Նահապետ Քուչակ: Հարիւր ու մէկ հայրէն

1.
Էրնեկ ես անո´ր կու տամ,
       որ առեր իւր եարն է փախեր,
Ոնց որ ըզկամուրջն անցեր,
       ջուրն ելեր, զկամուրջն է տարեր.
Ձընիկ - եղեմնիկ եկեր,
       զոտվընուն հետքն է կորուսեր.
Առեր, ի պաղչան մըտեր,
       ցորեկով զդընչիկն է պագեր:
2.
Քանի դու ինձի էիր,
       նայ կանաչ ու ցօղն ի վրայ.
Երբ դու որ յիսնէն ելար,
       ձիւն երեկ` եղեմն ի վըրայ.
Թէ այլվ´ի ի յի´ս դառնաս
       ու կենաս խելացդ ի վըրայ.
Երթամ, բարկ արե´ւ լինամ,
       գամ, կանգնիմ կամարիդ վըրայ:
Լոյս ծագեմ ի քո վըրայ,
       որ սաստի´կ ձիւնըն վերայ:
3.
Ուր էիր, ուսկի՞ց եկար,
       քան զամէն ծաղիկ դու պայծառ.
Եկիր ւ´ի հոգիս մըտար,
       չես ի տար պահիկ մի դադար.
Սըրտիս մէջն ի ժուռ եկար,
       ւ´ելնելու ճարա´կ չի գըտար.
Զարկիր ի գըլխուս վերայ,
       ւ´աչերուս ի վար թափեցար:
4.
Այս աստընվորիս վերայ
       երկու բան ողորմ ու լալի.
Մէկ` որ սիրոյ տէ´ր լինի,
       Մէկ` որ գա´յ ըրողն ու տանի:
Մեռածըն գէմ չէ´ լալի,
       որ ունի զիւր խոցն ալանի.
Եկէ´ք, զողորմուկս տեսէք,
       ոչ մեռած է, ոչ կենդանի
5.
Աչերդ է ծովէն առած,
       եւ ուներդ է ի թուխ ամպէն.
Այդ քո պատկերքդ սուրաթըդ
       ի վարդին կարմիր տերեւէն.
Ուր որ դու կանգնած լինիս,
       չէ պատեհ վառեն մոմեղէն.
Ծոցուդ լոյսըն դուրս ծագէ,
       գէմ ելնէ մեռելն ի հողէն:
6.
Սո´ւտ է, որ կ´ասեն, եղբա´րք,
       թ´ընտանի կաքաւ չի լինի.
Մէկիկ մ´ես երէկ տեսայ, -
       ւ´երնեկ է զիր տէրն որ ունի.
Իր օնքն էր ղալամով քաշած,
       ւ´իր բերանըն շաքարով ի լի.
Զմեռելն այլ ի գիրկն առնու,
       ի ծոցուն հանէ կենդանի:
7.
Լուսի´ն, պարծենաս, ասես.
       Լուս կու տամ ես աստընվորիս:
Ահա´ հողեղէն լուսին
       ի գըրկիս´ւ երեսն երեսիս.
Թէ չես աւատալ այս գերուս,
       յե´տ տանեմ ըզփէշ կապայիս,
Վախեմ` սիրոյ տէր լինիս,
       լուս պակա´ս տաս աստընվորիս:
8.
Ի՞նչ անեմ, կամ ի՞նչ լինամ,
       յո´ւր տեսնում աղւոր, նայ սիրեմ,
Թէ զյաւիտենից պատճառն
       եմ ուսել, ես երթամ, ասեմ,
Զաղէկըն այլ գիրկս առնեմ,
       ւ´աստուծոյ երթամ, ցըցընեմ,
- Զաղէկըն դո´ւ ստեղծեցիր,
       ինձ յէ՞ր մեղք դընես, թէ սիրեմ:
9.
Լուսինն ի սարէն փըրթաւ,
       ի´նքն ու իւր աստըղըն ի հիտրաց.
Զաղուորն ի գիրկըս առի,
       պագ առի երկուքս ի հիտրաց.
Ըստեղծողն իր բերնովն ասաց.
Մի´ թողուր զատ եարդ ի ձեռաց.
Հընցկուն պէլըման աղուոր
       չե´մ ստեղծեր երկուքն ի հիտրաց:
10.
Հընցեղ եմ ի քո սիրուդ,
       որ տըղեկըն ծիծ չէ կերել.
Մարիկըն վաղուց մեռել,
       ու տըղեկն որբուկ մընացել:
Ջուր տուր իմ ծարաւ լերդիս,
       քո սիրուդ ի տապն եմ ընկել.
Խօսէ´, որ առնում իխրար,
       ես յետի նէֆէսս եմ եկել:
11.
Ես ան հաւերուն էի,
       որ գետինըն կուտ չուտէի.
Թըռչ´ի երկընօքն երթ´ի,
       թէ սիրոյ ակնատ չընկնէի.
Ակնատն ի ծովուն միջին`
       էր լարած ‘ւ ես չգիտէի.
Ամէն հաւ ոտօքն ընկնէր,
       ես ոտօքս ու թեւս աւելի:
12.
Ա´յ, գընա´, չի պիտիս դուն ինձ,
       լուկ պեզա´ր իմ սիրտս ի քենէ.
Զերայ խոցեցիր դուն զիս,
       լուկ վերցաւ սիրտըս ի քենէ.
Թէ գան ու զքեզ ջուր ասեն,
       կամ ջըրին ճարակն ի քենէ´,-
Տարեկ մի ծառուած կենամ,
       չի խըմե´մ կաթիկ մ´ի քենէ:
13.
Երբ որ ես պըզտիկ էի,
       կանչեին ինձ ոսկի տըղայ.
