Անահիտ Սարգիսեան: Ոտքերդ վերմակին համեմատ

Անահիտ ճան
խնդրում եմ ուղարկիր
մի լուսանկար
եւ քո մասին
մի քանի տող...
պահանջողը
Վիոլէ՛թն է...

եթէ մէկ
կամ երկու տարի առաջ ըլլար
այս խնդրանքը
պիտի սարսափէի՜
փախչէի՜
ծակիս մէջ
պահուըտէի՜...

իմ մասիս
ես ի՞նչ ըսեմ
պիտի ըսէի...
կարեւորը
մարդուս գործն է
որ կը գլորի
ու կը պատմէ
ինչ որ պէտք է
երեւի...

սակայն այսօր
այս խնդրանքին դիմաց
ո՛չ կը սարսափիմ
ոչ կը փախչիմ
ոչ ալ կը պահուըտիմ...

եթէ
ո՛չ կը սարսափիմ
ոչ կը փախչիմ
ոչ ալ կը պահուըտիմ
ուրեմն ստիպուած եմ
սա քանի մը տողը
քով քովի փակցնել
եւ լուսանկար մըն ալ
ճարել ու ղրկել...

սիրտ չունի՜մ...

ի՞նչ ըսեմ...
հո՛ն ծնած եմ
հո՛դ գացած եմ
յետոյ հոն հոդ
գացած եկած եմ


վերջը
չեմ գիտեր ինչպէս
հո՛ս հասած եմ
եւ բախտով
գրող մրողներու մէջ ինկած եմ...

բայց ինչո՞ւ այսօր
ո՛չ կը սարսափիմ
ոչ կը փախչիմ
ոչ ալ կը պահուըտիմ...
արդեօք ե՞ս ալ
վերջ ի վերջոյ
գրող մրող դարձեր եմ
եւ լուր չունիմ...

մտահոգուի՞մ...

տողերը լաւ
թուքով մուքով
կը փակցնեմ
սակայն
սա լուսանկարը
ինչպէ՞ս պիտի ընեմ...
ինչո՞ւ կþուզեն
անպայման
սա երեսս տեսնել...

ճերմակերես
սեւերես
եւ թերեւս
աներես...

եկէք
ծուռ նստինք
շիտակ խօսինք
իրարմէ չնեղուինք
երկու բառով ես ըսեմ
դուք հասկցէք
եւ սա խնդիրը
մենք վերջացնենք
ես ալ երթամ
ընելիքներս շարունակեմ...

ես
պարզապէս
սփիւռքին
որբ աղջիկն եմ...



Մէկ չէ,
երկու չէ,
երեք ալ չէ,
մատներու վրայ համրել
կարծես անկարելի է,
պարզապէս անվերջանալի՛ է
այն բազում
ծանօթ անծանօթ
թանթիկ մանթիկ
կոչեցեալներուն թիւը...

Երկա՜ր է պոչը...
Գլուխը ո՞ւր է
պոչին ծայրը ո՞ւր
յայտնի չէ՜...

Հաշիւէն դուրս ինկած
ծանօթ անծանօթ
թանթիկներէն մին
դիմացդ կը յայտնուի
յանկարծակի,
որեւէ պահուն
որեւէ տեղ՝
աստիճաններուն վրան
վերը վարը,
տունը թաղը
կամ շուկան
կամ ալ շուկային ճամբան...

Լայնածաւա՜լ կայսրութիւն
ճիշդ դիմացդ կը յայտնուի
յանկարծակի
եւ տեսադաշտդ կը փակուի...

Սպառազէն կայսրութեան դիմաց
անզէն կը կանգնիս քարացած
թուքդ կը կլլես
քանզի գլխուդ գալիքը
շատ լա՜ւ գիտես...
Ո՛չ առաջինն է,
ո՛չ ալ վերջինը...



Քա սա աղջիկը
նորէ՛ն հասակ նետեր է.
-ձայնը կու գայ դիմացի ճակատէն-
որո՞ւն քաշեր է քա՜,
Աստուա՛ծ պահէ, մաշալլա՜...

Ի՜նչ կþըսես.
-պատասխանը կը յամենայ այս ճակատէն-
մեծ հայրը
պատի պէս մարդ էր,
մեծ մայրն ալ
փառաւոր կին էր...

Այս թարտերախաղին մէջ
դուն որ հասակ նետող աղջիկն ես,
ընելիք մնելիք
ըսելիք մսելիք
չունիս բացարձակապէս...
Պարզապէս
բերանդ կը գոցես
լուռ մտիկ կþընես
եւ ոչ մէկ բան կը մտածես,
այլ անայլայլ ժպիտը երեսիդ
թատերախաղին
շարունակութեա՛ն կը սպասես...

Աղջի՜կ
-ձայնը կը հզօրանայ դիմացի ճակատէն-
եթէ այսպէս շարունակե՜ս,
օրէ օր հասակ նետե՜ս,
քեզի յարմար փեսայ
ուրկէ՞ պիտի ճարես...

Ընդամէնը
վրայ վրայի
կամ տասներկու
կամ ալ տասներեք տարեկան ես.
փեսայ ճարելու մասին
ի՜նչ մտածես...
Դուն ո՜ւր
ամուսնանալիք աղջիկը ո՜ւր,
վերջին մտահոգութիւնդ է.
սակայն կարեւորը հիմա
ճակատագրականը դիմագրաւելն է.
բանը բուրդ է,
վասնզի
վերջին նախադասութենէն ետք
շուտով կը հասնի
սարսափելի՛ն...

Քա ձեռքերուս մէջ մեծցաաաա՜ր...
Այս մէկը կարծեմ
այդ վերջին նախադասութիւնն է...

Ուստի
թեւերը լա՜յն կը բացուին
լայնածաւալ կայսրութեան՝
ծանօթ անծանօթ
թանթիկ մանթիկ
այս կոչեցեալին
եւ ահաւասիկ
աչքերդ փակած ես
ու նահատակուելու
կամայ ակամայ
կազմ պատրաստ ես...
Կը գրկուի՜ս,
ապա մսակոյտերու մէջ
կը մխրճուի՜ս,
եւ հետզհետէ
խորխորատներու մէջ
կը խորասուզուի՜ս...

Ազատում չկա՜յ,
այս թանթիկը չըլլար
մի՛ւսը պիտի ըլլար...
Օգնութի՜ւն... Կը խեղդուի՜մ...
Կատակ չէ՜, կը խաչուի՜մ...
Փրկութի՜ւն... Աստուա՜ծ իմ...

Կը գրկուիս, կը սեղմուիս,
բրդուճ բրդուճ կը փրցուիս,
իսկ փակագծին մէջ
բացականչութիւններ կցկտուր...
Կը կարմրիս, կը խեղդուիս,
շունչի պակաս ունիս,
մինչ փակագծին մէջ
հեղեղանման ձայնաւոր պաչպչուք...

Այսպէ՛ս է.
այս աշխարհին օրէնքներուն
քիթդ գոցելով
պէտք է ենթարկուիս
ու համակերպիս...

Մէկ չէ,
երկու չէ,
երեք ալ չէ,
մատներու վրայ համրել
կարծես անկարելի է,
ըսինք պարզապէս անվերջանալի՛ է,
այս անթի՜ւ
ծանօթ անծանօթ
թանթիկ մանթիկ
կոչեցեալները,
որոնք կþըսեն թէ
իրենց ձեռքերուն մէջ
մեծցած ես,
նոյնիսկ եթէ
ընդհանրապէս
բացարձակապէս
զիրենք տեսած չես...

Իսկ դուն
թանթիկ մանթիկներուն
այս աշխարհին մէջ ,
խիզախաբար կը մեծնա՜ս...
Չէ՞ որ մեծ հայրդ
պատի պէս մարդ էր,
մեծ մայրդ ալ
փառաւոր կին էր...
Երեւի անպայման
երկուքէն մէկուն քաշե՜ր ես...
Յարմար փեսայ
ունենա՜ս չունենա՜ս
հոգդ չէ՜,
միայն թէ հիմա խնդիրը
սա ոտքդ
վերմակէն դո՛ւրս մնացեր է...

Աղջի՜կս
ոտքերդ վերմակին համեմատ երկարէ՜...
վերմակին համեմատ երկարէ՜...
ոտքե՜րդ, ոտքե՜րդ՜...
վերմակին համեմա՜տ...
երկարէ՜...

Ականջիդ մէջ
հեռուներէ՜ն
այսօր կորսուած այն աշխարհէն
միշտ կþարձագանգէ՜...
կþարձագանգէ՜...

Վերմակդ միշտ հետդ քաշկռտած
երէկուան այդ հեռուներէ՜ն
այսօր կորսուած
թանթիկ մանթիկներու այն աշխարհէն
նոր աշխարհնե՜ր հասած,
հիմա հինցած մաշած վերմակին տակ
կը կծկուիս, կը չարչարուիս շարունակ...

Վերմակիդ պլլուած չարչարուէ՜...
Ի՜նչ որ ալ ընես
ոտքդ միշտ դո՛ւրսն է...
Աւելի՛ կը կծկուիս,
կը ծալուիս, կը կոտրտիս,
որ վերմակիդ տակ սեղմուիս,
իսկ առաւօտները
հազա՛ր կտոր եղած
ուզես չուզես
այս նոր աշխարհին մէջ
պէտք է ոտքի կանգնիս...

Այս նոր աշխարհին մէջ
երեսիդ նայողը ո՞վ է...
Պարզապէս
դո՛ւն
հայելիին մէջ
ինծի՛ կը նայիս
ու պատի պէս մեծ հայրդ
կամ փառաւոր մեծ մայրդ
կը տեսնես...

Խիզախաբար մեծցե՜ր ես... մեծցե՜ր ես...
մեծցե՜ր ես...

Դուն մեծցե՜ր
վերմակդ քո՛ւրջ դարձեր,
իսկ ոտքդ
վերմակէն դո՛ւրս մնացեր...

Վերջապէս
ինձմէ այլեւս զզուած,
դուն ինծի կը նայիս
ու վճռակա՛ն կը խօսիս...
Ա՜յ աղջիկ
դուն քեզի նոր վերմակ մը գնէ,
հանգի՜ստ փառաւոր
շնթռկէ՛ պառկէ...
Վիճակդ վիճա՞կ է,
ապրածդ կեա՞նք է...
Ասիկա նո՛ր աշխարհ է,
գնա՛
դուն քեզի համար
նո՛ր վերմակ մը գնէ...
Ըլլա՜յ Ամերիկեան
թեթեւ ու լա՜յն,
կամ ֆրանսական
հազար գոյնով ծաղիկներ վրան ,
կամ չինական
շա՜տ աժան...
Հանգի՜ստ ծածկուէ,
ոտքերդ ուզածիդ չափ երկարէ
եւ մշի՜կ մշիկ երազէ՜...

Կþընդվզի՜մ...
Կռնակս կը դարձնեմ ես քեզի
ու կը փշրուիմ...

Ես
այս նոր աշխարհին մէջ
քեզի հետ առանձին
հինցած մաշած վերմակիս տակ
կը կծկուիմ,
քանզի իմ երազներս
միայն ու միմիայն
այս հինցած մաշած
ու քաշկռտուած
վերմակին տակն են որ կը հիւսուին...

Իմ երազնե՜րս
որոնք կը պատկանին
այսօր կորսուած ա՛յն աշխարհին
ուր կը մեծնայի ես
կամ դուն
ժամանակի՜ն
ծանօթ անծանօթ
բազում թանթիկներու
ձեռքերուն մէջ,
իրե՛նց կորսուած աշխարհին
երազներուն մէջ...


