՛, մահն է բարի՛, անմարմին քույր…

Ետ չնայե՜ս, ետ չնայե՜ս թաց աչքերով,

Դու իմ վերջի՛ն, իրիկնայի՛ն, աստղայի՛ն քույր…

17

Որքան ցավ կա, որքան ցա՛վ կա այս կարոտում իրիկնային,

Ինչ տենչում ենք մի՞թե կտա այս կարոտը իրիկնային…

Թաց աչքերդ հովն Է շոյում շիրիմների փսփսուկով.

Թաց աչքերի՛դ գուցե գթա այս կարոտը իրիկնային…

Հսկումների պահը սուրբ Է.ժպտա՜, ժպտ՜ա, մահացող քույր,

Որ չհանի՛ քեզ Գողգոթա այս կարոտը իրիկնային…

18

Թող ապրի հոգին – կապույտ վանդակում.

Կան գանձեր անգին – կապույտ վանդակում:

Դու – ծարավ աղջիկ, կապույտը – գինի.

Դու – արբած մի կին – կապույտ վանդակում:

Ի՞նչ պիտի անես, ի՞նչ պիտի անես,

Երբ թափվի գինին կապույտ վանդակում…

19

Մարում է հոգիս, քո՜ւյր, քո աչքերում ու մեռնում է նա:

Մթնում է ահա քո կապույտ հեռուն – ու մեռնում է նա:

Մեռա՜ծ, մարած աստղ՝ նա ինչո՞ւ ընկավ երկինքները քո.

Նա ինչո՞ւ վառվեց երկրի խավարում – ու մեռնում է նա:

Շողի պես վերջին, աստղոտ երկնքից ընկած շողի պես`

Աչքերիդ վճիտ ցո՜ղն է համբուրում – ու մեռնում է նա…

20

Իրիկնային քո՜ւյր իմ հեզ, մեռելի՛ պես դու անցի՜ր,

Թող զանգերը օրհներգեն ու օրհնե՜ն քեզ, – դու անցի՜ր:

Վարդե՛ր թափեմ արծաթե, արծաթե աստղեր`

Դիակառքիդ, հոգո՛ւդ մեջ, դագաղիդ մեջ, – դու անցիր…

Մահատեսիլ ու անդարձ, օրերիս պես մի՛ֆ դարձած,

Անվերադա՛րձ, համրընթա՛ց, սգահանդե՛ս դու անցիր…

21

Կապույտ կարոտը գուրգուրեմ ու լռեմ.

Աղոթք անեմ, խունկեր բուրեմ – ու լռեմ:

Այն կարոտը, որ աչքերդ տվեցին,

Քո՜ւյր, հոգուս մեջ ողջագուրեմ – ու լռեմ:

Այն կարոտով իրիկնային ու անուշ -

Բոբիկ ոտքերդ համբուրեմ ու լռեմ…

22

Շրթունքներիդ հոգեվարքն է, քույր իմ, հեզ -

Աղո՜թք արա, որ աստղերի մեջ թաղեմ:

Քույր, շրթունքներդ արևին չերկարե՛ս.

Շունչդ սուրա, որ աստղերի մեջ թաղեմ…

Շրթունքներիդ դիակառքով, քույր իմ, ես

Հոգի՛ս, տարա, որ աստղերի մեջ թաղեմ…

23

Սիրո երգի կորած տողն ես հոգուս համար,

Սո՛ւրբ է կարոտդ` մոխրագես հոգուս համար:

Դու մի՛ֆ դարձած ու սրբացած մեռելների

Սուգը տոնող տրտում քո՜ղն ես հոգուս համար:

Իրիկնային մեռելոցի այս սուրբ պահուն -

Հի՛ն Կարոտի վերջին դողն ես հոգուս համար…

24

Քեզ կհասնեմ, քո՜ւյր իմ, ես – Ամենտի Երկրում:

Երբ հուշ դարձած կքնես – Ամենտի Երկրում…

Կհամբուրեմ, ջի՛նջ այնպես, շրթունքներդ ես,-

Կհամբուրեմ, քո՜ւյր իմ քեզ – Ամենտի Երկրում…

Մեռած աստղի լույսի պես, որ ժպտում Է մեզ -

Դու իմ հարսը կլինես-Ամենտի Երկրում…

25

Կմոտենանք մի իրիկուն Հավերժական Կապույտին

Կմոտենա երկրի հեռուն Հավերժական Կապույտին…

Վերջի՜ն սիրով կհամբուրեմ քո ոտները հոգնաբեկ.

Դու կմեռնես`նայվածքդ հեռուն`Հավերժական Կապույտին…

Եվ մարմինը քո խնկաբույր – հնամենի խունկեղեգ -

Կայրեմ որպես զոհաբերում – Հավերժական Կապույտին…

Կարս, 1916թ. 

Մոսկվա, 1917թ.