Մեծցա, սիրու տէր եղայ,
       երեսիս գոյնըն կու գընայ.
- Մանկտի~ք, ձեր արեւն ասեմ,
       որ սիրուն` քարըն չի դիմնայ.
Սիրուն` քար ւ’երկաթ պիտի,
       պողպատէ դըռնակն ի վերայ:
14.
Այդ քո ստեղծողիդ համար,
       երբ քայլես, զուներդ մի´ շարժեր.
Այդ քո աչերուդ խընճերն`
       շատ մարդու աիւն է խըմեր.
Խօշ եա´ր, արեւուդ համար,
       որբուկ եմ, զիս մի´ լացըներ.
Տըղայ եմ, չեմ ի կենար,
       զիս ի քո կրակըդ մի´ ձըգեր:
15.
Ես աչք ու դու լոյս, հոգի,
       առանց լո´յս` աչքըն խաւարի.
Ես ձուկ ու դու ջուր, հոգի,
       առանց ջո´ւր` ձուկըն մեռանի.
Երբ զձուկն ի ջրէն հանեն
       ւ’ի այլ ջուր ձըգեն, նայ ապրի,
Երբ զիս ի քենէ զատեն,
       քան զմեռնելն այլ ճար չի լինի:
16
Հանցգուն եմ ի քո սիրուդ,
       զինչ ամպերըն կ’առնեն շառափ.
Զայդ երկիրն ամէն գիտէ,
       սիրօյ տէր եմ հետ քեզ խարապ.
Այս իմ նենգաւոր աչերս
       չի կենար մէկ պահ մի պարապ.
Կուլայ, զօրն ըզքե´զ կ’ուզէ,
       չի´առներ այլ մարդու տօլապ:
17.
Կօզա´լ, մի´ հագնիր կապուտ,
       մի´խաղար ու տար թեւերուդ.
Մի´ գար ւ’ի դըռնովն անցիր,
       մի´ ճօճար, կօզա´լ, արեւո~ւդ.
քո հարն ալ շատ վարձկ արեր,
       շատ կարմունճ կապեր գետերուն.
Դուն ալ մէկ վարձկունք մ´արա,
       պագ մը տուր դընչիդ մօտերուն:
18.
Կարմի´ր ճերմակ երես,
       ա~մ քանի՞ դու զիս պիտ էրես.
Քանի որ մէջիս նըստիս,
       ուներովդ հետ ինձ զըրուցես.
Կոճկեկդ այլ արձակ այնես,
       ու ճերմա´կ ծոցըդ ցըցընես.
Կու վախեմ` թողուս, ելլես,
       ու ծոցէդ մահրում մընամ ես:
19.
Ի՞նչ անեմ, կամ ի՞նչ լինիմ,
       տէր չունիմ, որ գայ զիս ձենէ.
Ո´չ ունիմ համբերութիւն,
       որ լըռեմ սահաթ մի քենէ.
Հանցեղ եմ ի քո սիրուդ,
       զինչ ամառ ծաղիկն ի ջըրէ.
Խեղճըն ի յերկինք ի վեր
       պաղատէր թք կաթ մի կաթէր:
20.
Իմ սիրտս ի քո վառ սիրուդ`
       զէտ աշնան ղազէլ կու դողայ.
Արտսունք ի յերեսս ի վէր`
       զէտ գարնան անձրեւ կու ցօղայ.
Հոգիս ի յիսնէ ելաւ,
       մէկ մի քո ծոցոյդ ճար արա.
Ծոցիկս է ծոցիդ սովոր,
       այլ ընդ ո՞ր երթայ, մեկ ասա´:
21.
Պաղչայ մի տընկեր եմ ես,
       թ’ի՞նչ աղէկ մորճեր կայի ի ներս.
Սընուցի ւ’ի հասք բերի,
       խըլեցին զայն, ու կուլամ ես.
Զէտ մանկակորուստ կաքաւ`
       ի լեռներեն ի շուրջ կուգամ ես.
Լըսեր եմ` ակնա´տ ունիս,
       բեր լարէ´, գամ ընկնիմ ի ներս:
22.
Երթա´մ, չի կենա´մ ի հոս,
       ուր երթամ, հոն ա´լ չի կենամ.
Երթամ քանց Հոռոմն ի վար,
       վըտարի´մ, այլ իսկի չի գամ.
Թէ գան զիմ տեղըն ասեն,
       նայ, հեռու եմ, ա´յլ հեռանամ.
Թէ գան ու զքո տեղն ասեն,
       նայ, զինճիլն եմ, կըտրեմ ու գամ:
23.
Ե´ւ, ե´կ դու ի քո տանէն,
       զինչ ելնէ արեւն ի մօրէն,
Ծագէ լոյս ի քո ծոցէդ,
       զինչ գարնան կայծակն ի յամխէն.
Շատ երէց ու աբեղայ
       իջուցեր քո սէրն ի բեմէն.
զիս այլ սիրու տէր արիր,
       ու հանիր իմ հօրն ի տանէն:
24.
Դեղնել եմ խընկիդ նըման,
       գունատել եմ զէտ ըզզաֆրան.
Չի գիտեմ` քո սէ՞րդ արել.
       թէ՞ եկել է օրս ի մահուան:
Ասցին, թէ դու դեղ ունիս,
       տուր ինձի, որ կենդանամ.
Թէ չէ` կու մեռնիմ, գընամ,
       գան ասեն քեզ մարդասպան:
25.
իտես, որ դուն պարծեցար,
       թէ` «Ճերմա´կ ծոցըս քեզ ծառայ»,
Յետև փոշման եղար.