(Ինքնագիր 2, 2007)

ԻԳՆԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ: Ա + Բ = Գ

Ես : Դուն = յուսահատութիւն
Ես - Դուն = առանձնութիւն
Ես + Դուն = երջանկութիւն
Ես X Դուն = անմահութիւն


10.1.1963


I. You = hopelessness
I - You = loneliness
I + You = happiness
I x You = immortality

Diana Der-Hovanessian: NO ONE TATTOOED MY SKIN

or pulled off my face.
No one ripped my belly.
I was not taken to Istanbul
for either harem
or experimental hospital.
No one nailed me on
a cross saying, “Now let
your Jesus save you.”
No one made me servant
or slave.

No one had me crawl
like a dog or grovel
for a piece of bread.

My soul did not wither
or fold its wings choosing
to drown in the Euphrates
rather than bear another day.

But, oh, my sisters,
now that ninety years
have passed and no one
has spoken for you
I spit out words you
swallowed unsaid.



reprinted with permission from Selected Poems, Diana Der-Hovanessian
Sheep Meadow Press, Riverdale-on-Hudson, N.Y.

Diana Der-Hovanessian, New England born poet, was Fulbright professor of American poetry in 1995, and 1999 at Yerevan State University. She was visiting poet in the Mass. schools for 18 years and has led poetry and translating seminars at universities world wide. Author of 22books of poetry and translations, her work has appeared in literary periodicals including Poetry, American Scholar, Nation, Partisan, New York Times, Harpers, etc.

Կարիկ Պասմաճեան։ Ես հիւր չեմ իմ տան մէջ

Click here for the audio clip I am not a guest in my home read by Lola Koundakjian.

Եւ տուն չեմ վերադառնում
անառակ որդու նման
որովհետեւ
տուն երբեք չեմ ունեցել։

Մի ստիպէք առաջանամ խաւարում խարխափելով,
մեծանամ խաւարով.
ես հիւր չեմ իմ տանը։

Աստանդական որդիդ եմ ես.
գուցէ քո մասին աւելին պիտի ասեմ
քան հինգերորդ դարի պատմիչներդ։

Կարիկ Պասմաճեան, Անաւարտ Խաղ, 1980

ԻԳՆԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ: ԴԺՈԽՔԻ ՍԵՄԻՆ ՈՐՓԷՈՍ

Դարեր են անհետացեր
Դեռ Որփէոսի քնարը արիւնաբորբ առանձնութիւն մը կը հիւսէ
Սիրատենչ լարերէն արցունք կը ժայթքի ծիլ ծիլ

Դեռ Որփէոսի քնարը արիւնավառ մելամաղձութիւն մը կ՚երգէ
Եւրիդիկէն է անհետացեր
Սիրատենչ լարերէն թախիծ կը տեղայ փաթիլ փաթիլ

Որփէոս է անհետացեր
Դեռ Որփէոսի քնարը արիւնաթաթախ մենութիւն մը կը կերտէ
Սիրատենչ լարերէն կարօտ կը հոսի կաթիլ կաթիլ


12. 4. 1968

ԻԳՆԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ: ԽՈՆԱՐՀՈՒՄ

Սիրել բայ - անցեալ անկատար - եզակի Ա. դէմք
Սիրել բայ - անցեալ անկատար - եզակի Բ. դէմք

Սիրել բայ - սահմանական ներկայ - եզակի Ա. դէմք
Սիրել բայ - ժխտական ձեւ - սահմանական ներկայ - եզակի Բ. դէմք

Սիրել բայ - բացարձակ ապառնի - եզակի Ա. դէմք
Սիրել բայ - ժխտական ձեւ - բացարձակ ապառնի - եզակի Բ. դէմք


10. 1. 1963

Արշակ Չոպանեան: [Յըստակ ըլլայ թող․․․]

Յըստակ ըլլայ թող երազդ, եւ թող տարտամը կապոյտ
Չըխաղցընէ միտքդ, ինչպէս աշնան տերեւ մ՚հողմապտոյտ։

Ապրէ՛ անկախ եւ ուժով, քու հոգիիդ համեմատ.
Եղիր կեանքի անտառին մէջ կանանչ ծառ մ՚հաստարմատ։

Մի՛ ձըգեր սի՛րտդ ջուրին երթալ ծըփալ դիպուածով.
Դէպի նպատա՛կդ գընա, ինչպէս գետը դէպի ծով։


QUE TON REVE SOIT NET!

Que ton rêve soit net et que la perplexité soit bleue,
Qu’il n’agite pas ton esprit, comme les feuilles d’automne voltigent à terre.
Vis libre et fort, selon ton âme
Sois dans la forêt de la vie, un arbre vert aux fortes racines.

Ne laisse pas ton cœur aller à l’eau pour des faits accidentels,
Va vers ton but, comme le fleuve vers la mer!


Archag TCHOBANIAN (1872-1954)
Traduction Louise Kiffer

LET YOUR DREAM COME TRUE!

May your dream be clear and may the perplexity be blue,

Don't let it stir your mind, like autumn leaves flutter on the ground.

Live free and strong, according to your spirit

Be in the forest of life, a green tree with strong roots.

Don't let your heart go to the water for accidental facts,

Go to your goal, like the river to the sea!

Translated by Lola Koundakjian

ՄԻՍԱՔ ՄԱՆՈՒՇԵԱՆ: ԴԷՊԻ ՖՐԱՆՍԱ

Համայնատարած գիշերի փէշերն ինկեր են լըռին, 

Արեւէն արփած Միջերկրականի հոլանի մէջքին, 

Զերդ բոլորաձեւ գըմբէթ տաճարի, երկինքն աստղածիր 

Իջեր է ծովուն վըրայ հորիզոնն անծիր: 

Զեփիւռ մը թեթեւ՝ կը ժողվէ ջուրին բոյրերն աղեհամ 

Ու կը սըրսկէ մազերուս, դէմքիս վրայ յարաժամ... 

Երկաթ կողերը խըրած ջըրերու գաղջ ծալքերուն մէջ 

Նաւը լուսավառ՝ կը ճեղքէ մութին խաւերն անընդմէջ: 

Եւ ինչպէս նաւու միշտ դէպի առաջ սըլացքէն բըղխած 

Ծովու գիշերին խորի՜ն, համասփիւռ խորհուրդէն գերուած 

Ջըրերը փրփրուն, խելագար վազքով դէպ յետ կը հոսին, 

Միտքս այնպէս ետ եւ հոգիս յառաջ կ՛երթայ տենդագին: 

Ետիս եմ թողած բընութեամբ սընած մանկութիւնս արեւ, 

Եւ թշուառութեամբ, զրկանքով հիւսուած որբութիւնն իմ սեւ. 

Դեռ պատանի մ՛եմ թղթի եւ գրքի երազէն գինով, 

Կ՛երթամ հասուննալ գիտակցութեան ու կեանքի վաստակով: 

Բաղձանքն անհուն է եւ նըման ծովուն այս անծայրածիր, 

Անմեկնելի է՝ ինչպէս խաւարին խորհուրդն անյարիր... 

Կ՛ըղձամ ըմբոշխնել լոյսն իմաստութեան, արուեստի՝ գինին 

Եւ խլել կեանքի մեծ պայքարին մէջ դափնիներ անգին... 

ՄԻՍԱՔ ՄԱՆՈՒՇԵԱՆ 1924 - 1925

En route vers la France

 
La nuit vient de couvrir tout entière en silence
La Méditerranée, ivre encore de soleil.

Le ciel devient la voute immense et étoilée.
L’horizon n’est jamais si bas que sur la mer.

La brise douce étend, inlassable, le baume
De la mer sur mes cheveuc sur mon visage...

Le navire tout illuminée, déchire la nuit
De ses flancs d’acier, tranche le pli des flots.

Le navire s’en va.

L’écume du sillage ainsi que mes pensées,
S’enfuit derrière dans une course folle.

Mon âme est déjà loin devant.

J’ai laissé là-bas mon enfance repue d’esclavage,
Ma solitude d’orphelin tissée de misère.

Adolescent rêveur de livres, de cahiers,
Je vais mûrir, au feu de la vie, de la pensée.

Mon désir est aussi vaste que la mer,
Incompréhensible comme une sagesse obscure.

Je veux goûter à la clarté savante, au vin de l’art,
Remporter sur l’arène de la vie des lauriers de gloire.

Missak Manoouchian 1924

Կարիկ Պասմաճեան։ Ուշ գարուն

Click here for the audio clip a late spring read by Lola Koundakjian.


ԱՆՈՐ ՈՐ ՊԻՏԻ ՉԳԱՅ

Օդը յանկարծ շատ տաք ըրաւ այսօր։
Անտառին մէջ, ուր մենք կ՛ապրինք միասին
բազմահազար մժեղներ
ծնունդ առին մէկ անգամէն։

Իսկ դուն կ՛առնես դեղդ յղութեան դէմ։

Այս գիշէր այնքան գեղեցիկ ես, բարի,
ուշացած գարնան բոյրով օծուն --
միսդ՝ հասուն, արդէն ամառնային…
օ՜հ ուշացած իմ սէր
որքան կ՛ուզեմ կեանք ստեղծել
ճիշդ պատկերիդ համաձայն։

1977


Կարիկ Պասմաճեան, Անաւարտ Խաղ, 1980

Sofia Kontogeorge Kostos: WHEN WAS IT?

He [German Admiral Usedom] said that the Armenians were in the way, that they were an obstacle to German success, and that it had therefore been necessary to remove them, just like so much useless lumber. He spoke about them as detachedly as one would speak about removing a row of houses in order to bombard a city.
—Ambassador Morgenthau’s Story by Henry Morgenthau

            
               

When was it? 
                      that Germans and Turks,
Central Powers, too—
pulled from their uniforms,
ORDERS FROM CENTRAL HEADQUARTERS: 
 
    “Start from the East; sweep to the Black Sea; 
     continue through to Cappadosía; later—
     swing towards the Ionian West.
     There’s a shortage of bullets, 
     take as long as it takes—be thorough!  
 
 Phase I:
   “Release your lusts. 
     Rip! Rape! Plunder!
     Chop all useless lumber. (1)
     Without mercy: Stab, 
     kick, drown, burn!
     Strip trunks, roots,
     branches. Tear! Uproot! Bury!
     Clear the land—no twigs, 
     nor splinters leave.  
  
  “Sticks and stones 
    will break their bones, 
    and names will mark them.
    Call them useless lumber(1) —
    until all Armenians, Greeks, 
    Assyrians, are diminished. 
   
Phase II: 
  “Prevent Ambassador Morgenthau from  
    publishing particulars of our crimes! 
    Render him and his protests useless. 
    Confiscate all witness books,
    remain unrepentant—
   ‘Was Their Fault’ must be our motto. 
    Carry on, until the job is done!”
  For the lure of coveted minerals, 
and the Baghdad Railway Lines—
church bells toll no longer. And,
names like: 
Moskarópoulos – Papazián – Pincáro, 
cannot be not be heard either. 

When hell fell over Asia Minor,(2)
pain knew no bounds
—in the land of their mothers, 
and their mothers’ mothers 
                                              before them.

So it was for in 1914 
                               through to 1923.          
                 
                  —SOFIA KONTOGEORGE KOSTOS 

German: (1)nutzloses bauholtz  (1)English: useless lumber
Turkish: (1)faydasiz kereste   (1)English: useless lumber

(2)Asia Minor (Turkey now)

Roupen Kazandjian (1936-2009)

Auteur de nombreux ouvrages de poésie, collaborateur du journal Haratch, membre fondateur de Nouvelles d’Arménie, professeur d’arménien, militant Dachnag puis fervent partisan de Lévon Ter Pétrossian depuis l’émergence du "Comité Karabagh", Zoulal Kazandjian est décédé mardi 24 février des suites d’une longue maladie. La vie de cet intellectuel, qui était l’un des meilleurs pratiquant de l’arménien occidental, a été à l’image de celle de son peuple. Marqué par le déracinement, l’exil, la problématique du retour, la volonté de survivre, de transmettre, de créer.

Né au Moussa Dagh en 1936, lieu symbolique s’il en est de la résistance arménienne, Zoulal a été très vite transplantée dans la localité d’Andjar au Liban, comme la plupart des Arméniens de cette région (placée sous mandat français à la suite de la guerre de 14-18) au moment où elle a été rétrocédée à la Turquie ( 1939). Il avait été envoyé faire le séminaire de Venise en 1949 puis avait rejoint Alep où il exerçait la fonction de professeur d’arménien. Militant du parti Dachnag, il avait été impliqué dans les démêlés de son parti avec les autorités syriennes au début des années 60. L’interdiction de la FRA dans ce pays l’avait obligé à quitter les lieux. Il s’était alors réfugié en France où il a continué d’enseigner l’arménien au collège Mekhitariste de Sèvres. Il commence à cette période à collaborer régulièrement au journal Haratch dont il sera l’un des piliers. Le quotidien éditera d’ailleurs son premier recueil de poésie en 1964 intitulé "Kiangue, Kouyrs" ( ma soeur la vie), puis en 1973 Arevdzaghgi Me Nman" (Pareil à un tournesol). Parmi ses autres oeuvres publiées on peut citer " Charonagueli" en 1988, Nouradouz en 1992, et Hadendir Hye Hin Panasdeghdzoutian" Vol. 1, 1995. Sa collaboration à Haratch, lui vaudra d’être écarté de la FRA en 1978, à une période où la participation à ce journal était passible d’exclusion du parti. Des 1988 il se rapproche du comité Karabagh et de Lévon Ter Petrossian, qui était le fer de lance de l’opposition au régime soviétique en Arménie. Il devient l’antenne privilégiée du comité à Paris, héberge dans son modeste appartement de la rue Rochechouard, les uns après les autres, tous les leaders du mouvement arménien de l’époque. En 1993, il participe à la fondation de Nouvelles d’Arménie dans l’ours duquel il figure jusqu’à maintenant.

Enfin, au début des années 2000, il s’installe définitivement en Arménie, où il avait fait construire une maison. Au cours des dernières années, Zoulal Kazandjian dirigeait "Kragan Tsolker" une publication destinée aux étudiants de la congrégation mekhitariste de l’île Saint-Lazare à Venise. Homme de caractère, généreux, hospitalier, doué d’un esprit vif et volontiers caustique, poète dans son rapport à l’existence comme dans celui à la création littéraire, Zoulal Kazandjian était une des figures fortes de sa génération. Avec son départ, c’est un destin original, mais intimement lié à celui de son peuple qui s’éteint ; c’est une page de l’histoire de la diaspora qui se tourne. Nous présentons à ses deux fils, Vatche et Chahan, à leur mère, ainsi qu’à sa famille et à ses proches nos condoléances attristées.


mercredi 25 février 2009, par Ara/armenews

ԶՈՒԼԱԼ ԳԱԶԱՆՃԵԱՆ
(1936-2009)
գրեց ՝ Մարուշ Երամեան

Բանաստեղծ մը մեռաւ։
Արեւոտ օր մը, երիտասարդ մը կը բարձրանար հարաւային Ֆրանսայի լեռնային գիւղերէն մէկուն ցից ճամբաներէն, կ'երթար հանդիպելու իր շատ սիրած բանաստեղծին՝ Յարութ Կոստանդեանին, ձեւով մը քերթողական իր ուխտը ընելու կարծես։
Այդ օրէն Զուլալ Գազանճեանի քերթողական ճանապարհը ճիշդ նոյն ձեւով ընթացեր է՝ ցից ու դժուար, բայց միշտ դէպի վեր, դէպի կատարելութիւն ձգտող։ Իր քերթողագիրքերը վկայ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը կու գար յաւելում մը բերելու նախորդին վրայ։
Ծնած է Մուսա Լեռ, ապրած է Հալէպ, ուսանած է Վենետիկ, հաստատուած է Փարիզ, եւ ամէն հաւատաւոր հայու պէս, վերջին տարիներուն կ'ապրէր քիչ մըն ալ Երեւան։
Զուլալ չէր անունը (Ռուբէն). բայց ինչ որ ծածկանուն պիտի ըլլար, այնքա՜ն ամբողջականօրէն կը թարգմանէր իր էութիւնն ու քերթողութիւնը միաժամանակ, որ մոռցուեցաւ անունը եւ մնաց Զուլալը՝ վճիտ ու մաքուր իր էութեամբ թէ բանաստեղծութեամբ։
Բանաստեղծներու երկու տեսակներ կան՝ անոնք, որոնց բանաստեղծութիւնը ոչ միայն կապ չունի իրենց մարդկային կերպարին հետ, այլ եւ ճիշդ հակառակ դիրքի վրայ կը կենայ այդ կերպարին, եւ երկրորդ խումբը բանաստեղծներու, որոնց բանաստեղծութիւնը հայելին է իրենց մարդկային կերպարին։ Այս վերջիններէն էր Զուլալ Գազանճեանը, որուն հոգին՝ տաք եւ անմիջական, կը թափի տողերուն մէջ ու կը յորդի էջին վրայ։
Բանաստեղծի մը կենսագրութիւնը, որ կը սեղմուի երկու թուականներու միջեւ, ոչինչ կþըսէ մեզի իր կեանքին մասին։ Զուլալին պարագային տարբեր էր. եւ որովհետեւ քերթողութիւնը իր կեանքն էր, մենք զինք կը գտնենք իր քերթուածներո՛ւն մէջ՝ իր սէրերն ու տառապանքները. եւ մեծ, չպարտկուող լոյս մը, որ այնքան պայծառ կ'ընծայէ իր տողերը։
Լոյսի անսպառ երգիչն է ինք. լոյսը թէ՛ որպէս բառ, թէ՛ որպէս խորհրդանիշ ու ներոյժ, միշտ ներկայ է իր տողերուն մէջ։
Վերջին ռոմանթիքն է ան սփիւռքահայ մեր բանաստեղծութեան. իրեն համար քերթուածը կը մնայ ապրումներու եւ մտորումներու արտայայտութիւնը, որ միշտ, յանապազօր հացի պէս կը փնտռէ գեղեցկագոյնը արտայայտամիջոցներուն։
Միաժամանակ սակայն արդիական է ինք, ժամանակի՛ն մարդն է. ու եթէ չþարտայայտուիր այս ժամանակին ձեւերով, կþարտայայտէ իր տխրութիւնը, ի տես այս ժամանակներուն։
Հաւանաբար Զուլալ Գազանճեան մէկն է այն քիչերէն, որոնք խորապէս գիտակ են արեւմտահայերէնին, եւ զայն դարձուցած են գեղեցկագոյն քոյր մը, իրենց կեանքին համար։ Ասոր վկայութիւնն է, քերթողագիրքերուն կողքին, իր կոթողային աշխատանքը, երկու հատորներով լոյս տեսած՝ միջնադարեան տաղերգութեան եւ արձակի հաւաքածոներ, իրենց արեւմտահայերէն փոխադրութիւններով։
Ինչպէս ըսի, Զուլալ Գազանճեանի իւրաքանչիւր քերթողագիրքը յաւելում մը կը բերէր նախորդին։ Քառասուն երկար տարիներու ընթացքին միա՛յն չորս քերթողագիրքեր հրատարակելը կը հաստատէ իր բծախնդիր մօտեցումը քերթողութեան, իսկ իր սակաւագրութիւնը կու գայ իր խորունկ սէրէն, որովհետեւ մեծ սէրերը շատախօս չեն ըլլար։
Առաջին քերթողագիրքը՝ «Կեանքը-Քոյրս» գրաւած էր օրուան կարեւոր դէմքերուն ուշադրութիւնը։ Յաջորդը՝ «Արեւծաղկի մը Նման», կը հաստատէր առաջինով տրուած խոստումը։ Երրորդ գիրքը՝ «Շարունակելի», կը բերէր սպասուած հասունացում մը, քերթողական վայելք պարգեւելով ընթերցողներուն։ Իսկ չորրորդը, եւ դժբախտաբար վերջինը՝ «Նորատուզ»ը...
«Նորատուզ»ը ա՛յլ որակի գործ է. եւ բնաւ պատահական կամ զարմանալի չէ, որ Գազանճեան, հակառակ ստեղծագործելուն, այլ գիրք մը չէր հրատարակած տակաւին։ «Նորատուզ»ը գագաթ մը նուաճած է։ Այլ գագաթ մը գրաւելը ժամանակի պիտի կարօտէր։ Բայց ժամանակը ազնիւ չգտնուեցաւ Զուլալ Գազանճեանի հանդէպ, որ անողոք հիւանդութեան մը ճիրաններուն մէջ ինկած էր արդէն։
«Նորատուզ» ...
Քսան քերթուածներ, քառահամար եւ քառատող, կը կիրարկեն մեր քերթողութեան չափի, յանգի եւ կշռոյթի օրէնքները, առանց խախտումի, առանց գնացքէն շեղելու. յանգերը այնքան ճիշդ են, որ, փարատոքսային ձեւով, յաճախ չենք իսկ անդրադառնար անոնց։
Այս խիստ դասական ձեւին մէջ, Զուլալ Գազանճեան կրցած է այնպիսի ժամանակակից, մեզ յուզող խորք դնել, որ ընթերցողը կրնայ միայն հիանալ։ Այսօրուան հայուն, մանաւա՛նդ սփիւռքահայուն բոլոր տագնապները այնտեղ են՝ սփիւռքի մարդուն կացութիւնը, հայրենիքը, արեւմտահայերէնին ճակատագիրը եւ մեր գրականութեան այսօրուան վիճակը։ Այս բոլորէն անդին ունի՞նք այլ տագնապներ՝ հայրենիք, լեզու, գրականութիւն։
Եւ ասիկա այնպիսի ապրող, այժմէական լեզուով, որ միայն ի՛ր նման բանաստեղծ մը պիտի կարենար ընել։
Զինք ճանչցողներուն համար, եւ անոնց թիւը յաւելում կրեր էր վերջերս, իր Հալէպ կեցութենէն ետք, բանաստեղծ Զուլալ Գազանճեանի կորուստը իրապէ՛ս ցաւալի է. խորապէս բանաստեղծ ըլլալու կողքին, խորապէս մարդ էր, իր համեստութեամբ փայլող։ Քանի քանի հարցազրոյցներ մերժած է. նկարուիլ չէր սիրեր, եւ խօսելէ աւելի մտիկ ընել կը սիրէր։ Ու կը լռէր երկար, իմաստուն լռութեամբ։
Իր շատ սիրած բանաստեղծին՝ Յարութ Կոստանդեանին նման գնաց առանց հրաժեշտի՝ «մնաս բարեաւ ոչ ոքի...»։
Իր քերթուածները մեզի բարեւ կ'ըսեն, իրենց լոյսով։
Այսօր բանաստեղծ մը կ'ապրի՛ մեր մէջ։

Այս յօդուածը լոյս տեսած է Ի ԴԷՊ -ի մէջ։

Սոնիա Սանան: ԸՍԷ՛ ԻՆԾԻ

կօշիկներս հագայ մտայ անկողին
ոտքերուս տակ ցաւ զգացի
եւ գիշերը
չվերջացաւ մազերուս մէջ

կ՛երթայի մոռացումէն անդին
անհաւանական յայտնութեամբ եւ քայքայումովը մարմնիս
որ
էր
տարբեր կենդանութիւն
միակ յօրինումը շնչառութեանս ընկղմած
ուր դուն
օ վերջին կարօտս ոլորուող լեզուիս
վերջին ափը կողերուս տաքին
վերջին բառը կոկորդիս
վերջին ճիչը մատներուս
եւ առաջին վախը մերկութեանս

կօշիկներս հագայ մտայ անկողին
կորսնցնելու ինչ որ ունիմ
ինչ որ կայ
աչքերուս մէջ եւ անդին
ինչ որ տուին մարմինիս
լսելու
ինքզինք
իրմէ ասդին
ինքնախոր
ուր դուն
դանդաղ հեղումս ինքնամէջ
դանդաղ կորուստս քեզմէ դուրս

ըսէ ինծի կինն եմ վերջին
եւ ես
կը հանգուցեմ կօշիկներս ձեռքերուս
մազերս կարճ կը կտրեմ
եւ անկողինս կը շաղկապեմ ծունկերուդ

կօշիկներս հագայ մտայ անկողին

Brenda Najimian Magarity: For My Muse: Wherever I May Find Her

Oh, black-haired nine that did brave
my most grave moments to send me a song:
Each day, you bask in the sunshine
of my praise, and like seashells
nesting on an ocean bank
you wait for me to cast my net
and gather your choral wave of heroic hymn.