       խըրատն ո՞վ երետ` մեկ ասա:
Ինձ խիփն ու ղուսայ կու գայ`
       քո ծոցուդ ա´յլ մարդ տիրանայ,
Պագնէ զիմ պագած տեղիքն,
       լուկ դընէ զերեսն ի վերայ:
26.
Թուխ աչք եւ ունքեր ունիս,
       լայն ճակատ ու կարմիր երես.
Այդ ճերմակդ որ դուն ունիս,
       ըզշամամ ծըծերդ որ ի ներս,
Մեռնիս, այլ անդին երթաս,
       զայդ ճերմակ ծոցիկդ ի՞նչ անես,
Զամէնըն որդե´րն ուտեն, -
       դու է՞ր զիս մահրում կու պահես:
27.
Ելայ, ես ի քեզ եկի,
       քեզ յիսնէ կարօտ գիտէի.
ալըս քեզ դիժար թըվաց,-
       ես ի յիմ միտքս անդիճեցի:
Մի´ լար, մի´ տըրտում կենար.
       մի´ հաշվիլ զօրըս քեզ տարի.
Ան ոտքն որ ի հոս իբեր,
       նա կարէ, որ ա´յլվայ տանի:
28.
Քանի՜ ու քանի՜ ասեմ.
       «Զիմ եարին կապան կարեցէք.
Արեւն իւր երե´սք արէք,
       զլուսընկան աստառ ձեւեցեք.
Թուխ ամպն այլ բամպակ արէք
       ւ’ի ծաւեն դերձան քաշեցէք.
Աստղերն այլ կոճակ արէք,
       զիս ի ներս ողկիկ շարեցէք»:
29.
Բանիկ մի ղալատ արի,
       որ զօձո´ւն ձագըն սիրեցի.
Խիստ վըստահութիւն արի,
       որ օձուն դո´րըն գընացի.
Ձագուն մայրն ի դուրս երեկ,
       զիս խայթեց, և նըստայ լացի:
Արժա´ն եմ ես այս լացիս,-
       ո՞վ եղեր օձուն սիրելի:
30.
Զաշխարհս ես ի ժուռ եկի,
       ա´յ հոգեկ, որ այլ չի մընաց.
Ասցի, թէ գըտնում հանց եար,
       ա´յ հոգեկ, որ այլ չէ սիրած:
Եկի հանց եարի մ’առի,
       որ սիրած է’վ այլւ’ի թողած.
Զի՞նչ շահ է իմ շատ դատիլս,
       երբ այլոց ի ծոց ես պառկած:
31.
Այ իմ մարգարտէ շարոց,
       որ յոտից մատանց հուր ու բոց.
Կըրակն ըզքո մարն երէ,
       որ տարաւ, երետ զքեզ այլոց.
Դատ ու դատաստան պիտէր
       ի Հռոմանց տունըն ւ'ի Հայոց,
Երթի, դատաստան կանգնի,
       չըթողի զքեզ այլ մարդու ծոց
32.
Ով որ ճերմակ ծոց ունի,
       թող կապոյտ շապիկ հագընի.
Կոճակն այլ արձակ թողու,
       ով տեսնու` սըրտիկն արունի.
Երթամ աղաչեմ զաստուած,
       լեղակին հունտըն հատանի.
Ո'չ նա այլ կապոյտ հագնի,
       ո'չ մանկան սիրտըն արունի

33.
Մահաօղքս ի վար կուգ´ի,
       նայ տեսայ մոմեր դատըւած.
Ի յան մոմերուն տակըն
       սիրոյ տէր մանուկ մ´էր պառկած:
Մոմն ալ գէմ հայրէն ասաց`
       ողորմած, ու սրտէն իլաց.
«Սէրւն` կւտրիճըն ունէր,
       կըրակն ի´մ գըլուխն է վառած»:
34.
Հավասար ի ճօշքն են առել,
       ւ´ի ոտանց կամին զիս ուտել.
Ալ ղալատ բան չեմ արել,
       իմ սըրտօվս ի եար եմ սիրել.
Թէ շատ, թէ ի քիչ ջանամ,
       զինչ հախն իմ ճակատս է գըրել.
Զայս մէկս ալ կամիմ սիրել,
       թէ հաւասար ի ճօշք են առել:
35.
Արե´կ, որ տամ քեզ խըրատ,
       լօք առնում խըրատ ի քենէ,
Թոս թէ սիրու տէր եղաք,
       ի՞նչ կ´ուզեն այս խալխս ի մենէ,
Յորտեղ որ կանգնած տեսնուն,
       մատնացուց կ´անեն թէ` նա է.
Ասես թէ մարդ ենք սպանել,
       կասեն թէ` արե´կ վըճարէ:
36.
Դեմ առաւօտուն լուսուն
       ես ի ձեր երդիքըն եկել.
ըլխակս ալ ի բար դըրել,
       լօք մըրափըն զիս է տարել.
Սունն ալ ի գերանն ասել.
       «Սիրօյ տէրն երդիքն է եկել»:
Քանի մարըն զիս բերել,
       ես փատէ խամազ ռէյ տեսել.
Փատն ալ ի մերին բուսել,
       Խամզութիւն ո՞ւստից է ուսել:
37.
Սըրտիկս է մալուլ եղեր,
       զիր ամէն մըլքեր կու ծախէ.
Խօշեար, ա~մ, յառաջ կացիր,
       կամ գընէ´, կամ մապահաթէ.
Ըզգին ալ աւլով կըտրէ,
       որ ամէն ոչինչ չի գընէ.
Հարցի´ր, թանկ´ւ աժան արա,
       ամէն ապլեհ չի գայ, գընէ:
38.
Տեսայ իմ հոգուս հոգին,
       որ կ´երթար հետ մէկի մըն ալ.