Pierian roses, I found you on the low
end of the city in the open hands
of the ragged man asking for work.
“Anything’ll do,” he said
You ached to reach into the deep
pockets of his coat, but could not.

I found you in the reflection
of a barroom mirror, costumed in sari
you stole a magic carpet to cut an extra
hour out of the night, then gave it up
when your sad eyes signaled you home.

I found you in a gallery, too shy
to speak to the artist;
you hid in the shadow of a corner
of the room. I managed to carry
your words home in a basket
and watched as you hung them out to dry.

And once, when I thought you were lost
to me forever, I found a remnant
of you caught like a loose thread
between the lines of an old poem;
and I rediscovered the simple beauty
of a single word: Muse,
and you played a symphony in my mind.

Brenda Najimian Magarity © 1990

This poem was previously published in California English, 1990 and California Victory, 1992

Իրմա Աճեմեան։ Նկարը

Click here to hear the audio clip The Painting read by Lola Koundakjian. 

Էրօլ Սարաֆեանին 

 I. ԱՆ ՈՐ ԿԸ ՆԿԱՐԷ 

 Սենեակ մը ուր ամէն բան անշարժութեամբ քարացած 

Առարկաներ իրենք իրենց աշխարհներուն խորերը 

Պաստառ մը լերկ ու պրկուած միատարր 

Լոյսի մութի յաւերժական այդ նոյն խաղին ակնդէտ 

Դուն կը նստիս ու կը շնչես առանձին 

Դուն կը գծես ու անհամբեր կը սպասես 

Դուն կը կենաս, կը մտածես, կը ներկես 

Կեանքի մահուան սահմանները ճեղքելով 

 Յետոյ պահ մը լուռ կը մնաս, նման սառած սենեակիդ. 

Կ՛անշարժանաս նոր կեանքի մը ծիլերուն դէմ անբարբառ՝ 

Երբ կը տեսնես օտարոտի՝ քու սենեակիդ ստուերներէն ամպամած 

Երկու աչքեր լուսաճաճանչ պաստառէն դուրս կը ժպտին… 

 Այս այն պահն է ուր ամէն բան իր լրումին հասած է … 

 II. ԱՆ ՈՐ ԿԸ ՆԿԱՐՈՒԻ 

 Եթէ նոյնիսկ նստիլ չուզես թիկնաթոռին անշարժութեան մէջը դուն 

Քու գիծերդ խառնաշփոթ կ՛երթան մխուիլ պաստառի մը խորութեան մէջ ակամայ 

Քու գոյներդ - լոյսէ անդին - ոլորտներու եզերքներէն սողալով 

Յանկարծ կ՛իյնան մատներու տակ յարաշարժ, 

Մտածումներդ այնքան գաղտնի, աչքերէդ դուրս լուսարձակի ուղղութեանբ 

Կ՛երթան զօդուիլ աչքերու հետ կիսաբախ՝ 

Որոնք դէմքիդ բջիջներուն տակ թաքուն -- միս ոսկորդ կը ճեղքեն 

Ու վրձիններ իրարու հետ, իրարու քով կը վազեն 

Երեք լայնքով տարածութիւնդ անգթօրէն մակերեսի վերածած 

Կը հարուածեն կամ կը շոյեն պաստառի մը ողորկ ու լերկ երեսը 

Քեզմէ անդին դուն կը շինուիս 

Քեզմէ անկախ դուն կը խորհիս 

Քեզմէ հեռու դուն կը շնչես 

Ամբողջութիւնդ կը հեռանայ, կը նօսրանայ հետզհետէ 

Ձեռքերովդ որքան կառչիս 

Աչքերովդ որքան գոցուիս 

Ալ դուն դուն չես, դուն քեզմէ դուրս 

Ուրիշի մը մատներուն տակ կը ծնիս… 

16.2.1974 « Տալ Միայն» Իսթանպուլ 1975

Սոնիա Սանան: Բ Ա Ց

պատուհաններուս վարագոյրները փակելով աչքերուդ վրայ
բաց մութը մինչեւ վերջ
քաղաքը կը քնանայ անկողինիս մէջ խռացնելով յոգնածութիւնը
մարմնիս,
քաղաքը որ է վայր մը եզերքի պատմութեան
ուր ամառնային տաքը դիմաւորեցին հովանոցներու շուքերուն տակ
պահուըտելով ու ձմեռը մոռցան ձիւնին ճերմակէն զարմացած
պառկած է թեւերուս մէջ
տղայական սրիկայութիւն մը խաղալով, խաղալով, խաղալով
շունչիս համը փոխելով
փողոցի բոլոր կիներուն մէջքերուն գօտի կապելով
կարմիր, կանաչ, նարնջագոյն
բաց մութը մինչեւ վերջ
ջնջելու բոլոր լոյսերը յոգնած թաղամասերու անկիւններուն
ուր օթօները ետեւ ետեւի կը շարուին
կատուներուն սեռաբանութենէն գրգռուած, հիացած
անշարժացած ինչպէս մարմինը քաղաքին
որ հազարումէկ երազ որդեգրեց, բայց պահեց նոյն անունը
ինչպէս անունս, որ փոխեցի, փոխեցի, փոխեցի
կրկնուելով
նոյն ճամբաներուն մոխրագոյն հեշտանքը աւլելով
բաց մութը մինչեւ վերջ
լսելու զարկը քաղաքին
որ հագուստներուս մաշած խիղճը կը հեգէ
ու կը ձանձրանայ
Սոնիա, կ՚ըսեմ, քնացի՛ր, առաւօտեան աշխատանքի պիտի երթաս,
բայց Պէյրութը կը շարունակէ խանգարել
պտտիլ մարմնիս մէջ
սենեակիս թափթփածութենէն հիացած
ուր կայ ջնջումը երազիս
կախուած կանաչ լուսամփոփիս մտերմութենէն
որ տուաւ ինծի միակ եւ անկարելի պոռնիկ նայուածքը գիշերուան
եւ
ես՝ ծնծղայ բորբոքած
վանկատեցի մարմինս բարձրաձայն
բաց մութը մինչեւ վերջ
սեւը ուր կը խրեմ ձեռքերս թերեւս դառնայ անկողին
որ դուն չունիս
ըլլայ շուրջդ նորոգուած պատկերը քաղաքիս
պարպէ ինչ որ ուրիշ մը բնակեցաւ
սանդուխներէն վար բանաստեղծութեան
բաց մութը մինչեւ վերջ
բաց

Shaunt Basmajian: THE UNESTABLISHED POET

instead
of a new lover
he fantasizes
a penguin publication
royalties
a cottage
by the sea

after a reading
he prefers to get drunk
and think more about
his new poem
instead of the
phone number he received
from an admirer
tormented by one of his
“fillers” he wrote
just to get published
in a small press
magazine

for entertainment
he watches the hockey game
buys lottery tickets
goes to the racetrack
hoping to win
like a longshot
as the underdog
odds
at 10,000 to 1

Shaunt Basmajian, copyright 1987, from Biased Anthologies

Պաղտասար Դպիր: Արի', ի'մ քաղցրիկ աղաւնի

Արի՛, ի՛մ քաղցրիկ աղաւնի,

Ոսկի խնծոր զարմանալի,

Զքեզ տեսնողին բիւր երանի.

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Դու, որ եկիր, երևցար,

Իբրու արև ինձ ծագեցար,

Ցընծութիւն ինձ պարգևեցար

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Ուրախութիւն հոգոյ իմոյ

Ո՛չ գոյ բընաւին առանց քոյ,

Ով իմ ազնիւ գերայարգոյ,

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Տրտում էի՝ ուրախացայ,

Մեռեալ էի՝ կենդանացայ,

Ինձ երանի, որ զքեզ տեսայ.

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Բարի եկիր, իմ սիրելի,

Իմ գերազնիւ գերգովելի,

Իմ աչաց լոյս, իմ նազելի.

Դու բարի եկիր, բարի եկիր։

Come, my sweet little dove,

Amazing apple of gold,

Ten thousand blessings who behold (s you) 

You are well come, you are well come.

You, who came, appeared,

Rose for me like the sun,

You regaled me gladness,

You are well come, you are well come.

Joy for my soul, none

There is at all without you,

O my noble most respected one,

You are well come, you are well come.

I was sad, I rejoiced

I was dead, I revived

I am blessed, that you I beheld

You are well come, you are well come.

You are well come, my beloved one,

My most noble, most praiseworthy one,

Light of my eyes, my elegant one,

You are well come, you are well come.

Baghdassar Tbir (1683-1768). Translation by Theo Maarten van Lint, Oxford

Brenda Najimian Magarity: Carpet Weavers

I

It is 1910,
and I hear
the voices
of young women
as they weave.

One says,
“Let us read
Sayat Nova
at midday.”

“I, too, am a poet,”
another says,
“but tell no one,
the Turks despise
Armenian poets.”

And they giggle
with hearts
that flutter
like those of doves
in spring
believing
life will go on
like this forever

working, weaving
casting the dye
into a
deeper, deeper
purple
that they weave
around a sunburst design.



II

In 1915
everything changed;

a nation’s people
were lined up
and marched to sea.

Hands,
that could write
rugs
in the language of color,
colors
derived from herb and root
and the earth itself,

hands, that could write rugs,
fell
limp
at their sides.

Most died crossing the desert,
bones bleached by the sun
left
sticking out of sand
pointing, pointing
to a God they had known.

One nation
jostled out of a sweet dream
and forced
to leave
their carpets sleeping,
one nation
caught in the Turk’s jaw,
his iron teeth
clamped down
and opened
the grid of genocide.

And the breast of Armenia
ached
to suckle the children
who were gone.


III

It is present,
yet memory
makes the past
present too.

Somewhere
one
still collects
the wool
from the backs
of sheep,

and somewhere
one
still weaves
a double-headed eagle
that dreams of Eden’s Garden
when it was new,

and somewhere
in a place
not unlike Mount Ararat
the nightingale
sings
of an angel
woven into an unfinished design.