Ձեռկունքն ի վերան ձգել
       ու գանգատ կ´անէր մեկի մ´ալ.
Սւրտիկս ալ ի յիս ասաց,
       թէ` «Անոր թարկըն պիտի տալ.
Ան սէրն որ ճորով լինի,
       հետ անոր խաղալն է մահալ»:
39.
Մահալովդ ի վար կուգ´ի,
       ճուկ ու մուկ հազար սոխախով.
Լուկ եարաս ալ ի դէմ ելաւ,
       ու բարեւ երետ շօհրաթով.
Բըռնեցի ու պինդ պագի
       զիր երեսըն խիստ կարօտով.
Կ´երթար ու կ´ասէր լալով,
       թէ` «Ի~նչ խաղք եղանք ցորեկով»:
40.
Խօշ եա´ր, դու հերի´ք արա.
       քու սիրուդ հոգիս կու քակի.
Արեկ յայլ աշխարհ երթանք, -
       այս աշխարհ մեզի չըպիտի.
Երթանք, յայն աշխարհ կենանք,
       որ անվախ կենանք ալանի.
Քանի՞ տեղս ահով կենանք
       ու դողանք, թէ ի´նչ կու լինի:
41.
Դաւի´թ մարգարէ, իմ յո´յս,
       շատ մեղկունք ունիմ, թէ թողո՞ւս.
Եարուկ մի սիրեր եմ ես
       պարապար հետ երկու լուսոյս,
Հընցկուն աղւորիկ եարուկ
       թէ ի խուցըդ գայ, նա´յ թողուս.
Ցորեկըն սաղմոս ասես,
       լօք գիշերն ի ծոցիկդ առնուս:
42.
Գիշերրս ես ի դուրս ելայ,
       քիչ մի լուրջ ու քիչ մի գինօվ.
Իմ եարըն ինձ դէմ դիպաւ`
       ծոցն ի լի կարմիր խընծորով.
Ձեռըս տարայ, ձա´յն տըւի.
       նա կանչեց. «Տարա~ւ ճըղներով»:
- Մանկտի´ք, ձեր արեւն ասեմ,
       կամ չառի ես իրմէն ճորով:
43.
Երէկ ցորեկով բարով
       տանէին մէկ եար մի ճորով.
Ըզնա ճորով է տարած,
       կամ խաբած է զինք դըրամով:
Սէրըն որ դրամով լինի,
       զինք էրել պիտի կըրակով.
Սէրըն խընծորով պիտի,
       ու դրամ-դրամ շէքերով:
44.
Իմ եա´ր, քեզ վատ չեմ ասեր,
       դու հիմի է՞ր ես խըռովեր.
Ղամա´զ կայ ի մեր մէջըս,
       քեզ ղալատ է հասկացուցեր.
Ղամազն է ի օձ նըման,
       որ զԱդամ է ղալտեցուցեր.
Խաբեր, դըրախտէն հաներ,
       ի լուսո´ւն է մերկացուցեր:
45.
Վաղվենէն ի դուրս ելայ,
       արեգակն աչացս ի դիմաց.
Աղւորն ալ ի դեմս ելաւ,
       զէտ հազար լուսին բոլորած.
Ասի, թէ` «Սիրե´մ ըզքեզ»:
       Լուք պըռկունքն ալ ի դէմս իխած.
- Սիրես նայ, սիրէ´ դու մէն,
       մի´ աներ այլ մարդու իմաց:
46.
Տեսայ իմ հոգուս հոգին
       զարդարած ու բաղնէլուայ.
Ես ալ ի դէմիկն ելայ, -
       նեղ սոխա~խ ու խիստ ղալապայ.
Պէչան ալ ի վեր տարաւ,
       ուներովն արաւ, թէ` «ընա´»:
ընա ու գիշե´րն արի,
       որ ամէն դժարս դուրանայ.
Քեզի գիրկ ու ծոց անեմ.
       պագ հազար, մինչ որ լուսանայ:
47.
Աղուո´ր, քեզ բան մի կ’ասեմ,
       հօրդ ահուն չեմ իշխեր ասել.
Անոր համար չեմ ասեր,
       դուք հարուստ եք, ու մենք տառպել,
- Ասա´, կըտրի´ճ, մի´ վախեր.
       շատ հարուստ է տառպելացել.
Անչափ հարըստի դըստրիկ
       տառպելին ծոցիկն է օթեր:
48.
Զայդ պագդ որ ի քո բերնէն
       դու տըւիր քո սըրտի կամով,
Հանցեղ անուշիկ պըտուղ`
       ո´չ ցամաք երկիր կէր’ւ ո´չ ծով.
Նըման էր ի այն պըտղոյն
       որ Ադամ կերաւ խաբանօք,
Կերաւ` ի դրախտէն ելաւ,
       ես` ի քո ծոցոյն կարօտով:
49.
Գիշերս ես ի քուն էի
       յիմ հալալ տեղացն ի վերայ.
Լուսին ալ կամար կապեր
       յիմ ճոհար անձկանն ի վերայ.
Իմ եարն յերազիս եկաւ,
       ի սիրուն զէտ հարբած եղայ.
Յանկարծ ի քընուս ելայ, -
       լուսինկա~յ, ու խիստ կու ցոլայ:
50.
Ժամիկ մ’աչերուդ ի զատ
       երբ կացի, նայ զիս մոռացար.
Ասիր դուն ի քո մըտիդ
       թէ` գընա´ց, այլ իսկի չի գար:
էմ անդէնըն չի գնացի,
       որ չլինայ ինձ դառնալու ճար.
Հազար եար փոխան կու տան,
       չե´մ առնուր ու զքեզ չեմ ի տար:
51.
Իմ եա´ր, դու յերկիկն ի քուն,
       ծոցըդ լո´յս կու տա աստղերուն,
Կամ ա´ռ զիս ի ծօցդ ի քուն,
       կամ տէսթո´ւր տուր երթամ ի տուն.
- Ո´չ կ’առնում ի ծոցս ի քուն,
       ո´չ տէսթուր տամ` երթաս ի տուն.
Հանցեղ երերուն պահեմ,
       մինչ որ գայ լոյսն առաւօտուն:
52.
Ձեր տունն ի բանէ եկի,
       զքեզ տեսայ, բանըս մոռացայ,
Ոտկունքս ոչ ի յետ կերթայ,
       ո´չ յառաջ, սերկերտան եղայ.
Ես քեզի հազա´ր ծառայ,
       ի՞նչ արիր, որ հընցկուն եղայ.
Շատոց սիրոյ տէր էի,
       ի~նչ դիժար եղաւ այս տարպայ:
53.
Գիշե´ր, դուն յերկան կեցիր,
       տարեկ մի եղիր, թէ կարես,-
Իմ եարն ինձ հիւր եկեր,
       զետ հազար տարու, թէ գիտես.
Առաւօ´տ, դու յետ կեցիր,
       որ ըզմեր խաղըն ռաւիրես.
Գաս, ըզլոյսն ի վրայ բերես
       ու զիս իմ եարէս բաժանես:
54.
Ահա´ նշանեցաւ երկինք
       ու գետինք` վանց լուսանալու.
Իմ եարն ի ծոցուս ելաւ,
       լօք եդիր երես գընալու.
Ձիռկունքս ալ առաջ տարայ`
       բըռնելու, վանց արգելելու.
Զերդումն ալ ի բերանն էառ.
       «Գընալու եմ, չեմ կենալու:
55.
Այս ժողովական գիշերն ի բուն`
       ես երկու շրջան մանեցի.
Խօշեարս այլ ի միտս ընկաւ,
       թէզ մ’ելայ, զջահրաս վերուցի.
Փարչիկ մ’այլ գինի առի,
       խօշեարիս դուռըն գնացի,
- Խօշեար, ա~մ, ըզդո´ւռըն բաց,
       ձիւն եկեր, ոտվիս կու մըսի:
56.
Քո ծոցդ է ճերմակ տաճար,
       քո ծըծերդ է կանթեղ կի վառ.
Երթամ ես, ժամկոչ ըլլամ,
       գամ, լինիմ տաճարիդ լուսարար:
- Գընա, ծօ տըղա´յ տղմար,
       չի վայլես տաճարիս լուսարար.
Երթաս դուն խաղո´վ լինաս,
       ու թողուս տաճարս ի խաւար:
57.
Հոգե´կ, թէ տայիր տէսթուր,
       որ զծոցիկդ ի յե´տ բանայի.
Զծոցիկդ պաղչայ անէի,
       տէսթուրով ի ներս մըտնէի.
Երդուի, երդում տայի,
       այն տէսթուրից դո´ւրս չըգայի.
Այն ի՞նչ անհաւաատ ըրող,
       զիս ի քո ծոցուդ գայ, տանի:
58.
Թուխ աչք ու թուխ ունք ունիս,
       թուխ մազեր, կուլակդ ի հոգիս.
Շալլայ կարճկըտուր լինիս,
       թէ չի գաս գիշերս ի մօտ յիս.
Թէ դու գաս գիշերս ի մօտ յիս,
       Գնայ դընեմ զերեսդ երեսիս.
Երեսդ երեսիս դընեմ,
       որ դըպնու քո շունչդ ի հոգիս:
59.
Մըտիկ իմ եարին արէք,
       զինչ հագեր` ամէնն է կանաչ,
Հագեր գոյնըզգոյն կապայ,
       կոճակ ու օղակն է կանաչ.
առեր ու պաղչան մըտեր,
       ջուր կ’երթայ, եզերն է կանաչ.
Մըտիկ ծառերուն արէք,
       ծառն ծաղկեր, տերեւն է կանաչ:
60.
Նաղաշ մ’ըզղէլէմն առեր,
       լուք զսուրաթն ի թուղթն է գըրեր.
Զէտ որ ի յուներն ելեր,
       նայ ինկեր նաղաշն ու թուլցեր.
Մէկ մ’ըզնաղաշին նաղշածն
       է տեսեր ու հէյրան եղեր.
Ես զիմ աստուծոյ ստեղծածն
       ես սիրել, ‘ւի ճօշքն են առեր:
61.
Առին զիմ եարին սուրաթըն,
       տարան Չին-Մէչին արմաղան.
Տարան եւ ի ժուռ ածին,
       սուրաթին նըման չըգըտան.
Հինգ հարիւր ու վեց հազար
       նաշխարարն ի մէկտեղ եկան.
Մէկըն չըկարա´ց գըրել
       զիմ եարին սուրաթն ի նըման:
62.
Քանի մարըն զիս բերեր,
       քահանի չեմ խոստովաներ.
Ուրեղ քահանայ տեսեր,
       նայ ծըռեր ճամփուս ու ելեր.
Ուրտեղ մէկ աղւոր տեսել`
       գիրկ ու ծոց ւ’ի դէմ գընացեր.
Ծոցիկն եմ ժամտուն արել,
       ծըծերուն եմ խոստովաներ:
63.
Քո գունովըն գինի´ պիտէր,
       խըմէի ու հարբենայի.
Քո ծոցդ Ադամայ դըրախտ,
       մըտնէի, խընծո´ր քաղէի.
Քու երկու ծըծամիջին
       խառկէի ու քուն լինէի.
Ան ժամն ես հոգի պարտ’ի
       Գրողին, լուկ թող գայ, տանի:
64.