An angel,
who patiently waits
for her weavers
who call themselves
Armenians.


©1986 Brenda Najimian Magarity

This poem was previously published in Ararat Quarterly (1996) and Armenian Town (2001)

ԻԳՆԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ: ԵՒ ԳԻՇԵՐԸ ՔՈՒ ՄԱԶԵՐՈՒԴ ՉԱՓ ՍԵՒ ԷՐ

Ժամը 20 ին
Մազերուդ չափ սեւ գիշեր մը
Քաղաքը պաշարեց
Իսկ ես նստած
Քեզ կը մտածէի դիցուհիս

Հիմա ժամը 23.30 է
Հիմա նիրհելու
 երազելու
 -եւ կամ ինչ գիտնամ-
 գոնէ սիրահարելու ժամն է
Մինչդեռ ձայնասփիւռը
Քու շրթներուդ չափ անուշ երգ մը կը սփռէ
Իսկ ես նստած 
Դեռ քեզ կը մտածեմ հրեշտակս

Ժամը 01 ին 
Վերջին հանրակառքին հետ
Քու աչքերուդ չափ խոր լռութեան մը մէջ
Պիտի թաղուի պողոտան

Իսկ ես նստած
Դարձեալ քեզ պիտի մտածեմ
Եւ պիտի մոռնամ թէ գիշեր է
Գիշեր մը որ քու մազերուդ չափ սեւ է

18. 6. 1966

Shaunt Basmajian: Waving the flag for the wrong reasons

unable to find a good job
cope with urban reality
dance with the system
the post-downtown poet
tries to figure out ways
to avoid his life
like the rest of the 20th
century

in the back alley of an urban
north american street
he contemplates life
the sad state of the world
his existence
with and without reason

drinks a beer
at a down and out tavern
argues with a pensioner
about politics
the current state of the economy

waving the flag
for more deficits and wars
for more welfare cheques and
violence
for more crime and social injustice
for the next 5-10-15 years
waving the flag
without reason


Shaunt Basmajian, copyright 1987, from Biased Anthologies

Third Anniversary Blast

The Armenian Poetry Project
(Հայ Բանաստեղծութեան Համացանցը)
invites its friends and readers to a
Third Anniversary Online Poetry Blast
to be held on April 30, 2009

Entries must be full poems by authors of Armenian heritage or individuals who write poems relating to the Armenian world

Works may be in Armenian, English and French; no translations, unless they accompany the work in its original language and include the translator's name

Individuals may submit their own work or those of their favourite poets. Entries may include a short biography and picture of the poet (JPG preferred)

All entries MUST provide online or print sources and copyright information.

Entries may include text only, text with audio (mp3 format), and text with video clips (AVI, MPEG, QuickTime, Real, and Windows Media, 100 MB maximum)

Only one entry per person will be posted in the THIRD BLAST


All selected entries will be published April 30, 2009, on the Armenian Poetry Project.

DEADLINE FOR SUBMISSIONS is April 15, 2009.
Send all entries to ArmenianPoetryProject[at]gmail.com

Իրմա Աճեմեան։ Անձրեւին Միջոցին

Click here to hear the audio clip Raining read by Lola Koundakjian.

Ի՜նչ աղուոր է ուրախ ըլլալ
Ու չտխրիլ անձրեւով
Կամ չխորհիլ թէ ալ կրնայ
Արցունքի ալ նմանիլ…

Ի՜նչ աղուոր է խորը հոգւոյդ
Բորբ արեւ մը ունենալ
Մինչ ձեռքերդ վերմակին տակ
Պաղութենէ կը սառին…

Ի՜նչ աղուոր է աչքերուդ մէջ
Ծիծաղներով արթննալ
Ապակիին վրայէն երբ
Կաթիլները կը սահին…

Ի՜նչ աղուոր է երջանկութիւնն երգել անձայն
Մինչ հովն անդին
Տերեւներու ողբին նման
Միսմինակը կը գոռայ…

Ի՜նչ աղուոր է գիտնալ ասոնք
Զգալ կեանքը կուրծքիդ տակ
Եւ մանաւանդ հաւատալ թէ
Ամպերուն տակ երկինք մը կայ անպայման։

Ի՜նչ աղուոր է երբ մարդ կրնայ
Երջանկութիւնն այսպէս բաժնել
Բոլորին հետ հաւասար

Եւ վերջապէս սրտովն ըսել բոլորին
Թէ աղուոր է ուրախ ըլլալ
Ու չտխրիլ անձրեւով։

24.11.1962


« Տալ Միայն» Իսթանպուլ 1975

Quote of the Month - February

Ամէն Տեղ Հայ Կայ



Վահրամ Մավեան

Brenda Najimian Magarity: Exit Saroyan

Why Saroyan
are you not
of this earth
anymore?

Where will your
typewriter
blink out
the lights
tonight?

And when will your
ashes
shower over Bitlis
as you wished?

You have taken all
the answers with you
cunningly,
succinctly,
and left the world
to argue
as you willed it?

Yet, in the end
you asked:
Had not
this earth
the time
to make
another day
with you?


Brenda Najimian Magarity ©1984

This poem was previously published in Ararat, 1984, Armenian Town, 2001 and William Saroyan: Places In Time, 2008

ԱՐՄԱՆՏ: ՅԱՆԳՍ ԵՍ ԵՐԳԻՍ

Հիմա յանգն ես դու իմ երգի,
Զանգը հոգուս,
Որ մաքրում է ժանգը սրտիս
Ու ղօղանջում։
Արդեօք, ե՞ս եմ արդ երգում քեզ,
Թէ դո՞ւ ես ինձ
Երգում այսպէս մրրկայոյզ։
Մենք իրարու տէր ու գերի՝
Անցնում եմ ես
Լանջիդ հասուն արտով բերրի,
Եւ դու՝ սրտիս մարգով կանաչ
Ու գեղգեղում.
Ինչպէս մի վիթ ջուր ես խմում
Հոգուս ակից սիրակարկաչ,
Ու մենք իրար բոյրն ենք շնչում
Առանց հառաչ։
Հիմա յանգն ես դու իմ երգի,
Զանգը հոգուս,-
Ո՞ր մէկս է երգում այսպէս
Ու խլրտում.
Անցնում ենք մենք այնպէ՛ս արբուն,-
Ես՝ այգիով հասուն լանջիդ,
Դու՝ իմ սրտի դաշտով կանաչ,
Ու մենք իրար բոյրն ենք շնչում
Առանց հառաչ։

GARTAL reading series to host APP event

3RD ANNIVERSARY OF THE ARMENIAN POETRY PROJECT
Nancy Agabian, host

Come and hear our local poets and authors read at this event
Cover $7 (includes one house drink)

Wednesday, March 25, 2009
6:00-8:00PM

29 Cornelia Street, NYC 10014 
212-989-9319

For directions, menu and other information:
click on the link

Kevork Kalayjian: This Holiday Season

-well lit,
well, remove the lid,
open the letters
in response to
the help wanted classifieds;
I am the man,
expert in the field,
over ten years experience,
in life, in real.
This Holiday Season,
Give me a place,
Where I may produce,
Do the things, which will pay,
the rent, the mortgage,
toys to the children
This Holiday Season.


I have cast my ballot
one thousand and one times
with a twenty-nine cents stamp (wow its 42 now)
enclosed with my resume
with a salary history,
a list of references,
as I wish to be considered
for the position of …
for the prostitution of …
as advertised in the New World Order
and I promise this time:
I will not sell loans to those
who will forget to build
I will not provide arms and ammunitions to those
who will forget to spare the civilians
I will not sell my country and my government to those
who will repay me for my treachery and treason
I will stop selling whatever it was that was called decency
whatever is left of . . . me.




I need a candle for this holiday season
and when I cleanse my soul,
and when I start working again,
after this holiday season,
I will only sell drinking water
and I won’t remind you that
you forgot to pay.
I will give you things
which you can use, goods
which will definitely improve
the quality of your life.


Pray for me this holiday season,
better yet, vote for me
this holiday season!




This poem appears in Love Lure: A Collection of Love Poems and Other Writings, published in New York, 2010 - Ed.

Shaunt Basmajian: EXCUSES FOR LIVING

the triactor in the tenth race
a winning lottery ticket
the million dollar mail sweepstakes
1001 relationships
a mansion over the hill
a major recording contract
an international best seller
love

Shaunt Basmajian, copyright 1987, from Biased Anthologies

Brenda Najimian Magarity: Language of Flowers

Flowers aqua and yellow
pressed between your Russian
and our English.

Flowers tidy and dry
colored portraits
pastel shades
a flattened bud pointing
to a word or phrase:
A reservoir left open.

I have forgotten why I put them
here
these book barnacles
living on the rhythm of a line
all these years
getting lost in translation.

Ah,
Akhmatova

I wish I could have softened
the down of your cold pillow
in Kiev.


Brenda Najimian Magarity © 1982
This poem was previously published in Encore, 1982

Իրմա Աճեմեան։ Հեռաձայնը

Click here to hear the audio clip The Telephone read by Lola Koundakjian.


Կը դիտէ
Հեռաձայնը զիս կը դիտէ
Հեռաձայնը զիս կը դիտէ ակնդէտ
Սեւ աչքերը քու աչքերուդ կը նմանին…

Կը սպասեմ
Քեզ կը սպասեմ ես անհամբեր
Քեզ կը սպասեմ ես անհամբեր ժամերով
Սեւ ժամերը օրեր կ՛ըլլան կ՛երկարին…

Կը մնայ
Հեռաձայնը լուռ կը մնայ
Հեռաձայնը լուռ կը մնայ անբարբառ
Մինչ սեւ բառեր կը կուտակուին մտքիս մէջ…

Կը տանի
Սրտիս զարկը կը տանի զիս
Սրտիս զարկը կը տանի զիս գործիքին
Սեւ գործիքը հոգւոյս վրայ կը ճնշէ…

Անշարժ է
Հեռաձայնը անշարժ է դեռ
Հեռաձայնը անշարժ է դեռ կը քրքջայ
Սեւ քրքիջը կը տարածուի, կ՛ընդլայնի…

Կը դողան
Մինչ ձեռքերս կը դողան
Մինչ ձեռքերս կը դողդղան անոր դէմ
Սեւ դէմքին պէս սեւ շրթունքներ, ականջներ…

Կը դիտէ
Հեռաձայնը զիս կը դիտէ
Հեռաձայնը զիս կը դիտէ ակնդէտ
Սեւ աչքերը քու աչքերուդ կը նմանին…



4.4.1960

Իրմա Աճեմեան, « Տալ Միայն» Իսթանպուլ 1975

Irma Ajemian: The Telephone

It watches

The telephone watches me

The telephone watches me intently

Its black eyes resemble yours…

I wait

I wait for you impatiently

I wait for you impatiently for hours,

The black hours become days, they drag on…

It stays

The telephone stays silent

The telephone stays dead silent

While black words pile up in my mind…

It moves

My heartbeat moves me

My heartbeat moves me to the instrument

The black instrument lays heavily on my soul…

It is motionless

The telephone is still motionless

The telephone is still motionless, it giggles

The black giggle spreads, it grows…

They shake

While my hands shake

While my hands shake towards it

The black face similar to the black lips, ears…

It watches

The telephone watches me

The telephone watches me intently

Its black eyes resemble yours…

Translated by Lola Koundakjian

ԺԱՆԵՏԱ ՀԱԿՈԲՅԱՆ: Սիրո օրվան

–Մի՛ թողեք, որ կինն արտասվի
Ո՛չ բքին, ո՛չ ցրտին, ո՛չ մթին
Ինչ աղետ էլ, թեկուզ պատահի,
Ո՛չ սիրուց, ո՛չ մեղքից, ո՛չ չարած
խոստումից ամոթի,
–Մի՛ թողեք , որ կինն արտասվի։