Սիրեմ զայդ սիրուն երեսըդ,
       որ լուսին ի մոտն է գերի.
Պագնեմ զայդ բարկուկ պըռկունքդ,
       որ շաքարն ի մոտն է լեղի.
Թուխ աչք ու կամար ունքերդ
       քան ըզծով կու զարնէ ալի.
Բերնիկդ է շիշ նըման,
       որ վարդին ջըրովն է ի լի:
65.
Մահալօքս ի վար կուգ’ի,
       նայ տեսայ դըռնակ մ’ալ ի բաց,
Մըտայ ու բարեւ տըվի,
       նայ տեսայ իմ եարն ալ ի հաց.
Կըթխակ մի գինով լըցած`
       իմ եարին առջեւն է դըրած.
- Իմ եա´ր, խըմէ´ իմ դիաց,
       որ ելնէ հոգիս քո դիմաց:
66.
Մահալօքս ի վար կուգ’ի,
       նայ տեսայ լաթեր լըւացած.
Ի յայն լաթերուն միջին
       լըւացած շապիկ մ’էր փըռած/
Իր կուրծքն էր ղալէմ քաշած.
       ու թեզնիքն էր մատնեհարած.
Ատոր տէրն ի յի´ս պիտէր,
       զիս հազա´ր դեկան` դա գընած:
67.
Ճերմակ ծո´ց ու լա´յն ճուպայ,
       ի ծոցիկդ ի վա´յր սահեցայ.
Այդ խակ թեւերուդ միջին`
       գի´րկ ածի, պահիկ մ’արգելցայ.
Թեռկունքս այլ ի վեր կալայ.
       «Տէ´ր, արա զմահիկըս հոսայ.
Զմահիկս ու մատղի´կս արա
       աղեկան կըրծո´ցն ի վերայ»:
68.
Ասես թէ եաղութն ես դու
       կամ զըմրութ կամ ամբարինայ.
Թափած է ի քո վերայ
       վարդեջուր հազար փիլայ.
- Հոգի´, թէ զայդ ինձ ասիր,
       նա ճերմակ ծոցըս քեզ ծառայ.
Զկոճիկս այլ արձա´կ անեմ,
       մուտ ի մէջըն յէշրաթ արա:
69.
Ասես թէ կըտրած ես դու
       ի ճերմակ որթոյդ խաղողէն.
Վանց ըզքո մահպուպ սուրաթդ
       ի վարդին սուլթան տերեւէն.
Ես ըզքեզ սիրել կամիմ,
       թող ճօշան զիս երկիրս ամէն.
Ի’ի ծոցըդ մըտնուլ կամիմ,
       թէ հազար թուրք ես ւ’անօրէն:
70.
Հա~յ իմ փոքրիկ շամամ,
       քո ծոցուդ ա´մ ե՞րբ տիրամամ,
Քո ծոցդ է ի ծով նըման,
       ծովըն դեղ կ’ասեն ի ջերման.
Փոքրիկ մըտերմիկ լինամ,
       ու մըտնում ի ծոցդ ու լողամ.
Ծովուդ ալ ի դուրս ելնում,
       ուներո´դ շուքըն քընանամ:
71.
Բազայ մի որդան փոկով`
       կու որսար զորսըն ցորեկով.
Կաքաւ մի հազար փետրով`
       էր նըստել աչոիին ճոթերով.
Կաքաւն ի զժբազան ասաց.
       «Մի´ որսար զորսըն ցորելով/
Ես չը´մ ցորեկուան որսիկ,
       զիս որսա` մութըն գիշերով»:
72.
Աչերըդ դու հանց ունիս,
       աջն էրէ´, ձախըն խորովէ.
Ունքերըդ դու հանց ունիս,
       որ Շիրազն ի հիմնէ քակեէ.
Հալապ ու Դըմըխ քաղաքք
       ով որ ըզքո ձայնըդ լըսէ.
Տըւել զարեւուն ըզթարկըն,
       հասրաթով ըզքեզ կու տէսնէ:
73.
Աչերդ է ի ծով նըման,
       որ ի Մըսրայ դուռն է կանգներ.
Վարսերդ ի յալի նըման,
       որ քամին կ’անէ տարուբեր.
Քան զուռ ես ի վեր վազեր,
       քան զկարմիր խընծոր բոլորեր.
Պայծառ ես քան ըզքաֆուր վա´րդ,
       որ հոտով զաշխարհս է լըցեր:

74.
Հա~յ եար, հա~յ եար,
Էպրըշում խալի ձըգիմ
       ոսկիթել տօշակի վըրայ.
Բարձիկ մը սուֆրա դընիմ,
       տապակած կաքաւ մի վըրայ.
Շուշայ մի գինի բերեմ,
       ան խըմիմ քու սիրուն վըրայ.
Հագնիմ ի շարէ շապիկս,
       որ շարէ ծիծերս երըւայ:
75.
Ամուր եմ քարիդ նըման,
       որ մըրճիկն ի յիս չի բանի.
Բարձր եմ թուխ ամպիդ նըման,
       որ ոչով ի յիս չի հասնի.
Աղեղն եղեւնի լինի,
       ու լարն ի վերայ գալենի,
Քաշօղն քաջորդի լինի,
       հապա թէ իմ սիրուն հասնի:
76.
Վարի վարճինակդ եմ ես,
       արգելէ, ո´ մարդ, թէ կարես.
Թըռչիմ, ա´յլ երամ խառնիմ,
       գաս ի հետ կանչել, թէ կարես.
Ոսկի խաֆէս այլ շինես.
       զիս ի ներս դընել չըկարես.