Ինչքան էլ խոր ձեր սիրտը խոցվի
Նրա խոսքերից անմտած.
Ձեզ խնդրում եմ , մի բան հասկացե՛ք,
Որ ասվել մտքից՝ գերհոգնած;
Ներե՛ք, հաշտվե՛ք , դիմացե՛ք
–Մի՛ թողեք , որ կինն արտասվի։

Հանե՛ք թշնամանքն ու քենը,
Կրճատե՛ք լռության սահմանները,
Մի՛ բեռնեք նրա նուրբ ուսերը
Մեղքի ձեր մասով կորացած։
–Մ՛ի թողեք, որ կինն արտասվի։

Ու ինչքան էլ թեկուզ դուք հոգնենք
Կյանքի ձեր բաժին օվկիանում,
–Մի՛ թողեք, որ կինն արտասվի
Թաքցնելով ձեր մեղքն իր հոգում։

Այդ դեպքում կդառնա մի պարգև
Ձեզ համար այն կինն, որին
Սիրել եք, ներել, դիմացել
Ձեր կյանքի փոթորկած ժամին։
Կդառնաք դուք այնժամ այն հպարտ
Տղամարդն ու միակ սիրելին,
Որ պահել է անլաց ու անցավ
Կնոջն անպարտ իր կողքին։
Կնայեք դուք ուղիղ ձեր կնոջ
Սիրուց ժպտացող աչքերին։




Որ կյանքում դուք հպարտ միշտ քայլեք
Ու լինեք դրան արժանի
Մի՛ թողեք, որ կինն արտասվի
Ամենուր, հավիտյան ու երբեք։

Brenda Najimian Magarity: On the Eve of the Death of Carl Moosoolian

A tardy goose honks its way back to its watershed;
night is a hand’s length and breadth away.

Love escapes somewhere in the distance;
a bullfrog croaks a somber warning, throwing

in the towel for the night between
stars laying their silvery stitchery in fallow air;

and the moon, whose patience has been stirred with a
knife, surrenders momentarily to a spider-like mask.

Pinkish webbed veins stream over that once proud face;
in this stark silence there is but one conclusion:

There will never be another you or me, we shall
exist as Poe’s raven declared, “Nevermore.”

Only the complexion of this night’s air and stagnant
sky shall survive. Though the moon under heavy guard

tries to whisper encouragement, the embroidery
of her dark robe patterns the itinerary of life’s

journey; and this I know; love shall turn itself
inside out, comb the earth’s gravity for a place to

hide, then fade away forever. Desire casts no spell
upon that which can be depended upon. Tonight,

even wicked stepmothers hold their hoary breath
and cross their crooked fingers. The wish for

morning has a severe way of manipulating us into
compliance, all of us with some good, some evil.


Even those with too much of one or the other
shall never forget the solitude of a hopeless

paradigm of stars crested in irregular sequence
at the mouth of the moon. There is no way to judge

the sun when one fears never seeing it again.
We beg for the sun and his potent majesty

to mediate any error of space or time that elapsed
between the dread of days gone marching through

this splendor of irrevocable harm. Love is an
endangered species soon to become legend or myth

like the unicorn, bold, brazen – horned spectacle
of virtue. Error transcends momentary fear of grace.

The water is too shallow for the goose; he dreads
the thought of leaving at dawn. How can

we blame him? He mercilessly plucks out his own
strength in the night until only his feathers remain.

Brenda Najimian Magarity ©1996
This poem was previously published in Ararat, 1996 and Armenian Town, 2001

Իրմա Աճեմեան։ Տալ Միայն

Տալ տալ միայն, գրել, պատռել էջերը
Լափել, ուտել տողերու մէջ թաքնուած
Հազար իմաստ, հազար աղօթք Աստուծոյ,
Լռել սակայն ու չարտօնել ոչ ոքի
Թքնել խորը այս անիմաստ աշխարհին
Հարուստին ալ ոսկիներու ծոցը մերկ
Դահեկան մը երկարելով մեղքնալ։
Ըլլալ սակայն, զգալ միայն ու ապրիլ
Ծովեզերքին աղօթքներու երկարիլ,
Լերան ծոցէն ամպին իշխել, չընկրկիլ,
Լեցուիլ սիրով, նուիրումով սրբանալ
Տալ տալ երկար, գրել, պատռել էջերը…

10.10.1971




Իրմա Աճեմեան 1936-1990
« Տալ Միայն» Իսթանպուլ 1975

Adrineh: A Poem for My Father

Divided
Within
Outside
By waters that separate
Your land
And my world

Generations
Of loved ones lost
Gaps
Of history unknown
Of crimes denied
Of power and privilege
That destroyed
That destroys
Our understanding
Of each other

We continue to live our lives
With each passing day
The tears that I cry
Fill the oceans that divide
Me from myself
…And we belong to no one
Not even each other
But memories are strong
And you will be a part of me
ALWAYS

Used here by permission.

Brenda Najimian Magarity

Brenda Najimian Magarity is a second generation born in America Armenian writer whose work includes poetry, fiction, non-fiction and memoir. Some of these have appeared in publications such as Pandora, Sing Heavenly Muse!, California English, California Victory, Ararat, Hye Sharzhoom, and Encore. Her work has also been included in these books: Armenian Town, William Saroyan: The Man and the Writer Remembered, and most recently, William Saroyan: Places in Time. She writes of loss, joy, reverence, danger, panic, adventures with William Saroyan, Armenian history and culture, and significant moments of the human predicament.

An incredible event in her life led to much of her writing. William Saroyan frequented her father’s dry-cleaning shop in old Armenian town of Fresno, California. Because of this, Brenda met and quickly began a fond friendship with the great author. In the mid to late 1970s, Brenda became an unofficial chauffeur for her mentor.

In January of 1977, Saroyan went to school with Brenda. At the time, she taught drama and English at Madera High School. The day became memorable for students, teachers and staff alike, as her Armenian hero enchanted audiences all day long. Currently, Brenda is writing Driving Saroyan, a memoir of her years as his friend.

Brenda Najimian Magarity: Zephyr

Sweet Mother,
you carry with you
the smell of mint leaves
in summer.

You are the mediator
between the grief
of darkness
and the utter calm
of daybreak.

You betray no one but
yourself
when you change
direction.

Gentle breeze,
only you could
untie the knotted
shoelaces of
childhood error.

Only we
can worship
the wind
for its manifest mystery.

Brenda Najimian Magarity ©1978

This poem was published in Citybender, 1978, California Victory, 1994, and Armenian Town, 2001. It appears here courtesy of the author.

Kevork Kalayjian: Ours

what's the use of looking
beyond the transparent glass
when you cannot let your soul
travel out and away from you,
to experience the wildness of the forests,
the infinity of the skies,
the uncertainties beyond the first horizon.


and don't you look at me like that!
I am not the one who can show you how!
you have to give birth to your love within you!
as for me, well I ...


I may put together some utterances,
so that you may create your meanings
through the recognition of my words.


I may put together some colors,
so that you may envision your portrait
through the vibrations of a traveling rainbow.


I may select some sounds
from animal calls or cosmic waves
so that you might live the music you feel.


I may also generate some thoughts
so that you might choose your religion
to draw boundaries on your life.


But all I really want to do
is to transfer some feelings
from my heart to yours, so that
my love, and your love, could be ours.


This poem appears in Love Lure: A Collection of Love Poems and Other Writings, published in New York, 2010 - Ed.

Kevork Kalayjian: The Ad

Do you want to go back to your previous lover?
Are you serious about falling in love again
with the person of so many years ago?
All you have to do is to be friends with me, then
Become intimate a little bit
and wham, or swish all of a sudden
it will come back to you, and you will realize that
you and you ex belong together.


It’s not a theory it has been tested.
Step by step, again and again.
Susan became a friend of mine
in March, we were intimate in June,
in July, she brought back her ex-lover
from France, and moved away with him.


With Carol I became acquainted in July
developed friendship in October,
we were intimate in November
and before that month was over
she knew that the person with whom
she broke off two years ago, was the person
she was looking for.


So you see it is proven, it works,
and you have nothing to lose
you will either find your former lover
or this ad will reappear
with your phone number.




This poem appears in Love Lure: A Collection of Love Poems and Other Writings, published in New York, 2010 - Ed.

Adrineh: I Am In My Room

I am in my room
Where I can often be found
Listening to lovers’ songs
That is more like background noise
As my life often is.

I see the wooden dancer
Brought from Armenia
She is bare-breasted
With free-flowing hair
And jubilant skirt!
Her head covered
With what is part of my history now
A tambourine in her hand
Raised high
Eyes closed
Dancing to music
Only she can hear.

I am lying on my bed
My naked body exposed
In the only safest place
Left on this Earth
My Aloneness
I wrap it around me
Like a bright red-orange scarf
One of the few things
My mother brought with her
To this godforsaken country
When she was 21
How old I am now.

My body
With its own history
Too many
Taking parts of it
Have TAKEN pieces of it
Slowly for years and centuries
Sometimes
Going to the gym helps
I give my body strength
So it may appear that
My mind is strong too
And it has its walls
As I always have.

I pretend that I am
Protected
By this strength
Like the black obsidian stone
That populates
The other country
Where I should’ve been born
But can only visit
Like the few other tourists
Because nobody ever really
Just goes to Armenia
With its mountainous land
And ancient customs
Unless they want to study
Or exotify
Us somehow.

But my body knows
What my mind cannot comprehend
When I was hospitalized
Because I couldn’t walk for days
And the white male doctors
Could not understand
What is/ what was
That was wrong with me.

But my body remembered
The year before
I had gone to Armenia
For the very first time
To see relatives
I never knew I had
And my body reacts
Upon my return
Not because of something
I ate when I was there
As they would have me believe
But because it was misplaced
Lost
Forgotten
Somewhere
In that space inbetween.


Used here by permission.

Adrineh: You and I

you who held me
for 14 months
but came and left
across borders
of many kinds

you who i drove away
war is peace they say
but the monotony of our days
was too much
for me to bear

you across the ocean
give your love to a black cat
and i to a beige poodle
we didn’t realize
the telephone was broken

for you home is here
you say
but for me it is where i am
and sometimes
that was with you

you sound different now
but maybe you always did
and it is in fact i
who am listening
with different ears

i feel you in my bed sometimes
and the scent of you lingers on
but being multilingual
doesn’t mean we speak
a common language

you without a home
often tired and hungry
i am well-rested and well-fed
and regretful of all
that i didn’t say
(and all that i did)

you raised in the lowlands
learned to ride a bike
before you could walk
now back again attempting
to unlearn racist idealogy

i raised in a cold climate
learning more than one history
raised to be proud of my isolation
teaching others
how to say my name

you & i tried
to overcome boundaries
others set upon us
to love on the margins
to dare to speak
as lovers, as allies,
as traitors to war

but to fuse
the reality
with the dream
is what’s best
now i think

Used here by kind permission.

Introducing Adrineh

“I am a queer Armenian woman who continually challenges assumptions made about me and the world I inhabit. In a previous life, I worked in social services, but these days I’m more interested in contemporary art, online publishing and the potential for social media. I speak English, Armenian and French; I am fascinated by the art of communication in its many forms. Experiences of belonging and not belonging, as well as notions of community, inspire and inform my work.”