Զերկիր բարեխօս բերես,
       զիս ի տուն տանել չըկարես:
77.
Այս առաւօտուս լուսուն`
       գայր ջըրին ձայնիկն զըղզըղուն.
Այն իմ պէօֆայ եարին`
       ձայնն անուշ էր, քան զամենուն.
Բարակ սիրոյ տէր մարդիկ`
       ինքն ու իր եարը մէն ի քուն.
Պա~գ տան ու պագ առնուն,
       պագ պահեն մէկալ գիշերուն:
78.
Խօ´շ եարիկ, կարե՞ս գիտել
       դու զիմ գալըս քեզ գիշերով.
Եկի, զքեզ ի քու գըտայ,
       պագ առի հազար համարով.
Չըգիտեմ` ի քուն էիր,
       թե՞ տըւիր դու սըրտի կամով.
կամ խիղճ ի մըտիդ բերիր,
       թէ մանուկ մ’եկեր գիշերով:
79.
Իմ եա´ր, թէ ի վեր հայիմ,
       թէ ի վայր, քան ըզքեզ չըկա.
Ամէնն աստեղաց նըման,
       դուն ի մէջ պայծառ լուսընկա.
Կաղանդըն շնորհաւոր կ’ասեն,
       ի տարին մէկ օր մի կու գայ.
Այսօր ինձ հազա´ր կաղանդ
       աչերուս, որ ըզքեզ տեսա:
80.
Աղուո´ր, զքեզ աստուած ստեղծել,
       մարդ օրհնած. որ զքէզ բերել է.
Ո´չ լուսին ի քեզ նըման,
       ո´չ արեւ, որ դեռ կու ծագէ.
Զուհալ աստղ ի քեզ նըման,
       որ ամէն առաւօտ կ’ելնէ,
Կ’երթայ ի Հոռոմք ի վար,
       լուսըն մութն ի հօն բաժանէ:
81.
Իմ բարձրագընա´ց լուսին,
       շատ բարե´ւ տար իմ կիւզելին:
-Զբարեւդ ես ի ո՞ւր տանեմ,
       չեմ գիտեր ըզտունն կիւզելին:
- ընա ի վերայ թաղին,
       բարձըր պատ ու ծառն ի միջին.
Նըստեր ի ծառ շըքին,
       կը խըմէ իր լուրջ ապիկին,
Խըմէ ու հայրէն կ’ասե.
       թ’ «Ի´նչ անուշ է սէրն ու գինին»:
82.
Իմ բարձրագընա´յ լուսին,
       յո՞ւր երթաս գիշերըդ անհուն.
Շատ յերդիք ի վար հայիս,
       կու տեսնես շատ կիւզել ի քուն.
Զկոճկիկն ալ յարձակս արեր,
       լոյս դիպեր ի մէջ ծըծերուն.
Շառաւիղ յերկինս տուէր,
       խաւարեր լո´յսըն աստղերուն:
83.
Ես տըղայ ու դուն տըղայ,
       սիրուելուն ատենն է հիմայ.
Միջկունքդ աղեղան նըման,
       քանի ես քաշեմ, նայ կու գա´յ.
Քու ծիծդ է խաղող նըման
       ու տառեր կըրծոցդ ի վերայ.
Քու ծոցդ առաւօտ նըման,
       քանի յետ բանամ, նայ լուսանայ:
84.
Ես շար շապիկ լինէի,
       ‘ւի անձինդ վերայ կանգնէի.
Ոսկով ւ’ ապըրշում կոճկեկ,
       որ շըլնիդ ի գիրկ ածէի.
Կամ ջուր կամ նըռան գինի,
       որ ի քո կըթղադ կենայի.
Առն’իր, բերանըդ դընէիր,
       ցածնայի, զդունչըդ պագնէի:
85.
Եղէգն ի շամբին միջին
       կու ճօճայ, այն քո´ւ անձըն է.
Քու մէջքդ է բարակ ւ’երկան,
       եւ պօյկդ է սալւի րովան.
Զուր անմահութեան կ’ասեն,
       այն ի քօ´ ծոցըն կու բըխէ.
Երնէկ ես անո´ր կու տամ,
       որ դընէ զբերանն ու խըմէ:
86.
Հա´յ մեր մահալի մորճուկ,
       մեր աղբիւրն ի ջուրն ես եկեր,
Լուսինն ի ծօցէդ ի վայր`
       աղբըրին ի յակն է ցաթեր.
Երնէկ ես անո´ր կու տամ,
       որ գիշերն ի ծոցդ է պառկեր.
ըրկիկ կուռ միջացդ ածեր,
       ու զբերնիդ բոլորն է պագեր:
87.
Զիմ եարն ի գընալ տեսայ,
       կանչեցի` Պագիկն ի քանի՞:
Դարձաւ ու ճուղապ ետուր,
       թէ` «Քանի՜ քո չարն ու քանի.
Պագն որ դըրամով լինի,
       չեմ իտար, թ’աշխարհ աւերի.
Թէ ինձ մուրատով կ’ուզես,
       եկո պա´գ` հաւասդ անցանի»:
88.
Եկո´ քեզի նուռ մի տամ,
       կըտրէ, տես քանի՞ հատ ունի.
Ամեն հատի պագ մի տուր
       աւելին հարա´մ թէ պիտի.
- ընա, ծօ տըղա´յ տըխմար,
       ես ըզքեզ խելօք գիտէի.
Ամէն հատի պա՞գ մի տամ,
       ո՞ւր եղեր կամ ո՞ւր տի լինի:
89.
Եկին ու խապար բերին,
       թէ` «Ելեր քո եարն ու կու գայ»:
Եկէ´ք, մեք ի դէմ երթանք,
       որ նորա սիրտըն չի մընայ.