Միսաք Մեծարենց: ՃԵՐՄԱԿ ՎԱՐԴԵՐ

Ըսպիտա՜կ վարդեր, ըսպիտա՜կ վարդեր,
Զոր հովն անտեսեց այս ճամբուն վըրա,
Շամբուշ հովն աշնան` որ կը դղրդեր
Մոլեգին` հողին ընդերքն համորեն:

Ճերմակ գաղափա՜ր, ճերմակ գաղափա՜ր,
Աշնան մոլուցքեն դողահար հիմակ,
Համբու՜յր շուշանի, դյութանք ձյունեղեն,
Փերթ փերթ լուսինկա, ապրշում համակ:

Բե՜ր ինծի իղձիդ կաթը խանդաղատ:
Մենավո՜ր վարդեր, որ մելամաղձիկ
Մառախուղներուն մեջ դեռ կը ժպտիք,
Ապրեցե՜ք հոգվույս մեջ հավերժորեն:

WHITE ROSES

 

White roses, white roses,

Snubbed by the wind on its path,

The insane fall wind that rattles

The very entrails of the earth.

 

White notion, white notion,

Now shivering in autumn’s fury,

Kiss of a lily, snowed fascination,

Tattered moon, silk in entity,

 

Fetch me the fond milk of your fancy,

Forlorn roses, smiling as before

In this dense fog’s melancholy,

Live on in my soul ever more.

…………………… Missak Medzarents

Translated by Tatul Sonentz

ԱԲՐԱՀԱՄ ԱԼԻՔԵԱՆ։ ՀԵԶ ԻՐԻԿՈՒՆ

Մեղմութիւնն այս, հեշտանքի պէս համակող,
Քաղցրութիւնն, ուր ճաթըռտում են ճութ ու ճիռ,
Դո՛ւ քաղեցիր բիւր այգերից հողմակոծ,
Բիւր օրերի օշինդրից դո՛ւ քամեցիր։

Հանապազորդ հացիս վրայ լոյսն այս քո
Հացս երկնած հողիս հոգին չէ՞ միայն,
Որ երջանիկ էր, երբ նոյնիսկ մէ՛կ հասկով
Իր խաչբուռն էր հիւսում տօնին աւետման։

Իսկ քո կապոյտն այս պաստառոտ որմն ի վեր,
Ուր դալկաթերթ ծաղկանց հետ լուռ դէմքերի
Յառումներն են արդէն համա՜կ հրաւէր,
Ժպիտը չէ՞ այն գոհութեան գերագոյն,
Թէ արտօրէն ծովածփիկ ու բարի
Իրիկնացար արդարեւ, հե՜զ իրիկուն։

Kevork Kalayjian: [under-titled = the title is in the bottom]

it is not beauty alone
it is not the abundance of wealth
it is not shared poverty
it might give birth to gods
it might grow on beaches
it is more colorful than a rainbow
it is indescribable
it does not drip like blood
it might seem untouchable
it is definitely imaginable
but you still always wonder
if it ever exists
the warmth the tears the jealousy
the aggression the beauty

…

LOVE
…

ԱԲՐԱՀԱՄ ԱԼԻՔԵԱՆ։ ԹԱԽԱՆՁԱՆՔ ԹՂԹԻՆ

Քսան հի՛նգ տարի քո հայելու դէմ,
Օ՜, համբերութի՛ւն, քսան հի՛նգ տարի։
Հերիք չէ՞ քո մէջ իմ դէմքը դատեմ՝
Մէկ հմայքի դէմ գտնեմ բի՜ւր թերի։

Գեղեցի՛կ ես դու եւ շուշանափայլ.
Մեղք է քեզ եղծել քո գովքով անգամ։
Բայց տուր ջրերիդ զուլալուել, ծփալ
Մի քիչ էլ գոնէ, ճերմա՜կ բարեկամ։

Ես գիտե՛մ, շունչս, քեզ աղօտելով,
Քեզ չի դարձնում նախկինից անբիծ,
Սակայն ի՞նչ անել, ինչպէ՞ս, եթէ լոկ
Ձեռքերս քեզնով ուռչում են ծափից։

Ի՞նչ անել, եթէ այն օրից, երբ իմ
Աշակերտական տետրից սահելով,
Վիճակեցիր ինձ քո փայլով նրբին
Տեսնել իմ հեռուն, ինչպէս ձնհալով...

Դու գիտես, թէ ես ուզեցի միայն,
Որ շարունակի խարշափել վրադ
Ծառն այն, որի դու գոյութեան վկան,
Ծնունդն ես, յուշը եւ խոստումն առատ։

Ուզեցի, որ դու չլինես յօժար
Իմ սարքած ամէն տօն ու հանդէսի,
Որ գէթ մէ՛կ անգամ ժպտալու համար
Եօթանասուն եօ՛թն անգամ ատես ինձ։

Ուզեցի մերթ էլ, որ գթաս մի պահ,
Անես գիշերս ցերեկիս դրօշ,
Չէ՞ որ առանց քեզ ես՝ անշահ, անճահ
Կեանքս՝ անհեթեթ ու գինս՝ գրոշ։

Ուզեցի.՜... Սակայն ի՜նչ չքնաղ ես դու՝
Մեղք է քեզ եղծել քո գովքով անգամ.
Բայց տո՛ւր ջրերիդ զուլալուել, ա՜խ, տո՛ւր,
Մի քիչ էլ գոնէ, ճերմա՜կ բարեկամ...

Quote for the Month of January

"Poetry is my refuge. But it is not without its own visionary critique and, I trust, message of hope".


Alan Whitehorn

Kevork Kalayjian: Requiem

Fruits
need
time
to ripe


to remind
the mind
which forgets
to rage
and revenge
the rape
of betrayals.


Regrets
require
requiems
to rest
the rest.




This poem appears in Love Lure: A Collection of Love Poems and Other Writings, published in New York, 2010 - Ed.

Esther Heboyan: HALL DES HOMMES RIEURS

sur les photos
d’Ara Güler
d’autrefois l’automne
ou serait-ce l’hiver
j’ai cherché
le visage de mon père
cherché obstinément
ses yeux rieurs
son sourire triste
à Beyoğlu
à Kumkapı
à Sirkeci
à Eminönü
ici au coin d’une rue
les hommes du Marmara
siègent
en rang de tabourets
pour s’être donné le mot
là autour d’un brasero
convoquent mille
génies du destin
qui un à un décampent
et le caïque posé
sur les flots
comme un bibelot
ballotte
l’ivoire chagrin
et pêche du soir

sur les photos
d’Ara Güler
(le Rieur) a accroché
l’automne l’hiver
ou serait-ce l’absence

Francfort-sur-le Main,
16 Octobre 2008

Սագօ Արեան: ԿԱԶԱ Ե՛ԼԻՐ ՄԱՀԷՆ...

Կը մտնեմ աշխարհը հին արեւելքի,
Անցած լուսանկարներ եւ թուղթեր հաւաքելու
Ճամբեզրին արմաւի ծառեր կը խօսին
Հին լեզուով մը, ինծի անծանօթ ու շռայլ
Երազներս կը ‘ակեմ պատուհանիս տակ
Ու պատուհանս քիչ մը վեր հանելու պէս կը նայիմ հեռուն.
Որ կաթիլ յոյսը վերջին չիյնայ,
Երկու ղրուշ արժող մարդկութեան Գդակին պէս ....


Կազա հին վէրքս.

Քեզմէ ժպիտներդ գողցան,
Ու մահ տուին անոր դիմաց
եղար բաց գերեզման
եղար մահուան օթեւան
եղար եօթը վէրք
եղար մեռնող խիղճ
եղար արցունք քարացած
եղար կտրուող Բառ
ինկող ձեռք եղար ...
անաւարտ վէրք եղար
որուն արիւնով պիտի լեցուին
սրուակները խիղճի ....

Աշխարհը իբրեւ ձեռքով կը բարեւէ քեզի,
Դուն բանաստեղծներուն գինին ես
Արիւնն ես նորոգ ուխտի
Ու քեզմէ է որ Յիսուսը պիտի քալէ
Նոր երուսաղէմին համար
Ինչպէս կը խօսի գիրքը .
Դուն վէրքերուն մէջ ամէնէն խենթացնողը Կազա...


Չեմ գիտեր ինչ բառերով պիտի գրել այսօր
Որ վաղը այս քերթուածը չդառնայ հինցած ռեհան
Արեւային ժամացոյցին առջեւ...
Իմաստունները համր են այսօր,
Ու ‘ամ’ուշտները որ կ՚արձակուին
Չեմ գիտեր պիտի հասնի՞ն անոր սրտին
Որ արիւնարբու հրէշ է այսօր։

Հին վէրքս կազա....







Մատեաններդ բոլոր կարդացուած են,
Ու դուն վիրաւոր ձեռքերով կը հանես պսակի հագուստներդ
Կը հագնիս մահուան սեւը,
Ու գետերէդ ջուրի պէս արիւն կը հոսի...
Ջուր եւ արիւն
Արիւն եւ ջուր
Աւելի արիւն ....

Անզէն մարդոց մասին գրելու ապսուրտ իրաւունքը
Վաստակած ենք,
Վաստակած ենք գիրի աղօթքը
Ու Մարդու Որդիին հեռացող հաւատքը
Որ հողի անունով,
Ու հողի ‘ոխարէն դեռատի գանկերը կը խառնէ կարմիր հողին
Յայմժամ ‘ուլ կուգայ ամէն ինչ,
Վերջին ‘ուլ եկողը երկրային խիղճին
Բարձրադիռ եդկնաքեռներն են։
Լոյսի ռեհան արեւելքս,
Պահեմ քեզի բիբիս պէս,
Ու պտըտիմ հին ‘ողոցներէդ
Ինչքան կը սիրեմ այս արեւելքը
Հալէպէն Նիկոսիայի հին նեղլիկ ‘ողոցները ...
Ուր ամէն գարի տակ,
Վսեմ մարդուն սրտէն վազող
Մանուշակները կը ծաղկին
Կը ծաղկին դռներուն առջեւ ....


Մեռելներէն կապոյտ հլուններ պիտի ծաղկին
Ու կապոյտ աղօթք պիտի լսուի անոնց բերաններէն ...
Ո՜հ այսքան մահէն ետք պիտի հաւատալ,
Դեռ հաւատա՞լ ‘րկութեան լաստերուն...
Երբ ծովեզրին յոյսի լապտերներ կը բորբոքին
Ու դատապարտուած բերաններէն միայն ‘րկութեան
Խնկենիներ կը բարձրանան
Դէպի վեր ....


Կազա հին վէրքս,

Գաղա’արի շապիկս արդուկուած է,
Պատրաստ երկար ճամբորդութեան....
Ֆետայիներդ մէջս քարեր կը գլտորեն
Ականջներուս կը ‘ս’սան որ ԵԼԼԵՄ...
Ե՛լ արթնցիր սա քունէդ
Ե՛լ վառէ աղօթքի ճրագը,
Ե՛լ վանէ սեւ ագրաւները քաղաքէդ որ Ի սպառ
Թեւածեցին յիշողութեանդ պարիսպներուն առջեւ ....

Կազա հին վէրքս,

Ե՛լ կազա ե՛լ .....
Ե՛լ վէրքէն ու արցունքէն,
Ֆետայիներդ կը նմանին մութէն քալող աստուածներու
Ես գիտեմ աղօթքը այդ բերաններուն...
Գիտեմ անոնց երգը, գիտեմ գոյնն անոնց
Գիտեմ եւ խիղճին ձայնը ...
Բերանս չոր էր, հաւատքս կիսուած...
Յոյս տուին ինծի...
Մեղայ եմ հիմա ....

Կը մտնեմ արեւելքի գեղըցիկ դռներէն ...
Ուր դրան մօտ կապուած է յոյսի վերջին արապան
Արապային վրայ իմաստուն գլուխ մը,
Կը պատմէ Յարութեան մասին
Եւ ջուրերուն որ պիտի տանին զիս հեռաւոր տեղ մը,
Խօսելու համար ու վկայելու.
Որ մահը հեշտ է աւելի քան ծունկի քալելը,
Քան կքիլը... պարտուիլը։
Ու այն ատեն պարզ ճակատով պիտի նայիս արեւելքի բարձունքին...
Աղօթելու պէս ու խնկելու յիշատակը անցեալիդ ...
Դուն ակամայ սաղմին մէջն ես,
Ու շուրջդ կատարուածները քեզ թող երազ չթուին,
Քեզ հետ քալողները կրնան մէկ—մէկ իյնալ ....
Կրնան սայթաքիլ ճանապարհին,
Բայց միակը որ պիտի մնայ ....
ԿԵԱՆՔԻ տեսարանն է
Ինչքան կը սիրենք զիրար,
Ինչքան կը սիրէք զիրար
Կազա դուն կը սիրես կեանքը...
Կը լսես զիս ։


Կազա, հին վէրքս
Ե՛լիր մահէն ...
Ե՛լիր մահէդ
Զի քու մահդ սովորական մահ մը պիտի չըլլար ու չեղաւ
Ե՛լիր մահէն
Քու մահդ իմ մահս էր.
Կազա հարսս
Ելիր մահէդ ....

Մետաքսե: Անվերնագիր

Բաժանում կա, որ արժե իսկապես,
Հազար միացում,
Ինչպես քոնն հիմա, ուր կա և զղջում,
Եվ խղճի մորմոք,և արցունք ու ցավ.
Եվ տարիների կորուստ կա հարկավ…
Գնում ես որպես հեռացող մի վիշտ,
Եվ ոչ թե պանդուխտ,
Որն ունի միշտ էլ տունդարձի ճամփա…
Գնում ես որպես փրկության մի ուխտ,
Տանելով քեզ հետ թուլությանդ ողջ
Կարողությունը,
Որ յուրացնել չկարողացա,
Չկարողացա տանել կանացի
Ուսերով հոգնած
Տվածդ հարուստ տառապանքների
Գանձերը աղքատ,
Ուր ափսոսանքի մի ոսկի չկա…
Առ տար, տար քեզ հետ
Քո սիրուց շահած կուտակումներս,
Որ պատկերով լի հույսեր են փշրած,
Փթթած հույզեր են՝ մախաղներով լի
Ու քուրձեր՝ լցված հավատով դատարկ…
Տար քեզ հետ բարձած խեղճ տարիներիս
Վագոնները ձիգ,
Որ բերնեբերան լցված են ցհագ
Հուսախաբությամբ…
Ես գիտեմ, որ մեր ճակատագրում
Լավատեսության ոչ մի շոքեքարշ
Չի շարժի տեղից այդ գնացքը բութ,
Քանզի շուռ կգա ուժասպառության
Երկաթգծերին
Ու կկործանվի հիասթափությամբ…
Առ տար, տար քեզ հետ բեռները սիրուդ,
Որ չհանգուցվեն կյանքիս վթարին,
Ու ծանրանալով աճյունիս հոգուն
Այն աշխարհում սեղմ
Կտրեն շիրիմիս շունչը հողեղեն…
Տար սիրտս, առ տար,
Սերն ունի հզոր նախազգացում,-
Բաժանումներ կան որ արժեն հազար
Մահ ու միացում…

Մետաքսե: Դատարկություն

Սիրտս դատարկվեց
Ոչ թե քո սիրուց, այլ իմ արյունից,
Որ սնուցում էր բջիջ առ բջիջ
Երկուսիս միջև տաքուկ մեծացած
Այն ջերմությունը, որն ուժ առնելով
Մեր կրակներից այնպես զորացավ,
Որ դարձավ հսկա սիրահարություն,
Բայց սեր ձդարձավ,
Որ հիմնավորեր մի մեծ գոյություն,
Այլ մնաց որպես հպանցիկ հրդեհ
Ու կամաց-կամաց մեզնից աննկատ
Երբ ներսից այրվեց,
Մոխրակույտ դարձավ,
Բերեց երկուսիս սիրո վթարի
Ծանր մի տարի…


Սիրտս դատարկվեց
Ոչ թե քո սիրուց, այլ իմ հավատից,
Որ թավալվում է դեռ մոխրակոլոլ
Հիասթափությամբ,
Ու նրա ամեն-ամեն մի բջիջ
Որպես անցյալի սպառված երազ
Դատարկ աչքի պես նայում է վրաս,
Ցավերով հիշում ինչպես մեր միջև
Տաքացավ այդ օձ ջերմությունը պաղ,
Ու փոխանակ սեր՝ լափող հուր դարձավ,
Ամենուր սփռեց մոխիր ու անթեղ,
Որ հետո այսպես գար ու անհոգի
Վերածվեր սիրո սառնամանիքի
Ու ցրտահարեր երկուսիս մեկտեղ…

Elizabeth Alexander: Boston Year

[Note by the editor: Alexander read a poem at President Obama's inauguration. ]

My first week in Cambridge a car full of white boys
tried to run me off the road, and spit through the window,
open to ask directions. I was always asking directions
and always driving: to an Armenian market
in Watertown to buy figs and string cheese, apricots,
dark spices and olives from barrels, tubes of paste
with unreadable Arabic labels. I ate
stuffed grape leaves and watched my lips swell in the mirror.
The floors of my apartment would never come clean.
Whenever I saw other colored people
in bookshops, or museums, or cafeterias, I’d gasp,
smile shyly, but they’d disappear before I spoke.
What would I have said to them? Come with me? Take
me home? Are you my mother? No. I sat alone
in countless Chinese restaurants eating almond
cookies, sipping tea with spoons and spoons of sugar.
Popcorn and coffee was dinner. When I fainted
from migraine in the grocery store, a Portuguese
man above me mouthed: “No breakfast.” He gave me
orange juice and chocolate bars. The color red
sprang into relief singing Wagner’s Walküre.
Entire tribes gyrated and drummed in my head.
I learned the samba from a Brazilian man
so tiny, so festooned with glitter I was certain
that he slept inside a filigreed, Fabergé egg.
No one at the door: no salesmen, Mormons, meter
readers, exterminators, no Harriet Tubman,
no one. Red notes sounding in a grey trolley town.



“Boston Year” Copyright © 2004 by Elizabeth Alexander. Reprinted from The Venus Hottentot, with the permission of Graywolf Press, St. Paul, Minnesota, www.graywolfpress.org.

Source: The Venus Hottentot (Graywolf Press, 2004).

Krikor N. Der Hohannesian: TAVLOU

O grand ancient game, upholder of
family honor, Judas to reputations. Your
board a replica of Byzantine splendor, in-laid
mother-of-pearl, Javan teak points, die of
African ivory – we learned your caprices early,

toughened our psychic skins against barrages
of insults, learned to play fast and snap
the checkers, memorized Turkish terms –
shesh besh,, penge u du, du barrah –
called with each throw. Curse the dice
for ill fortune, but count out your move
and you were unworthy. Uncle fixed me

with baleful stare the first time I took
his measure. Father swore he would never
play me again. Hairig, grandfather so gentle,
once bit the dice in frustration. Mother
at 92 took me – a wry smile in victory
and she was gone a week later.


This poem has previously appeared in Ararat Magazine and The MacGuffin.

Krikor N. Der Hohannesian: EXECUTION

Hrant Dink, in memoriam

They snuffed him – Turkish style,
a teeming street in Istanbul
three bullets, back of the brain,
point-blank, draped his corpse
in white shroud weighted
with bricks at four corners,
left him lying there for gawkers-
to what end? Horror? Or the mute message,
This Is What You Get for Being Un-Turkic?


Like you, hairig, he was a journalist
a life’s quest of opening doors
to blackened rooms where
suffering abides, where grudges
are held tight to pained hearts,
where decades later old wounds still fester.

And we stand, unable to pity the assassin
or forgive his maniacal hatred, waiting
for light to dawn on the lightless.

Krikor N. Der Hohannesian: EVEN IN DREAMS

Away with these dreams!
Manichean midnight intrusions
whipsawing the psyche
in epic battles of good
against evil, light over dark.

I have played all the roles-
Quixote on a white colt, lance
held high, fear not my people! Or

innocent caught in the cross-fire,
at the mercy of the dogs of war,
fangs bared, eyes red with blood lust.

I am Solomon in the midst of carnage,
cooing the wisdom of doves into
ears deafened by battle’s roar. Or,

best of all, I am bloodthirsty avenger
hard at the throats of Ottoman hordes,
no quarter given!

My people, my people!
Even in dreams, the battles, never
enough to expunge the nightmare
nor resurrect the million souls
stomped lifeless like despised vermin.


This poem has previously appeared in Aries Journal.

Krikor N. Der Hohannesian: LOVE SPELL

Some things are indelible,
like India ink, not just on paper
but on the parchment of the soul.
If you are one of the fortunate
the imprint is early etched. I sat

beside him, his well-scarred desk,
the green-shaded lamp, watched him
dip the nib into the black well,
scratch out his Baikar editorials,
his poems, his short stories
in Mesrob Mashtots’ script -
letters of the Armenian alphabet,
exotic, ancient, cryptic. Mashtots,

ascetic Armenian monk, his life’s work
to translate the Bible into the tongue
of his people after a vision, it was said,
where the hand of God revealed the alphabet,
the written word birthed in letters of fire.

Spell my name, hairig, I asked, and with
a flourish of a conductor’s baton he
dipped the pen. Spell “love”, grandpa,
I want to see what it looks like. He smiled
with his eyes, tousled my thick, black hair –
janig (dear one), he whispered.


This poem has appeared in Atlanta Review.

Վահրամ Մավեան: Անվերնագիր

Ճակատներով զարնուած կեանքէն, արդեօք այն ատեն
Պիտի դառնա՞ք դուք ետեւ այս երջանիկ օրերուն,
Երբ լուսէ մեծ համերգին՝ որ պիտի կեանքն ըլլայ ձեր,
Անոնք կազմեն պիտի քաղցր մեղեդին կապտաւուն:

Krikor N. Der Hohannesian: THE CHERRY TREE

Aintab, Cilicia

Forgotten corner of the caliphate,
mother’s birthplace, she
uprooted at two, a tramp steamer
to Salonika - otherwise another statistic
in the million and a half or, worse,
a concubine in some pasha’s seraglio.

Cousin Anahid went back,
the family home survives .
She is eager to describe. Her mother
made the trip at 100, her voice
awash in weeping the entire stay.

Don’t tell me, I plead.
The pomegranate trees, the bushes
hunched with pistachios, the smell of lamb
spit-roasted, the line dancing,
the happy voices –
it all disappears if you tell me.

Pamuk says Armenian houses in Kars
are ghost houses, haunted by specters
that wail bloody murder. One by one
the last of those who survived April, 1915,
pass on – the thread frays to a wisp.

Five decades I have pondered going back,
wondering if I would spit on the first Turk I saw,
Tell me to my face you still deny it! Tell me!

But I fear the ghosts. I fear mourning
what was never mine , the sadness
I have no right to feel - it belongs to hairig and nene.

Instead, with those who survive
I leave instructions: till my ashes
into the patch at Mt. Auburn
where their bones molder.
Wait ‘til April, I say, the cherry tree
rooted to their graves
will be in full bloom then.


This poem has previously appeared in Main Street Rag.