Պագնեմք զիր կարմիր երեսն,
       որ աշխարհս չէ ի գին նորա.
Առնումք ի ոտուց փոշուն,
       ու քաշեմք աչուիս թութիա:
90.
Խալտեցայ, խալատ մ’արի,
       ան գէշէն պագիկ մ’ուզեցի.
Ան գէշն ալ ի նազ ելաւ,
       «Չե´մ ի տար, անունս աւըրի’:
Աղուոր մի ներսէն ի դուրս.
       «Ի՞նչ միննէթ կ’ընես ատ գիշուն.
Պագիկն աղուորէ´ն ուզէ,
       որ գիտէ խաթրը կըտրիճուն»:
91.
Եկին ու խապար բերին,
       թէ քո եարն եղեր հաբեղա.
Փուշ արմացքըն զիս պատեց,
       թէ նա ո՞նց եղաւ հաբեղա.
Բերնիկն էր շաքրի սովոր,
       աճապ ո՞նց կերաւ նա բակլայ.
Անձիկն էր շապկի սովոր,
       աճապ ո՞նց հագաւ նա վալայ:
92.
Լուսիկ բոլըրեր ւ’եկեր,
       - Ես ի քու խարիպդ ի նըման:
- Խըպնէ´ ւ’ամչնէ լուսի´կ.
       ո՞ր տեղդ իմ խարիպս նըման:
Խարիպըս թուխ աչք ուներ,
       թուխ յուներ ու շուշան բերան.
Շըրթունք շուրթեղէն ունէր,
       սըռմա թել պեխերն ի վըրան:
93.
Ես շէֆթալուի մորճ մ’էի,
       ապառաժ քարը բուսնէի.
Եկին, քաշեցին, տարին,
       զիս այլոց այգին տընկեցին,
Շէքրէն ալ շէրպէթ արին,
       ու բերին ինձի ջըրեցին.
Եկէք, զիս տեղըս տարէք
       ու ձընան ջըրով ջըրեցեք:
94.
Գիտեմ` շատ հայրէն գիտես,
       լուկ ընտրե´ մէկիկ մի , ասա.
Ասա´ այս ամսուս վերայ,
       այս խալխիս, զինչ որ հիմիկ կայ.
Խօսքըն մանէո´վ ասա,
       մի´ ասեր մարդուս քու ճուպայ.
գիտես, որ ղարիպ եմ ես,
       ղարիպին սիրտըն չի մընա:
95.
Մարիկն անիծեց զորդին.
       «Իմ որդի, դուն ղարիպանաս,
Երթաս ի յօտար երկիր,
       զղարիպին ղատրըն գիտենաս.
Ըզքարըն սընարք առնես,
       ի վերայ աւզին քընանաս.
Վաղվենէ ի վեր ելնես,
       քան զաստուած այլ ճար չունենաս»:
96.
Ով օտարին վատ ասէ,
       ինքն այլ ղարիպ լինենայ.
Երթա ի յօտար երկիր`
       զղարիպին ղատրըն գիտենայ.
Ղարիպն ի յօտար երկիր`
       թէ ոսկի թաթաւ գա նորա,
Ի իւր սիրելեացն ի զատ
       այն ոսկին մոխի´ր չարժենայ:
97.
Զաշխարհս այլ ի յափ առի
       հայեցայ քան ըզհայելի.
Դարձայ ւ’այլ ի վայր դըրի,
       չըգըտայ սըրտով սիրելի.
Հետ այս ժամանակի մարդոյն
       աղ ու հաց ուտել չի պիտի.
Այնչափ կու ճօշան ըզմարդն,
       որ սուտն այլ իրաւ կու լինի:
98.
Հոգիս ի մարմնոյս ելաւ,
       նա նըստա առջևն ու լացի.
«Ա´յ հոգի, դու ո՞ւր կ’երթաս,
       երբ քեզնո´վ եմ ես կենդանի’»:
Հոգիս ալ մարմնոյս ասաց.
       «Ես ըզքեզ խիկար կու գիտ’ի.
Երբ տունն ի քակել առնու,
       տէրըն ներսն այլ ի՞նչ բան ունի»:
99.
Մարդըս որ շատ անդէճ լինի,
       յաշխարհիս հոգսըն կու մաշի.
Շաքա´րն իւր լեղի թըւի
       եւ լեղին իւրան խըմելի.
Պաղ ջուրն իւր կըրակ թըւի
       ‘ւի ահէն քան զմոմ կու հալի.
Դիւր կեանքըն դիժար թըւի
       ‘ւի դիժարն իսկի չիհանգչի:
100.
Յաւուրն ի հազար պահուն,
       տէ´ր, փըրկէ ի մարդոյ շառէն.
Մարդոյ շառն այնչափ չար է,
       որ գազան յիրմէն կու փախէ.
Զառիւծն ի զէնճիլ դըրած,-
       գազանաց գըլխաւորն է.-
Արծիւն ի հաւան ելեր
       ու մարդուն ահէն կու վախէ:

101.
Խելօքին հարցուկ եցան,
       թէ զպատճառն ո՞վ իսկի գիտէ.
Աստուած է՞ր հոգին ստեղծել
       ‘ւի հողէ մարմին կապել է:
- Կարծեմ վասն այնոր արար,
       թէ ի վեր քարշել զնա կարէ.
Կամ զհոգին ի մէջ մարմնոյն
       քան զխալաս ոսկի նա զուգէ:


հայրէն (գոյական) Միջնադարեան հայերէնով տաղ, երգ:
Աղբիւր՝ Բառգիրք հայերէն լեզուի։ 
Անդրանիկ Վրդ. Կռանեան, Պէյրութ, 1998։ Էջ 238։